Capitulum V.

His dictis, magnus favor omnium prosequitur admirantium et stupentium, quod, qui litteras non nosset quique parum adhuc supra adolescentem ageret aetatem, in oratione sua tantae prudentiae tantaeque facundiae gratiam accepisset. Surgentesque unus post unum, sicut eius gentis mos est, seu ut principi suum quisque manifestaret affectum et propensiorem circa eum devotionem, seu ut suam in dicendo peritiam, qua gloriari solent, declararet, primo episcopi, deinde proceres terrae, post consules et missi singularum civitatum totam diem illam facundissimis sermonibus in noctem usque produxerunt. Porro una omnium sententia haec erat, a Mediolanensi archiepiscopo prolata: ÔHaec est dies quam fecit Dominus; exultemus et laetemur in ea! Vere dies haec dies gratiae, dies est laeticiae, qua victor inclitus, triumphator pacificus, non belli minas intentans, non crudele aliquid vel tyrannicum intonans, sed pacis leges disquirens in medio populi sui mitissimus residere dignatur. Felix tandem Italia post multa secula inventa, quae modo principem invenire meruisti, qui nos homines, immo proximos ac fratres recognoscat! Tu nimirum es, o clarissime princeps et singularis orbis et Urbis imperator, qui licentiam primo homini indultam iamque diu abrogatam rursus in usum ac in verae sententiae consuetudinem revocasti, ubi dictum est: Crescite et multiplicamini et dominamini piscibus maris et volatilibus caeli. Peccatis exigentibus homo homini dominatur, divina vero institutione homo piscibus maris et volatilibus caeli. Quantos, o Italia, passa es reges, immo tyrannos, qui hoc tibi mandatum per contrapositionem interpretarentur, versa vice dominantes hominibus, immo prementes quosque bonos et sapientes rationeque utpote rationales uti cupientes, pisces maris, lubricos scilicet, rapaces et ceno voluptatis deditos, et altum inaneque sapientes demulcerent et iniqui iniquos in suis impietatibus contra ius fasque confoverent. Novimus, qualia simus aliquando passi imperia iniusta, superba, crudelia. Novimus iniqua dominatione nichilominus insontes sicuti sontes circumventos. Meminimus sine extanti crimine factas proscriptiones locupletium, magistratus, sacerdotia nefaria turpique conventione commutata et alia multa, quae libido dominantium imperaret, nostris sub oculis irreverenter perpetrata. Gaudeamus ergo et exultemus et demus gloriam Deo, post tam turbidi temporis tempestatem serenum nobis pacis diem illuxisse, dum tibi, serenissimo domino nostro, placet imperium tuum per innocentiam servare potius atque tueri, quam per scelus crescere et per sanguinem subiectorum incrustari. Domineris, o augustissime imperator, piscibus maris et volatilibus caeli; nam et divinum iudicium superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. De nobis fidelibus tuis, de populo tuo consultare placuit tuae prudentiae super legibus et iusticia atque honore imperii. Scias itaque omne ius populi in condendis legibus tibi concessum. Tua voluntas ius est, sicut dicitur: Quod principi placuit, legis habet vigorem, cum populus ei et in eum omne suum imperium et potestatem concessit. Quodcumque enim imperator per epistolam constituerit vel cognoscens decreverit vel edicto preceperit, legem esse constat. Profecto secundum naturam est, commoda cuiusque rei eum sequi, quem secuntur incommoda, ut videlicet omnibus debeas imperare, qui omnium nostrum sustines onera tutelaeÕ. His finitis, ea die in vesperam protracta curia solvitur. Fuere etiam qui ibidem in publico facta imperatoris carminibus favorabilibus celebrarent.