5. De ipsorum Imperio.

Dicto de eorum consuetudinibus, dicendum est de eorum imperio. Et primo de ipsius principio. Secundo de principibus eius. Tertio de dominio Imperatoris et principum. Terra quadam est in partibus Orientis, de qua dictum est supra, qua Mongol nominatur. Hac terra quondam quatuor populos habuit. Et vnus Yeka Mongol, id est, magni Mongali vocabatur Secundus Sumongol, id est Aquatici Mongali. Ipsi autem seipsos Tartaros appellabant, a quodam fluuio, qui currit per terram eorum, qui Tartar nominatur Allius appellatur Merkat, quartus Metrit. Hii populi omnes vnam formam personarum, et vnam linguam habebant: quamuis inter se per principes et prouincias essent diuisi.

Cygnis ortus et res gesta.

In terra Yeka Mongol fuit qui vocabatur Cyngis. Iste incepit esse robustus venator coram Domino. Didicit enim homines furari, rapere, pradari. Ibat autem ad alias terras, et quoscunque potuit capere, et sibi associare non demittebat homines vero sua gentis ad se inclinabat, qui tanquam ducem ipsum sequebantur, ad omnia malefacta. Hic autem incepit pugnare cum Sumongol, siue Tartaris postquam homines aggregauerat sibi, et interfecit ducem eorum, e multo bello omnes Tartaros sibi subiugauit et in suam seruitutem redegit. Post hac cum omnibus his pugnauit, cum Merkat, qui erant positi iuxta terram Tartarorum, quos etiam bello sibi subiecit: Inde procedens pugnauit contra Metritas, et etiam illos deuicit.

Naymani.

Audientes itaque Naymani, quod Cyngis erat taliter eleuatus, indignati fuerant. Ipsi enim habuerant Imperatorem, qui fuerat strenuus valde, cuidabant tributum omnes nationes pradicta.

Fratres discordantes oppressi.

Qui debitum vniuersa carnis exsoluens, filii eius successerunt loco eius; sed iuuenes erant et stulti, et populum nesciebant tenere sed inuicem diuisi erant et scissi: vnde medio tempore Cyngis erat taliter exaltatus, nihilominus, insultum faciebant in terras superius annotatas, viros et mulieres et pueros occidebant, et capiebant pradam eorum. Cyngis hoc audiens, omnes sibi subiectos homines aggregauitaymani et Kara Kitai, id est nigri Kitai, ex aduerso in quandam vallem strictam inter montes duos, per quam nos euntes ad imperatorem eorum transiuimus, similiter conueniunt: et commissum est pralium, in quo Naymani et Kara Kitai a Mongallis sunt deuicti, et maior pars eorum occisa: et alii qui euadere non potuerunt in seruitutem redacti sunt. In terra autem pradictorum Kara Kytaorum Occaday can filius Cyngis can, postquam positus fuit imperator, quandam ciuitatem, adificauit, quam Omyl [Vel Chanyl.] appellauit.

Homines syluestres.

Prope quam ad meridiem est quoddam desertum magnum, in quo syluestres homines pro certo habitare dicuntur, qui nulla modo loquuntur, nec in cruribus habent iuncturas: et si quando cadunt, per se surgere sine adiutorio aliorum minime possunt, aliquantam tamen habent discretionem. Mongali autem in terram eorum reuertentes se contra Kytaos in pralium praparauerunt, qui castra mouentes terram eorum intrauerunt.

De mutua victoria Mongalorum et Kytaorum. Tartarorum Kytama clades.

Imperator autem Kytaorum hoc audiens venit contra eos cum exercitu suo; et commissum est pralium durum; in quo pralio Mongali fuerunt deuicti: et omnes nobiles Mongalorum qui erant in pradicto exercitu fuerunt occisi vsque ad septem. Cyngis vero et alii qui remanserunt in tetram suam fugerunt. Et quum aliquantulum quieuisset Cyngis, praparauit se rursus ad pralium et contra terram Huiyrorum processit ad bellum. Isti homines Christiani de secta Nestorianorum erant, quos etiam bello deuicit, et eorum literas acceperunt. Nam prius scripturam aliquam non habebant.

Noua victoria litera.

