XVI. De ecclesia et heresibus.

16.1. Gemina est ecclesiae pulchritudo: una quam hic bene uiuendo consequitur, altera per quam illuc ex retributione glorificabitur.

16.2. Ecclesiae propter Christum geminae tribulationes existunt: id est siue quas a paganis pertulit in martyribus, siue quas ab hereticis perfert in diuersis concertationibus. Vtrosque autem per gratiam Dei exsuperat, partim ferendo, partim resistendo.

16.3. Sancta ecclesia catholica sicut male uiuentes in se patienter tolerat, ita male credentes a se repellit.

16.4. Sancta ecclesia contra gentilium atque hereticorum peruicaciam summopere sapientiam et patientiam studet, sed exercetur sapientia cum temptatur uerbis, exercetur patientia cum temptatur gladiis. [Nunc enim persecutionibus appetitur, nunc falsis assertionibus lacessitur].

16.5. Causa prauitatis hereticae doctrinis est propagata ecclesia, nam antea simplici tantumdem fide uigebat. Hereticorum igitur occasione, propagati sunt doctores in fide, et per acumine heresium, ecclesiae magistri creuerunt. Nam tunc clarius manifestatur ueritatis adsertio, quando patuerit quaelibet dissensio.

16.6a. Sancta ecclesia ideo dicitur catholica, pro eo quod uniuersaliter per omnem sit mundum diffusa. Nam hereticorum ecclesiae in partibus mundi coartantur; haec uero in toto orbe diffusa expanditur, Paulo adtestante apostolo: Gratias, inquit, ago Deo pro omnibus, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo.

16.6b. Hereses aut in aliquem angulum mundi, aut in unam gentem inueniuntur uersari. Ecclesia uero catholica sicut per totum mundum extenditur, ita et omnium gentium societate construitur.

16.7. Qui sunt hereses, nisi qui relicta Dei ecclesia priuatas elegerunt societates? De quibus Dominus dicit: Duo mala fecit populus meus: me dereliquerunt fontem aquae uiuae, et effoderunt sibi cisternas dissipatas quae continere non ualent aquas.

16.8. Causa heresis ob quam rem sit, id est ad exercitationem fidei. Vis uero per quam sit obscuritas est diuinarum scripturarum, in qua caligantes heretici aliud quam se res habet intellegunt; nec esse possunt, quia ipsud quod existunt hereses, iam non sunt. Male enim sentiendo, essentiam non adquirunt; ad nihilum enim tendunt.

16.9. Heretici ingenti studio mendacia sua discunt, et labore uehementi, ne ad unitatem ecclesiae ueniant decertantur. De quibus per prophetam congrue dicitur: Docuerunt linguam suam loqui mendacium, et ut inique agerent laborauerunt.

16.10a. Dum uicissim heretici mutuo se lacerant, quando alterutrum sese in proprias sectas inducent, sic tamen inuicem sese conlidunt, ut contra ecclesiam pari erroris spiritu decertentur et qui inuicem sunt diuisi, in aduersitate ecclesiae simul existunt uni.

16.10b. Eis qui, pro quod tantum ualeant hereses, uidentur habere ueritatem, hoc respondendum est: nunc ideo saluti proponendi sunt morbi, quia plerumque ita generaliter mundum occupant, ut parum saluti locum relinquant?

16.11. Non posse hereticos habere ueniam, nisi per ecclesiam catholicam, sicut et amici Iob non per se placare Deum sibi potuerunt, nisi pro eis Iob sacrificium obtulisset.

16.12. Opera bona quae heretici faciunt, et iustitia eorum nihil eis prodest, testante Domino per Hieremiam: Quia mei oblitus es, ecce ego adnuntiabo iustitiam tuam et opera tua non proderunt tibi.

16.13. Heretici quamuis legem et prophetas adimpleant, ex eo tamen quod catholici non sunt, non est Deus in eorum conuentibus, ipso Domino testante: Si steterit Moyses et Samuhel coram me, non est anima mea ad populum istum: eice eos a facie mea et egrediantur. Per Moysen quippe et Samuhel legem accipe et prophetas, quos quamuis heretici opere implere contendant, propter erroris tamen impietatem, a uultu Dei proiciuntur, et a iustorum coetibus separantur.

16.14. Paganus et hereticus, ille quia nunquam fuit cum Dei populo, iste quia recessit a Dei populo, uterque recedentes a Christo, ad diaboli pertinent corpus.

16.15. Qui ab idolatria ad iudaismum uel heresem transeunt, iuxta prophetam de malo ad malum labuntur, et Dominum non cognouerunt, quia de infidelitatis errore, in errorem alium transierunt.

16.16. Cuius doctrinam quisque sequitur, huius et filius nuncupatur; sicut et per prophetam Amorreum patrem et Cetheam matrem esse Israheli Dominus dicit, non utique nascendo, sed imitando, sic et, in meliorem partem, filii Dei nuncupantur qui praecepta Dei custodiunt. Vnde et nos non natura sed adoptione clamamus Deo dicentes: Pater noster qui es in caelis.

16.17. Non solum tantum natiuitate, sed etiam imitatione filios posse alicuius uocari; nam Iudaei secundum carnem filii Abrahae, secundum conuersationem filii diaboli nuncupantur. Ac per hoc illi sunt semen Abrahae qui eius imitantur fidem, non qui ex eius generati sunt carne.

16.18. De errore auctoris trahitur a quibusdam et nomen et culpa, ut ipsius uocabulo censeatur cuius errorem et sequitur, sicut ecclesiae Pergami in Apocalypsin dicitur: Habes tenentes doctrinam Balaam et Zezabel. Doctrinam igitur Balaam dicitur habere Tiatiris propter imitationem non propter praesentiam corporalem.