XXXVII. De apium castris.

Apibus stationem non longe a domnicalibus uel in horti parte secreta et aprica et a uentis remota et calidiore locare debemus, quae in quadratam constituta mensuram fures et accessus hominum pecudumque submoueat. Sit abundans floribus, quos uel in herbis uel in fructibus uel in arboribus procuret industria. [2] Herbas nutriat origanum, thymum, serpillum, satureiam, melisfyllum, uiolas agrestes, asfodilum, citreaginem, amaracum, hyacinthum, qui iris uel gladiolus dicitur similitudine foliorum, narcissum, crocum ceterasque herbas suauissimi odoris et floris. In fructibus uero sint rosae, lilia, uiolae flauae, rosmarinus, ederae: in arboribus zizyfus, amygdalus, persicus, pirus pomiferaeque arbores, quibus nulla amaritudo respondet flore desucto: siluestria uero glandifera robora, terebinthus, lentiscus, cedrus, tilia, ilex minor et linus. Sed taxi remoueantur inimicae. [3] Primi saporis mella thymi sucus effundit, secundi meriti thymbra, serpillum uel origanum, tertii meriti rosmarinus et satureia. Ceterea ut arbutus et olera saporem rustici mellis efficiunt. Sint autem arbores a septemtrionali parte dispositae. Frutices atque uirgulta ordines suos sub maceriis exequantur. Herbas deinde plano post frutices conseremus. Fons uel riuus huc conueniat otiosus, qui humiles transeundo formet lacunas, quas operiant rara et transuersa uirgulta sedes tutas apibus praebitura, cum sitient. [4] Sed ab his apium castris longe sint omnia odoris horrendi, balneae, stabula, coquinae fusoria. Fugemus praeterea animalia, quae sunt apibus inimica, lacertos et blattas et his similia. Aues etiam pannis et crepitaculis terreamus. Purus custos frequens et castus accedat habens noua aluearia praeparata, quibus excipiatur exanimum rudis iuuentus. [5] Vitetur odor coeni et cancer exustus et locus, qui ad humanam uocem falsa imitatione respondet. Absint et herbae tithymallus, elleorum, thapsia, absinthium, cucumis agrestis et omnis amaritudo conficiendae aduersa dulcedini.
     [6] (XXXVIII) Aluearia meliora sunt, quae cortex formabit raptus ex subere, quia non transmittunt uim frigoris aut caloris. Possunt tamen et feruilis fieri. Si haec desint, salignis uiminibus fabricentur uel ligno cauatae arboris aut tabulis more cuparum. Fictilia deterrima sunt, quae et hieme gelantur et aestate feruescunt. [7] (2) Sed inter ea loca, quae muniri debere praecepi, podia ternis alta pedibus fabricentur inducta testaceo et albario opere leuigata propter lacertorum ceterorumque animalium noxam, quibus est moris inrepere: et supra haec podia aluearia conlocentur ita, ut non possint imbre penetrari, spatiolis inter se patentibus segregata. Angustus tamen aditus admittat examina propter frigoris et caloris iniuriam. Sane uentis frigidioribus altus paries resistat, qui locum possit defensis sedibus apricare. [8] (3) Aditus omnes soli obponantur hiberno, qui in uno cortice duo uel tres esse debebunt ea magnitudine, quae apis formam non possit excedere. Sic enim noxiis animalibus ingressu resistetur angusto: uel si apes obsidere uoluerint, exeuntes alio, cum non defuerit, utentur egressu.


XXXVIII (XXXIX). De apibus emendis.

Apes si emendae sunt, prouideamus, ut plena aluearia conparentur: quam rem uel frequentia monstrat commeantis ac remeantis examinis: ex uicina potius quam longinqua regione, ne aeris nouitate temptentur. Si uero longius aduehendae sunt, collo nocte portentur: nec conlocare nec aperire aluearia nisi uespere instante debemus. [2] Speculemur deinde per triduum, ne omne ianuas suas egrediatur examen. Hoc enim signo fugam meditantur adsumere. Contra haec uel cetera suo unaquaeque mense reddemus. Tamen creduntur non fugere, si stercus primogeniti uituli adlinamus oribus uasculorum.


XXXVIIII (XL). De balneis.