Nunc autem eandem literam Mongallorum appellant. Inde processit contra terram Saruiuorum [Vel Saruiur.], et contra terram Karauitarum [Vel Karanitarum.], et contra terram Voyrat [Vel Hudirat.], et contra terram Comana, quas terras omnes deuicit. Inde est in teram suam reuersus. Et cum aliquantulum quieuisset, conuocans omnibus gentibus supradictis, contra Kytaos ad bellum processit, et cum diu contra eos pugnasset, magnam partem terra Kytaorum vicerunt: Imperatorem autem eorum concluserunt in sua ciuitate maiori: quam cum tam diu obsiderunt, quod exercitui defecerunt expensa, et cum non haberent quod manducarent, pracipit illis Cyngis can, quod de decem hominibus vnum darent ad manducandum. Illi autem de ciuitate pugnabant viriliter contra illos sagittis et machinis.

Argentum loco lapidum in hostem proiectum.

Et cum deficerent lapides, pro lapidibus proiecerunt argentum, et maxime liquefactum. Ciuitas enim hac multis diuitiis erat plena. Et cum diu pugnassent, et eam bello vincere minime possent, fecerunt vnam magnam viam sub terra ab exercitu vsque ad mediam ciuitatem, et aperientes subito terram, eis nescientibus prosilierunt in medio ciuitatis, et pugnabant cum hominibus ciuitatis, et illi qui erant extra simili modo pugnabant, et concidentes portas intrauerant ciuitatem: et occidentes Imperatorem et homines plures, ciuitatem possidebant: et aurum et argentum, et omnes diuitias abstulerunt. Et cum terra pradicta Kytaoram suos homines prafecissent, in terram propriam sunt reuersi.

Cyngis salutator Imperator. Kyathaia pars in mari posita. Kytaorum litera et religio.

Et tunc Imperatore Kytaoram deuicto factus est Imperator. Quandam autem partem terra Kytaorum, qua posita est in mari, vsque in hodiernum diem nullatenus deuicerunt. Kytai autem, de quibus superius diximus, homines sunt Pagani, qui habent literam specialem: et habent nouum et vetus Testamentum; et habent vitas patrum, et Erimitas et domos quasi Ecclesias factas, in quibus orant temporibus suis: Et dicunt se quosdam sanctos, habere. Vnum Deum colunt: Dominum nostram Iesum Christum honorant, et credunt vitam aternam, sed minime baptizantur. Scripturam nostram honorant et reuerentur: Christianos diligunt, et Ecclesias faciunt plures. Homines benigni et humani satis videntur: barbam non habent, et in dispositione faciei satis concordant cum Mongalis, non tamen sunt in facie ita lati.

Opificiorum laus.

Linguam propriam habent: meliores artifices non inueniuntur in toto mundo in omnibus operibus, in quibus solent homines Terra eorum est opulenta valde in frumento, vino, auro, argento, et serico, et omnibus rebus in quibus solet sustentari humana natura. Et cum aliquantulum quieuissent, suos exercitus diuiserunt.

Thossuch can Cyngis filius Comanos deuicit. India minor debellata.

Vnum de filiis Tossuch nomine, quem etiam Can appellabant, id est Imperatorem, misit cum exercitu contra Comanos, quos multo bello deuicit: et postquam vicerat eos in terram suam reuertabatur. Alium etiam filium misit cum exercitu contra Indos; qui Minorem Indiam deuicerunt. Hii autem nigri sunt Saraceni, qui Athiopes nuncupantur. Hic autem exercitus contra Christianos, qui sint in India maiori in pugnaro processit. Quod audiens rex terra illius, qui vulgo Presbyter Iohannes appellatur, venit contra eos exercitu congregato.

Presbyter Iohannes: eiusdem stratagema.

Et faciens imagines cupreas hominum in sella posuit super equos, ponens ignem interius, et posuit hominem cum folle post imaginem cupream super equum: et cum multis imaginibus, et equis taliter praparatis venerunt contra pradictos ad pugnandum. Et cum ad locum pralii peruenissent, istos equos vnum iuxta vnum pramiserunt. Viri autem, qui erant retro, posuerunt nescio quid super ignem qui erat in pradicta imagine, et cum follibus fortiter sufflauerunt. Vnde factum est, quod de fumo illo aer est denigratus.

Victoria de Tartaris.

Et tunc super Tartaros iecerunt sagittas, ex quibus multi interfecti et vulnerati fuerunt. Et sic cum confusione eos de finibus suis eiecerunt: Et nunquam audiuimus, quod vltra ad eos redierunt.

De monstrosis mulieribus et canibus monstrosa narratio.

Cum autem per deserta redirent, in quondam terram venerunt in qua quadam monstra foemineas imagines habentia reperirunt. Et cum interrogassent eas per multos interpretes vbi essent viri terra illius, responderunt quod in illa terra quacunque foemina nascebantur, habebant formam humanam: Masculi vero formam caninam. Et dum moram protraherant in terra pradicta, Canes in alia parte conuenerunt in vnum: Et dum esset hyems asperrima, se omnes proiecerunt in aquam: et post hac incontinenti in puluerem mouebantur, et ita puluis admixtus aqua super eos congelauit: et dum sape; hoc fecissent, glacies densa facta est super eos: Vnde cum magno impetu cum Tartaris conuenerunt ad pugnam. At illi quum sagittas super eos iactabant, ac si super lapides sagitassent, retro sagitta redibant: Alia etiam arma eorum in nullo eos ladere potuerunt. Canes vero insultum facientes in eos morsibus vulnerauerunt, multos etiam occiderunt, et ita eiecerunt eos de finibus suis.

Burutabeth regio.

Et dum reuerteretur exercitus ille, venit ad terram Burutabeth, quos bello vicerunt: qui sunt Pagani. Qui consuetudinem mirabilem imo potius miserabilem habent. Quia cum aliquis patrum suorum humana natura debitum exsoluit, omnem congregant parentelam, et comedunt eum.

Incolarum mores.

Isti pilos in barba non habent: immo quoddam ferrum in manibus portant, cum quo barbam simper depilant, si forte aliquis crinis crescit in ipsa: et multum etiam deformes sunt. Inde exercitus ille reuertebatur in terram suam.

Terra Kergis Orientalis.

Cyngis can etiam eo tempore quo diuisit exercitus illos, misit in expeditione contra Orientem per terram Kergis, quos bello non vicit: et vsque ad Caspios montes peruenit, montes autem illi sunt de lapide adamantino. Vnde eorum sagittas et arma ferrea ad se traxerant. Homines inter Caspios montes conclusos viderunt, quia iam montem fregerunt: sed nubes quadam erat posita ante ipsos, ad quam accedere non poterant vllo modo quia statim moriebantur, cum perueniebant ad illam. Sed antequam peruenirent ad pradictum montem plusquam per mensem vastam solitudinem transierunt. Inde procedentes adhuc contra Orientem plusquam per mensem per magnum desertum iuerunt. Et peruenerunt ad quandam terram, vbi viderunt vias tritas, sed nullum hominem noterant inuenire. Sed tantum quasiuerant per terram, quod inuenerunt hominem cum vxore sua; quos ante Cyngis can adduxerunt. Et cum interrogasset vbi essent homines terra illius, responderunt quod in terra sub montibus habitarent. At Cyngis can retenta vxore misit viram illum cum nunciis suis mandans hominibus illis vt venirent ad mandatum ipsius. Illi vero euntes ad eos, narrauerunt omnia qua Cyngis can mandauerat. Qui responderunt quod tali die venirent ad mandatum suum faciendum. Medio vero tempore congregauerunt se per vias occultas sub terra et venerunt contra istos ad pugnandum: et irruentes subito super eos plurimos occiderunt. At illi, Cyngis can videlicet et sui fugam ineuntes, terram exierunt pradictam. Illos tamen homines, virum scilicet et mulierum secum duxerunt, qui vsque ad mortem in terra Tartarorum fuerunt. [Videtur hic sonitus fieri, et fragore glaciei, et niuium de montibus.] Interrogati vero quare sub terra habitarent, dixerunt quod vno tempore anni quum sol oritur, tantus souitus est, quod homines nulla ratione possunt sustinere. Immo etiam tunc percutiebant in organis et tympanis, et aliis instrumentis, vt illum sonitum non audirent. Et dum Cyngis de terra illa reuerteretur, defecerunt ei victualia et habebant maximam famem. Et tunc recentia interiora vnius bestia eos contigit inuenire: qua accipientes, depositis tamen stercoribus decoxerunt: et coram Cyngis can portantes cum suis illa comedit. Et ex hoc statutum fuit ab eo, vt nec sanguis, nec interiora, nec aliquid de bestia quod manducari potest, exceptis stercoribus, proiiciatur. Et deinde in terram propriam est reuersus: et ibidem leges et statuta multiplicia iecit, qua Tartari non violabiliter obseruant. Ex quibus tantum duo dicemus. Vnum est, quod quicunque in superbia erectus, propria authoritate sine electione principum esse voluerit imperator, sine vlla miseratione debet occidi. Vnde ante electionem ipsius Cuynch propter hoc vnus de principibus, nepos ipsius Cyngis can fuit occissus. Volebat enim sine electione regnare. Aliud statutum est, quod sibi debent subiugare omnem terram: nec cum aliqua gente debent pacem habere, nisi prius eis subdatur, quo vsque veniat tempus occisionis eorum. Debent enim occidi, vt prophetatum est eis: Et illi qui euadere poterunt, vt dicunt, debent illam legem tenere quam tenent alii, qui eos bello deuincunt. Statuit etiam quod per millenarios, et centenarios et Decanos debeat eorum exercitus ordinari. Post hoc ab ictu tonitrui est occisus, peractis suis ordinationibus and statutis. Hic autem habuit quatuor filios: Vnus vocabatur Occoday, secundus Tossuch can, tertius Thaaday et nomen quarti ignoramus.

