XL. Idque Ursini industria, cujus hic narratur historia.

Ursinus eo tempore urbi praeerat, homo Christicola, Armenus: isque, ut praescriptum est, legatos [0519C] miserat Marchisidam advocatum, qui et ipse in adventum tanti hospitis egressuri dextra et fide obvium mulcet, vires socias vel magis famulas spondet, ad Mamystanae civitatis spolia invitat, quam loco proxima, tam captu facillima: nec minus et ipse contra digna se accipit, quin de sparso semine messis resurgit in centuplum: in his moenia subeunt non sine totius plebis plausu et cantico. Ubi ergo tapetis equus, epulis fames, Baccho curae cesserunt: Ursinus super urbis praesentis statu praeterito quomodo durare potuerit, qua vi cives protegere tot circumventus hostium millibus potuerit rogatus, incipit. «Novum, ait, incolam ad veterem restituendam libertatem missum me vides: cum enim campi et valles Turco subjecti dominio, diu miserabiliter [0519D] servirent: ego montes colebam, liber quidem: sed Christianae plebis servitutem non minus quam qui paterentur, ingemiscens; quodque multi jam annorum curriculi etiam illatum viderent et perpessum; cum multa sinistra aggressis, una tandem certa patuit via libertatis. Prata suam reddiderant messem, passae falcem telluris in fenum aruerant comae, quod curriculis huc advehere quotidianus instabat labor: rura autem eo tempore incolebant, quos modo nobiles vidisti in equo fremere et fulgere in purpura:» (viderat enim paulo ante plurimos e Turcis discurrere purpuratis, qui cum saepius, saepiusque recurrendo solivagi plaustra ducerent, eo uno bobus conservis praecellebant; quod sua boves premebantur custodia; ipsi nulla). «Orta est igitur ex opportunitate [0520A] suspicio, ex suspicione consilium, ex consilio audacia, ex audacia libertas: nam cum fenum plaustris illocarent, custode liberi, arbitrati sunt eadem pariter armis virisque posse onerari, occultarique intus bellum: circum circa pacem dependere, allatis intra municipium armatis, facile Turcos aut perimi aut repelli. Haec illis volventibus, ad me ventum est; ubi in montibus, ut praedixi, manebam, cognitaque adventus causa; gaudeo, moneo, urgeo, ne morentur, neve impellenti coelitus se subtrahant gratiae. Vos, inquam, reditum maturate, curate plaustra, ego vobis quos invehatis parabo bellatores. Illi accelerant jussa, ego promissa impleo: nec mora infodiuntur feno satellites, ego ex adverso praedas simulo, quatenus eliciti ad pugnam exteriorem, [0520B] oppidani, facilem reliquissent ingressuris victoriam. Sicut praevisum est, sic secutum: nam cum urbem exuissent qui post me irruebant, plaustra bellum important moenibus; pace et feno prudenter tunicatum: inducti ergo intra muros armati pacem exuunt, portis obdunt repagula, ipsarum caedunt custodes, ipsi custodiae succedunt; atque haec quidem secreto omnia, ut porticus praesens occultae caedi arcus praestruxerat latebrosos, inde passim per vias, per palatia, per turres discurrunt: vae illi qui seu cum arcu, seu absque, eques aut pedes, puer aut senex inventus est Turcus: nec aetati, nec formae, nec sexui parsum est: omnes in gladio corruunt, humiles et magni, semel omnia victor punit vulnera quae a diebus antiquis pertulerat, in multimoda nece [0520C] cognatae servitutis. Reservatur tamen superstes unus Turcorum, non minus scelerum quam sceleratorum princeps: is columbari gravissimo vinctus compede in tormentis tormenta, in temporalibus praestolatur aeterna: sed cum caeterae infidelis turbae intemeratum nihil gladius reliquisset, tympana scandunt mures, totamque usquequaque viciniam laetabundo replent tonitru. Id enim praecepti dederam, ut peractam caedem plaudentes nobis concinere debuissent. Cum ergo arrectis auribus turres laetisonas hausissem: Io, comites, exclamo, convertamus faciem in terga; buccinas accipio gaudii nuntias, urbs nos revocat in cives, captam namque fingentes praedam, simulato reditu instantiae hostium, terga dederamus: sed ad lituos tubasque conversi revocantes audacter aggredimur, [0520D] quibus modo prudenter cedebamus. Illi ad insolitam stupefacti audaciam, cunctantur: paululum deinde nobis vices fugae mutuas rependunt, nos eo securius instare quo magis magisque civitas propiabat. Hostes rerum ignari, aes tinniens, tympanum tonans, oppidum reboans, properae opis suae instrumenta putabant: sicque contigit ut et nobis praeter spem gratia, et hostibus praeter timorem geminaretur poena. Vox eadem, dictu mirabile! nobis verax, illis mendax; verosque reducit; nos inducit, illos seducit quorum recursus jam suburbii vicinitate gaudebat, cum fallacia sonitus se comperiunt illusos, prospectis per moenia discurrere Armenis. Quid faciant? a moenibus spes elapsa est, a [0521A] tergo gladii urgent, extra nec stari potest, nec intra claustra recipi. Porro nec locus fugae, nec locus pugnae: tentata est tamen fuga omnibus, sed nec uni omnium benigna: nam mente improvida, casuque inopinato confusi, quibus modo evasuri fugerant ut viverent: iisdem mox vestigiis redibant ut perirent. Dei siquidem ecclesiae profanatores oculos habebant, nec videbant: sic et manus, et arcus, et gladii in propriis usibus elanguerant, omnia nobis contra vires tam sua tristis quam nostra hilaris fortuna geminabat. Sed ne mea te offendat prolixitas, aggredimur confusam, amentemque turbam, nec unum gladius superstitem relinquit: surdus quippe inter caedentem, non audit pecuniam, quae se crebro pro miseris obsidem spondet, ex illo Allachibar, quod [0521B] infidelitas orando exclamat, hac in urbe obmutuit, ac pro eo Christus vincit, Christus regnat, Christus imperat; tanquam rediens postliminio, reboavit.» Haec Ursinus: cum loquentis verbo ultimo, Deo gratias Tancredus occinuit.