V. De temptationibus diaboli.

5.1. Multis calamitatum temptationibus mens iusti in hac uita pulsatur; unde et optat ab hoc saeculo funditus euelli, quo et aerumnas careat et fixam illuc securitatem inueniat.

5.2. Inter eas poenas quas iustus in corpore patitur, atque eas quas mente per fraudem diaboli tolerat, multum interest. Namgrauius fert quas interius luget, quam eas quas exterius sustinet. Has enim et loco euitat et tempore; illas nec loco potest euitare nec tempore.

5.3. Non amplius temptat electos diabolus quam Dei uoluntas permittit. Temptando autem, sanctorum profectibus seruit.

5.4. Etsi nolens, utilitati tamen sanctorum seruit diabolus, quando eos temptationibus suis non decipit, sed potius erudit. Namtemptationes quas ille ad humanum interitum mouet, interdum Christus ad exercitium uirtutum salubri utilitate conuertit.

5.5-6. Insidiae diaboli atque astutiae, quamuis huc atque illuc, quaerentes quem deuorent, diffundantur, a potestate tamen diuina non egrediuntur, ne tantum noceant quantum malitiose contendunt. Namquando sanctorum uirtustantatolerare potuisset, si superna dispensatio pio moderamine nequitiam daemonum non frenaret? Et licet diabolus temptationem iustorum semper inferre cupiat, tamen, si a Deo potestatem non accepit, nullatenus adipiscere potest quod appetit. Vnde et omnis uoluntas diaboli iniusta est, et tamen, permittente Deo, omnis potestas iusta. Ex se enim temptare quoslibet iniuste appetit, sed eos qui temptandi sunt, et prout temptandi sunt, nonnisi temptari Deus iuste permittit. ­ Vnde etiam in libris regum de diabolo scriptum est quia spiritus Domini malus inruebat in Saul. Vbi iuste quaeritur: si Domini cur malus? si malus, cur Domini? Sed duobus uerbis conprehensa est et Dei potestas iusta et diaboli uoluntas iniusta. Namspiritus malus per nequissimam uoluntatem, et idem spiritus Domini per acceptam iustissimam potestatem.

5.7. Diabolus non est inmissor, sed incentor potius uitiorum. Neque enim alibi concupiscentiae fomenta succendit, nisi ubi prius prauae cogitationis delectationes aspexerit; quas si a nobis spernimus, sine dubio ille confusus abscedit, statimque franguntur iacula concupiscentiae eius "contemptaeque iacent et sine luce faces illius."

5.8a. Sollicite hostis insidias intellegere pariter et cauere Dei seruum oportet; sicque in innocentia uitae existere simplicem, ut tamen oporteat cum simplicitate esse prudentem.

5.8b. Qui prudentiam simplicitati non miscet, iuxta prophetam, columba est seducta non habens cor. Sed ideo columba, quia simplex, ideo autem cor non habens, quia ignara prudentiae est.

5.9. Saepe fraus Satanae sanctorum cordibus aperitur, quando, per speciem boni angelum se simulans lucis, dum nititur electos decipere, detegitur atque contemnitur, Sic et uerba fallacis doctrinae sanctos suos Deus facit intellegere, quatenus diabolicum errorem interius cognoscant, ac sollicite caueant.

5.10. Discretio sanctorumtantaesse debet ut inter bonum et malum praediti ratione diiudicent, ne eos diabolus per speciem boni fallat. Haec est enim percontatio Iosuae dicentis: Noster es, an aduersariorum? Propter hoc et Hieremiae dicitur: si separaueris pretiosum a uili, quasi os meum eris. Tunc enim bene de se iudicant sancti, quando eos Deus fallacia daemonum temptamenta facit intellegi.

5.11. Multi decipiuntur a diabolo, et ignorant se esse deceptos, Oseae prophetae testimonio declarante: Comederunt, inquit, alieni robur eius, et ipse ignorauit. Alieni namque maligni spiritus significantur, qui uirtutes mentis comedunt; sed hoc corda neglegentium non intellegunt.

5.12. Tamquam inermis diabolus uincitur, quando de aperta iniquitate hominem deprauare conatur; armatus uero tunc incedit, dum per speciem sanctitatis et uirtutis ea quae sancta sunt destruit, quando et qui decipitur sua detrimenta non sentit, sed tamquam sint uirtutes, quae sunt uitia sectatur et diligit.

5.13. In oculis carnalium diabolus terribilis est, in oculis electorum terror eius uilis est. Ab incredulis ut leo timetur; a fortibus in fide ut uermis contemnitur, atque ad momentum ostensus repellitur.

5.14. Qui suggestiones diaboli non recipit, in eius insidias minime transit. Namfacile in consequenti opere repellitur, si prima oblectamenta illius respuantur. Diabolus enim serpens est lubricus, cuius si capiti, id est primae suggestioni non resistitur, totus in interna cordis, dum non sentitur, inlabitur.

5.15. Temptationum diabolicarum initia fragilia sunt, quae, si non caueantur, sed per usum in consuetudinem transeant, in nouissimis fortiter conualescunt, ita ut aut nunquam aut cum difficultate uincantur.

5.16. Dum in tota uita diabolus praeuaricare hominem cupiat, amplius tamen in finem molitur decipere. Hinc est quod in principio contra protoplaustum serpenti est dictum: Et tu insidiaberis calcaneum eius, quia nimirum hominem, quem diabolus in cursu praeteritae uitae non decipit, in nouissimis supplantare disponit. Proinde quamuis quisque sit iustus, numquam necesse est ut sit in hac uita securus, sed semper humilis caueat, semperque, ne in finem corruat, sollicitus pertimescat.

5.17. Diabolus suis fautoribus blanditur, Dei uero seruis molitur temptamenta contraria, exemplo Domini, qui se post baptismum passus est a diabolo temptari.

5.18. Diabolus sanctos omnes non tenendo possidet, sed temptando persequitur. Namquia non in eis intrinsecus regnat, contra eos extrinsecus pugnat. Et qui interius amisit dominium, exterius commouet bellum.

5.19. Tunc contra eum quem possidet diabolus acrius saeuit, quando se uirtute diuina ab eo expellendum cognoscit. Vnde inmundus spiritus tunc decerpit grauius puerum in quo habitabat, quando ad Christi imperium exire ab eo coactus est. Quod factum et ad Iob uerba respicit, ubi in nouissimis Behemoth caudam suam, quasi cedrus adstringit.

5.20. Plus contra eos diabolum diuersis temptationibus insistere, qui possint et aliis sua utilitate prodesse, ut dum illi inpediuntur, non proficiant qui docendi sunt.

5.21. Maligni spiritus hoc, quod intra nos mundari cupimus, sine intermissione temptant iterum sordidare. Sancti autem praesago spiritu eorum insidias praecognoscunt, et quicquid in semetipsis terrenum sentiunt, indesinenter operibus sanctis exhauriunt, ut de intimis puri inueniantur.

5.22. Eodem blandimento decipiuntur nunc per diabolum homines, quo protoplausti in paradiso sunt decepti. Multis enim uitiorum praestigiis mentes reproborum pertemptando deglutit. Nunc enim promissis decipit; nunc rebus transitoriis, quasi necessariis inlicit; nunc etiam ipsa inferni supplicia quasi leuia et transitoria suggerit, quatenus miserorum corda in cupiditatem lasciuiamque dissoluat secumque ad tartara ducat.

5.23. Argumenta machinationum malarumque cogitationum semina, quae in cordibus hominum diabolus fundit, ita saepe undique captam inplicant mentem, ut ex qua parte euadere quisque temptauerit, sine periculo exire non possit, ueluti si iures hoc facere quod si feceris pecces, si non feceris reus periurii sis. In tanto ergomalidiscrimine, ut euadendi aditus pateat, minora potius eligenda sunt, ut maiora uitentur.

5.24. Diabolus quando decipere quemquam quaerit, prius naturam uniuscuiusque intendit, et inde se adplicat, unde aptum hominem ad peccandum inspexerit.

5.25. Ex ea parte homines diabolus temptat, qua eos per excrescentem humorem facile inclinari ad uitia conspicit, ut, secundum humoris consparsionem, adhibeat et temptationem. Lege Balaam, qui in figura diaboli contra populum Dei ex ea parte praecepit perniciosus praetendere laqueos ex qua sentit eos facilius esse lapsuros. Namet qui aquam alicubi deducit, non eam per aliam partem mittit nisi ubi impetum eius intendit.

5.26. Nullus culpam non existimet quam ex consparsione propria sustinet; sed quantum ualet, contra id quod tolerat, pugnet. Namsi consparsioni ceditur, temptationi uel uitio nequaquam resistitur.