Liberi.

Isti quatuor filii cum aliis maioribus qui tunc erant, primum filium videlicet Occoday elegerunt imperatorem, filii autem istius Occoday Cuyne, qui nunc est imperator, Cocthen et Cyrenen. Et si plures habuerit filios ignoramus. Filii autem Tossuch can Bati: iste est ditior et potentior post imperatorem: Ordu, iste est senior omnium ducum: Syban, Bora, Bercuthanth: aliorum filiorum Tossuch can nomina ignoramus. Filii Thaaday sunt Burin et Chadan, nomina aliorum filiorum nescimus. Alterius autem filii Cyngis can, cuius nomen nescimus, filiorum nomina sunt hac. Vnus vocatur Mengu, cuius mater est Seroctan. Ista domina inter omnes Tartaros, excepta matre imperatoris, est magis nominata: et potentior est omnibus excepto Bati. Alius vocatur Becas. Alios filios habuit plures, sed eorum nomina ignoramus.

Duces.

Hac sunt ducum nomina. Ordu: iste fuit in Polonia et in Hungaria: Bati, Cathan, Syban, Bureth. Omnes isti fuerunt in Hungaria, Cyrpodan iste est adhuc vltra mare contra Soldanum Damasci. Isti remanserunt in terra: Mangu, Cuthen, Syrennen, Hybilay, Syremum, Synocur, Thuatamur, Cyragay, Sybedey, senex quidam miles inter eos, Bora, Berca, Mauci, Choranca: sed iste inter alios est minimus. Alii vero duces sunt plures, sed eorum nomina ignoramus.

Imperatoris Tartarorum seruile in omnes imperium.

Imperator autem Tartarorum habet mirabile dominium super omnes. Nullus audet in aliqua parte morari, nisi ipse assignet ei. Ipse autem assignat vbi maneant duces: millenarii centenariis. Centenarii decanis. Insuper quicquid pracipitur in quocunque tempore quocunque loco, siue ad bellum, siue ad mortem, siue ad vitam, sine vlla contradictione obediunt. Etiam si petit filiam virginem vel sororem, sine contradictione dant ei. Aut singulis annis, aut intermissis aliquibus annis virgines colligit ex omnibus finibus Tartarorum. Si ipse vult sibi retinere aliquas retinet: alias dat suis hominibus, sicut videtur ei expedire. Nuncios quoscunque quotcunque et vbicunque transmittit, oportet quod dent ei sine mora equos subdititios et expensas. Vndecunque venerint ei tributa vel nuncii, oportet quod equi, currus, et expensa similter dentur eis.

