Capitulum LVIII.

Itaque finita synodo salutiferisque ad innovationem seu confirmationem antiquorum ibidem promulgatis decretorum capitulis, prudentiores et viciniores ad causam episcopi Giliberti terminandam reservantur. Decursa medianae quadragesimae ebdomada sacroque dominicae passionis tempore inchoante episcopus Pictavinus, manente adhuc summo pontifice Remis, rursus ad iudicium trahitur. In cubiculo, ubi urbis episcopus cum senioribus sedit, vocatur et ab eo, quid de fide sanctae trinitatis sentiat, subtiliter interrogatur. Ille orthodoxorum patrum, quas non in scedulis decisas, sed in corpore librorum integras attulerat, legi faciens auctoritates, eandem se quam illi fidem tenere asserebat. Cumque huiuscemodi sermone seu legendi prolixitate dies detineretur, tamquam tedio affectus Romanus inquit antistes: 'Multa, frater, dicis, multa et ea fortassis, quae a nobis non intelliguntur, legi facis; sed simpliciter a te cognoscere velim, anne illam summam essentiam, qua tres personas profiteris Deum, unum credas esse Deum'? Qui diutina collationefatigatus minus premeditate respondit: 'Non'. Quod dictum mox ab eius ore raptum notarius excepit, scribens in hunc modum: Episcopus Pictaviensis scripsit et dixit, quod divina essentia non est Deus. In commentario enim super Boetium de trinitate, ubi auctor theologica a naturalibus predicamenta discernens inter caetera posuit: Substantia qua Deus est, iste apposuit: non quae Deus est, id est, ut non ad subsistentem, sed ad subsistentiam referatur. Sicque in haec verba conventus ea die dimittitur. Episcopus totum quod superfuit illius diei spacium cum nocte sequente amicos suos ex cardinalibus, quos habuit non paucos, circuit. In crastinum ipso denuo coram summo pontifice in causa posito recitatur scriptum. Cuius ut ab eo reddatur ratio, exposcitur. Ipse se hoc non simpliciter concessisse asserebat. Dicebat enim hoc nomen 'Deus' quandoque in designatione naturae, quandoque in designatione personae unius etiam poni. In designatione naturae, ut cum dicitur: Deus tuus unus est, personae, ut cum dicitur: Pater est Deus, filius est Deus, personae et unius tantum de tribus, ut ibi: Ascendit Deus in iubilatione, quod de persona filii dictum esse nemo ambigit. Quare et aiebat se divinitatem esse Deum in illo tantum sensu concedere, quo Deus ponitur pro natura. In eo vero absolute concedere non audere, quo pro qualibet personarum hoc nomen 'Deus' accommodatur, ne videlicet, si indeterminate profiteretur divinitatem esse Deum, id est quamlibet personarum, cogeretur sine determinatione concedere quidquid de qualibet personarum et de essentia, sicque in hanc incideret absurditatem, ut, sicut personam filii, ita divinam essentiam indeterminate incarnatam passam confiteretur. Ex qua absurditate facile sensus hereticus iuxta Sabellium emergeret, ut eadem res diceretur et generans et genita et eadem se ipsam genuisse. Quod autem inter naturam et personam non mathematica abstractione, sed theologica consideratione quoquo modo divideret ratio, et ratione et auctoritate probare nitebatur. Ratione, ne videlicet iuxta Arrium, sicut personarum, ita et pluralitatem admitteret essentiarum, vel secundum Sabellium ad essentiae singularitatem Christianae fidei religio pluralitatem restringeret personarum, hac Theodoriti contra Sabellium utens auctoritate: Oportet igitur desiderantem spirituales divitias et volentem Christianorum dogmata vendicare rerum non ignorare proprietatem, ne forte aliud pro aliis intelligens circa dogmata peccet. Qui enim naturam et personam idem esse intelligit, aut in divisionem Arrii incidit aut in confusionem Sabellii. Et illa Hylarii: Discerne igitur, o heretice, spiritum Christi ab spiritu Dei et excitati a mortuis spiritum Christi a spiritu Dei Christum a mortuis excitantis. Et quero nunc, in spiritu Dei utrum naturam an rem naturae significatam existimes. Non idem est enim natura, quod naturae res est; sicuti non idem est homo et quod hominis est, nec idem est ignis et quod ignis est ipsius. Et secundum hoc non idem est Deus et quod Dei est. Item quod non natura, sed filii persona carnem suscepisse credenda sit, hac auctoritate Toletani conciliiostendit: Solus verbum caro factum est et habitabitin nobis. Et cum tota cooperata sit trinitas formationem suscepti hominis, quoniam inseparabilia sunt opera trinitatis, solus tamen accepit hominem in singularitate personae, non [in] unitate divinae naturae, id est id quod est proprium filii, non quod commune trinitati. Quam auctoritatem cum determinare vellet, Clarevallensis abbas aliqua verba, quae cardinalibus displicerent, protulit, episcopo Pictavino dicente: 'Et hoc scribatur'. Ad quod ille respondit: 'Scribatur stilo ferreo, ungue adamantino'. Moxque ad publicum progressus omnes quos poterat convocavit. Ibi cum archiepiscopis, episcopis virisque religiosis et eruditis contra quatuor predicta, quae Pictavino episcopo inponebantur, capitula fidem suam in hunc modum ipse cum aliis et alii cum ipso exposuerunt: