XXVIII. Hic jam consequens esse video ut exemplis demonstrem quonam modo prophanae Haereticorum novitates prolatis atque collatis veterum magistrorum concordantibus sibimet sententiis et deprehendantur et condemnentur. Quae tamen antiqua sanctorum patrum consensio non in omnibus divinae legis quaestiunculis, sed solum certe praecipue in fidei regula magno nobis studio et investiganda est et sequenda. Sed neque semper neque omnes haereses hoc modo impugnandae sunt, sed novitiae recentesque tantummodo, cum primum scilicet exoriuntur, ante quam infalsare vetustae fidei regulas ipsius temporis vetantur angustiis, ac priusquam manante latius veneno, majorum volumina vitiare conentur. Caeterum dilatatae et inveteratae haereses nequaquam hac via adgrediendae sunt, eo quod prolixo temporum tractu longa iis fruendae veritatis patuerit occasio. Atque ideo quascumque illas antiquiores vel schismatum vel haereseon profanitates nullo modo nos oportet nisi aut sola, si opus est, Scripturarum auctoritate convincere, aut certe jam antiquitus universalibus sacerdotum catholicorum Conciliis convictas damnatasque vitare. Itaque, cum primum mali cujusque erroris putredo erumpere coeperit, et ad defensionem sui quaedam sacrae legis verba furari, eaque fallaciter et fraudulenter exponere, statim interpretando Canoni majorum sententiae congregandae sunt; quibus illud quodcumque exsurget novitium, ideoque profanum et absque ulla ambage prodatur, et sine ulla retractatione damnetur. Sed eorum duntaxat patrum sentententiae conferendae sunt, qui in fide et communione Catholica sancte, sapienter, constanter viventes ³⁷, docentes, et permanentes, vel mori in Christo fideliter vel occidi pro Christo feliciter meruerunt. Quibus tamen hac lege credendum est ut quicquid vel omnes vel plures uno eodemque sensu manifeste, frequenter, perseveranter, velut quodam consentiente sibi magistrorum concilio, accipiendo, tenendo, tradendo firmaverint, id pro indubitato, certo, ratoque habeatur.

Quicquid vero, quamvis ille sanctus et doctus, quamvis Confessor et Martyr, praeter omnes aut etiam contra omnes senserit, id inter proprias et occultas et privatas opiniunculas a communis et publicae ac generalis sententiae auctoritate secretum sit; ne cum summo aeternae salutis periculo, juxta sacrilegam Haereticorum et Schismaticorum consuetudinem, universalis dogmatis antiqua veritate dimissa, unius hominis novitium sectemur errorem.

Quorum beatorum patrum sanctum catholicumque consensum, ne quis sibi temere contemnendum forte arbitretur, ait in prima ad Corinthios Apostolus: Et quosdam quidem posuit Deus in Ecclesia primum Apostolos (quorum ipse unus erat), secundo Prophetas (qualem in Actibus Apostolorum legimus Agabum), tertio Doctores, qui tractatores nunc appellantur, quos hic idem Apostolus etiam Prophetas interdum nuncupat, eo quod per eos Prophetarum mysteria populis aperiantur.

Hos ergo in Ecclesia Dei divinitus per tempora et loca dispensatos quisquis in sensu catholici dogmatis unum aliquid in Christo sentientes contempserit, non hominem contemnit, sed Deum: a quorum veridica unitate ne discrepet, impensius obtestatur idem Apostolus dicens: Obsecro autem vos, fratres, ut id ipsum dicatis omnes, et non sint in vobis schismata, sitis autem perfecti in eodem sensu et in eadem sententia ³⁸.

Quod si quis ab eorum sententiae communione desciverit, audiet illud ejusdem Apostoli: Non est Deus dissensionis, sed pacis, (id est, non ejus qui a consentiendi unitate defecerit, sed eorum qui in consentiendi pace permanserint) sicut in omnibus, inquit, Ecclesiis sanctorum doceo, id est, Catholicorum: quae ideo sanctae sunt, quia in fidei communione persistunt.

Et ne quis forsitan, praetermissis caeteris, se solum audiri, sibi soli credi adrogaret, paulo post ait. An a vobis, inquit, verbum Dei processit, aut in vos solos devenit? Et ne hoc quasi perfunctorie acciperetur, adjecit: Si quis, inquit, videtur propheta esse aut spiritalis, cognoscat quae scribo vobis, quia Domini sunt mandata. Quae utique mandata, nisi ut si quis est propheta aut spiritalis, id est, spiritalium rerum magister, summo studio aequalitatis et unitatis cultor existat; ut scilicet neque opiniones suas caeteris praeferat ³⁹, et ab universorum sensibus non recedat.

Cujus rei mandata qui ignorat, inquit, ignorabitur: id est, qui aut nescita non discit, aut scita contemnit, ignorabitur, hoc est, indignus habebitur qui inter unitos fide et exaequatos humilitate divinitus respiciatur: quo malo nescio an quicquam acerbius cogitari queat.

Quod tamen juxta apostolicam comminationem Pelagiano illi provenisse cernimus Juliano ⁴⁰, qui se collegarum sensui aut incorporare neglexit, aut excorporare praesumpsit.

Sed jam tempus est ut pollicitum proferamus exemplum, ubi et quomodo sanctorum patrum sententiae congregatae sint, ut secundum eas ex decreto atque auctoritate Concilii ecclesiasticae fidei regula figeretur.

Quod quo commodius fiat, hic sit jam hujus Commonitorii modus; ut caetera quae sequuntur, ab alio sumamus exordio.