Inhumanitas erga Legatos.

Nuncii qui veniunt aliunde in magna miseria sunt in victu pariter et vestitu: quia expensa viles sunt et pauca: et maxime cum veniunt ad principes, et ibi debent moram contrahere. Tunc ita parum datur decem hominibus, quod inde vix possint viuere duo. Nec etiam in curiis principum, nec in via datur eis comedere, nisi semel in die, et satis parum. Insuper si aliqua iniuria sibi fiunt, conqueri de facili minime possunt. Vnde eos oportet illa patienter portare. Insuper multa tam a principibus, quam ab aliis nationibus et minoribus ab eis exiguntur: et si non daretur, vili pendunt eos, immo quasi pro nihilo habent eos. Et si a magnis viris mittuntur, nolunt ab eis modicum munus habere: sed dicunt: A magno homine venistis, et cur modicum datis? et accipere dedignantur. Et si nuncii bene volunt facere facta sua, oportet eos dare maiora. Idcirco magnam partem rerum, qua nobis a fidelibus erant data, oportuit nos de necessitate muneribus dare. Et sciendum, quod ita omnia sunt in manu imperatoris pradicti, quod nemo audet dicere, hoc est meum vel illius; sed omnia sunt Imperatoris, res, iumenta, et homines. Et super hoc etiam nuper emanauit Imperatoris statutum. Idem dominium per omnia habent duces super homines suos. Diuisi enim sunt homines Tartari, videlicet etiam alii inter duces. Nuncii etiam ducum, quocunque eos transmittunt, et homines tam Imperatoris quam alii omnes equos subdititios et expensas, et qui equos custodiant, et etiam nunciis seruiant sine contradictione dare tenentur. Imperatori autem iumenta vt habeat ex eis lac ad annum vel ad duos, vel ad tres, sicut placuerit ei, tam duces quam alii pro redditu dare tenentur. Et homines ducum idem facere tenentur dominis suis. Inter eos enim nullus est liber. Et vt breuiter dicam, Quicquid Imperator et duces volunt, et quantum volunt de rebus suis accipiunt. De personis etiam eorom disponunt per omnia, sicut volunt. Mortuo Imperatore, sicut superius dictum est, conuenerunt Duces et elegerunt Occoday filiam Cyngis can pradicti Imperatorem. Qui habito consilio principum diuisit exercitus. Bati, qui in secundo gradu attinebat ei, misit contra Altisoldanum, et contra terram Biserminorum. Hii erant Saraceni, et Komanicum loquebantur. Et cum intrasset terram illorum pugnauit contra eos, et bello eos sibi subiecit. Quadam autem ciuitas qua Barthra [vel Barchin.] dicitur, diu restitit ei, fecerant enim foueas multas in circuitu ciuitatis et operuerant illas; et quando illi veniebant cadebant in foueas. Vnde non potuerunt capere ciuitatem, donec illas foueas replessent. Homines autem de quadam ciuitate qua vocatur Iakint [Vel Sarguit.] hac audientes exierunt obuiam eis, se sponte in manus eorum tradentes: vnde ciuitas eorum non erat destructa, sed plures eorum occiderunt, et alios transtulerunt. Et accepto spolio ciuitatis, ipsam aliis hominibus repleuerunt. Et venerunt contra ciuitatem qua vocatur Orna. Ista ciuitas erat nimium populosa: Christiani ibi erant plures; Gazari videlicet, Rutheni, et Alani, et alii: nec non et Saraceni, Saracenorum enim erat dominium ciuitatis. Hac autem ciuitas erat diuitiis multum plena. Est enim posita super fluuium qui vocatur Don, qui intrat in mare. Vnde est quasi portus: et forum maximum habebant de illa ciuitate alii Saraceni. Et cum non possent aliter deuincere, praciderunt fluuium, qui ciurrebat per ciutatem, et illam cum rebus omnibus submerserunt. Quo facto: postea intrauerunt terram Tortorum, qui similiter sunt Pagani: quam deuincentes, iuerunt contra Russiam, et fecerunt magnam stragem in terra Russia, ciuitates et castra destruxerunt, et homines occiderunt: etiam Kiouiam qua erat Metropolis Russia obsederunt: et cum diu obsedissent, illam ceperunt, et occiderunt homines ciuitatis. Inde procedentes pugnando destruxerunt totam Russiam. De Russia autem et Comania processerunt duces pradicti, et pugnauerent contra Hungaros et Polonos. Ex quibus Tartaris in Polonia, et in Hungaria plures interfecti fuerunt. Et si non fugissent, sed viriliter restitissent, Hungari exiuissent Tartari de finibus suis: quia tunc habuerant timorem, quod omnes fugere attentabant. Sed Bati vaginato gladio in faciem eis restitit, dicens: Nolite fugere: quia si fugitis nullus euadet: Et si debemus mori, moriamur omnes: quia futurum est, vt Cyngis can pradixit, quod interfici debeamus: Et si nunc est tempus, sustineamus. Et sic animati sunt et remanserunt, et Hungariam destruxerunt. Inde reuertentes iuerunt in terram Morduanorum, qui sunt Pagani, et bello deuicerunt. Inde procedentes contra Bileros, id est Bulgariam magnam, et ipsam destruxerunt omnino. Inde procedentes ad Aquilonem adhuc contra Bascart, id est, Hungariam magnam, et eos etiam deuicerant. Inde egredientes iuerunt ad Aquilonem, et venerunt ad Parossitas qui habent paruos stomachos et os paruulum, nec manducant, sed decoquunt carnes: quibus decoctis ponunt se inter fumum et ollam, et recipiunt fumum, et de hoc solo reficiuntur: Sed etiam si aliquid manducant, hoc valde modicum est.