5.27-28. Ideo diabolus in sacris eloquiis Behemoth, id est animal, dicitur quia de caelis lapsus ad terras cecidit. Ideo Leuiathan, id est serpens de aquis, quia in huius saeculi mare uolubili uersatur astutia. Auis uero propterea nominatur quia per superbiam ad alta sustollitur. Et recte his tribus uocabulis appellatur, quia pro suo merito aerem quasi auis pro carcere meruit; terram, ut animal brutum sit; serpens, ut in huius saeculi mare insana iactetur fluctuatione. ­ Ex id enim quod per membra sua diabolus operatur, sortitur uocabula, ita ut quod singuli agunt, incitante illo, ipse nominetur ex eo. Quem enim non decipit diabolus? Vnde animal est, hoc est per carnis luxuriam temptat. Vnde serpens est, hoc est cupiditatis ac nocendi malitia. Quem autem nec sic decipit, insidiatur. Vnde auis est, hoc est superbiae ruina. Vndique enim dolos praeparat, quousque inueniat uiam per quam incautum decipiat.

5.29. Aliud est intrare in mentem cuiquam diabolum, aliud uero inhabitare. Namet in cordibus sanctorum ingreditur, dum malas suggestiones insinuat; sed non habitat in eis, quia in suo corpore non eos transducit. Qui uero in corpore eius sunt, ipsos inhabitat, quia ipsi sunt templum eius. Et si subripiat mentibus electorum diabolus, non autem in eis requiescit, sicut in cordibus reproborum; nam calore fidei mox excitatur ut exeat ab electis.

5.30. Nonnulli, quos iam auido ore diabolus deuorauerat, rursus diuini iudicii occulta miseratione ab eius ore eripiuntur, et saluti restituuntur. Namsaepe multos, quos antiquus hostis luxuriae uoragine mersos tenuit, potentia diuina per paenitentiam ab eius faucibus traxit.

5.31. Quomodo bonorum interitum propheta electam dicit esse diaboli escam, dum alibi scriptum sit de illo: Fenum sicut bos comedet, nisi quod in oculis Dei fenum sunt, qui electus cibus secundum homines esse uidentur? Ac per hoc, qui de bonorum numero pereunt, apud homines electi, apud Deum fenum existunt.

5.32. Eum diabolus iam deglutisse dicitur quem iam perfecto scelere deuorasse uidetur. Eum uero quem non deglutiuit operis perfectione, sed temptationum inlecebris mordet ut deuoret, adhuc quasi in maxillam mandit. Vnde et Paulus habet stimulos carnis quibus humilietur, non habet peccandi perfectionem qua deglutiatur.

5.33. Os diaboli uerba eius sunt. Verba uero eius inspirationes occultae sunt quibus corda hominum adloquens occultis urit cupiditatibus.

5.34. Quidam ob incorreptibilem iniquitatem, quia sponte non corriguntur, inmundis spiritibus uexandi traduntur, ut arripiendi eos daemones corporaliter habeant potestatem, terroribusque eorum afflicti humilientur, paeniteant et saluentur, sicut et apostolus corinthiis scribens dicit: Tradere huiusmodi Satanae in interitum carnis, ut spiritus saluus sit. Vtile est enim quosdam peccantes, ut in anima saluentur, Satanae corporaliter deputari, quatenus ex praesenti correptione futurum iudicium timeant, et de cetero delinquere caueant. Quidam autem potestati daemonum ad emendationem deputantur; quidam uero despecti ad solam perditionem traduntur.

5.35. Numquam uacat diabolus aduersus hominem iustum. Aut enim tribulationes cordis illi exaggerat, aut dolores corporis suscitat. Hinc est quod apostolus ait: Datus est mihi stimulus carnis angelus Satanae, qui me colafizet.

5.36. Saepe iusti mentem uariis uexationum doloribus uis daemonum cruciat, unde interdum usque ad desperationis angustiam coarctatur. Permanenti autem in Dei amore animae et ipsa talis angustia ad meritum proficit. Namsiue in animo, seu in corpore, per instinctum inmundorum spirituum quaelibet aduersa iustus patiatur, ex Dei utique permissu id patitur. Quod si hoc ipsud ad Dei gloriam humilis referat, et dicat quod pro corporis passione Iob dixit: Si bona suscepimus de manu Domini, mala quare non suscipiamus?iste non separatur a Deo, sed coniungitur, quamlibet atroci angustia torqueatur.

5.37. Multa iustus aduersa in anima patitur instigatione daemonum, sed talibus temptamentis perire uitae aeternae non potest, quia pius Dominus ad damnationem culpae non reputat quod de suae maiestatis permissu nolens qui patitur portat. Namibi peccamus, ubi cupiditate uel uoluntate deflectimus; ubi uero uiolenter addicimur, etsi facinus aut flagitium non est, miseria tamen pro flagitio et facinore est. Sed qui Deum pro inrogata laudat miseria, commissa procul dubio caret facinora.