Samogedi.

Inde procedentes venerunt ad Samogedos. Hii autem homines tantum de venationibus viuunt: tabernacula et vestes habent tantummodo de bestiarum pellibus. Inde vltra procedentes venerunt ad quandam terram super Oceanum, vbi inuenerunt quadam monstra qua per omnia formam humanam habebant, sed pedes desinebant in pedes bouinos, et faciem per omnia habebant vt canis: duo verba loquebantur more humano et tertio latrabant vt canis: et sic per interualia temporum latratum interponebant: tum ad naturam suam redibant: et sic intelligi poterat quod dicebant: Inde redierant in Comaniam, et vsque nunc quidam ex eis morantur ibidem. Cyrpodan vero eodem tempore misit Occoday can cum exercitu ad meridiem contra Kergis, quos etiam bello deuicit. Hii autem homines sunt pagani, qui pilos in barba non habent. Quorum consuetudo est talis. Cum pater moritur alicuius, pra dolore quasi vnam corrigiam in signum lamenti ab aure vsque ad aurem de facie sua leuant. Quibus deuictis, ad meridiem iuit contra Armenos. [Hii videntur sagittasse balistis.] Sed cum per deserta transiret, etiam quadam monstra effigiem humanam habentia inuenerunt: sed non nisi vnum brachium cum manu, in medio pectoris, et vnum pedem habebant; et duo sagittarunt cum vno arcu, et isti ita fortiter currebant, quod equi eos inuestigare non poterant. Currebant enim saltando super illum vnum pedem, et cum essent fessi taliter eundo, ibant super manum et pedem, remouendo se quasi rota; et sic cum essent fessi iterum currebant secundum modum priorem: aliquos tamen occidebant ex eis. Inde procedentes venerunt in Armeniam, quam bello vicerunt, et partem Georgia: et alia pars venit ad mandatum eorum; et quadraginta millia yperperorum singulis annis dederunt, et adhuc faciunt idem. Inde procedentes ad terram Soldani Deurum, qui erat satis magnus et potens, cum eo pugnauerunt et deuicerunt. Inde procedentes vltra de bellando et vincendo vsque ad terram Soldani Halapia et nunc terram illam impugnant, nec postea vsque in hodiernum diem in terram suam fuerunt reuersi. Alius exercitus iuit contra terram Calif de Baldach, quam sibi etiam subdiderunt: Et quadraginta bisantia exceptis Baldachinis et aliis muneribus omni die dant pro tributi: Et omni anno pro Calif, vt ad eos veniat, nuncios mittunt: qui cum tributo munera magna mittit, rogans vt eum supportent. Ipse vero imperator munera accipit et nihilominus vt veniat mittit pro eo.