Non alienus est, si aquae copia patiatur, patremfamilias de structura balnei cogitare; quae res et uoluptati plurimum conferat et saluti. Itaque balneum constituemus in ea parte, qua calor futurus est, loco ab umore suspenso, ne uligo eum fornacibus uicina refrigeret. Lumina ei dabimus a parte meridiana et occidentis hiberni, ut tota die solis iuuentur et inlustretur aspectu. [2] Suspensuras uero cellarum sic facies. Aream primo bipedis sternis: inclinata sit tamen stratura ad fornacem, ut, si pillam miseris, intro stare non possit, sed ad fornacem recurrat. Sic eueniet, ut flamma altum petendo cellas faciat plus calere. Supra hanc straturam pilae laterculis argilla subacta et capillo constructae fiant distantes a se spatio pedis unius et semissis, altae pedibus binis semis. Super has pilas bipedae constituantur binae in altum atque his superfundantur testacea pauimenta et tunc, si copia est, marmora conlocentur. [3] Miliarum uero plumbeum, cui aerea patina subest, inter soliorum spatia forinsecus statuamus fornace subiecta, ad quod miliarium fistula frigidaria dirigatur et ab hoc ad solium similis magnitudinis fistula procedat, quae tantum calidae ducat interius, quantum fistula illi frigidi liquoris intulerit. Cellae autem sic disponantur, ut quadrae non sint, sed uerbi gratia si quindecim pedibus longae fuerint, decem latae sint: fortius enim uapor inter angusta luctabitur. [4] Soliorum forma pro uniuscuiusque uoluntate fundetur. Piscinales cellae in aestiuis balneis a septemtrione lumen accipiant, in hiemalibus a meridie. Si fieri potest, ita constituantur balneae, ut omnis earum per hortos decurrat eluuies. Camerae in balneis signinae fortiores sunt: quae uero de tubulis fiunt, uirgis ferreis transuersis et ferreis arcubus sustinentur. [5] Sed si tubulos nolis inponere, super arcus ac uirgas bipedas constitues ferreis ancoris conligatas capillo inter se atque argilla subacta cohaerentes et ita inpensam testaceam superinduces: deinde albarii operis nitore decorabis. Possumus etiam, si conpendio studemus, hiberna aedificia balneis inponere: hinc et habitationi teporem submittimus et fundamenta lucramur.


XXXX (XLI). De malthis calidae et frigidae.

Scire conuenit, quoniam de balneis loquimur, quae sint malthae clidariae uel frigidariae, ut, si quando in soliis scissa sint opera, possit repente succurri. Calidariae conpositio talis est. Picem duram, ceram albam ponderibus aequis, stupam, picis liquidae totius ponderis dimidiam partem, testam minutam, florem calcis, omnia simul mixta confundes et incturis curabis inserere. [2] Aliter ammoniacum et sulfur utrumque resolutum line uel infunde iuncturis. Item picem duram, ceram albam et ammoniacum super remissum simul iuncturis adline et cautere cuncta percurre. Item florem calcis cum oleo mixtum iuncturis inline et caue, ne mox aqua mittatur. [3] ALiter sanguini taurino et oleo florem calcis admisce et rimas coniunctionis obducito. Item ficum et picem duram et ostrei testas siccas simul tundes. His omnibus iuncturas diligenter adlines. Item malthae frigidariae, sanguinem bubulum, florem calcis, scoriam ferri pilo uniuersa contundes et ceroti instar efficies et curabis adlinere. Item seuum liquefactum cribellato cineri admixtum frigidae aquae inter rimas labenti, si adlinatur, obsistet.


XXXXI (XLII). De pistrino.

Si aquae copia est, fusoria balnearum debent pistrina suscipere, ut ibi formatis aquariis molis sine animalium uel hominum labore frumenta frangantur.


XXXXII (XLIII). De instrumentis agrestium.

Instrumenta uero haec, quae ruri necessaria sunt, paremus, aratra simplicia uel, si plana regio permittit, aurita, quibus possit contra stationes umoris hiberni sata celsior sulcus adtollere, bidentes, dolabras, falces putatorias, quibus in arbore utamur et uite: [2] item messorias uel fenarias, ligones, lupos id est serrulas manubriatas minores maioresque ad mensuram cubiti, quibus facile est, quod per serram fieri non potest, resecando trunco arboris aut uitis interseri, acus, per quas in pastinis sarmenta merguntur, falces a tergo acutas atque lunatas, cultellos item curuos minores, per quos nouellis arboribus surculi aridi aut extantes facilius amputentur: [3] item falciculas breuissimas tubulatas, quibus silicem solemus abscidere, serrulas minores, uangas, runcones, quibus uepreta persequimur, secures simplices uel dolabratas, sarculos uel simplices uel bicornes uel ascias in auersa parte referentes rastros: item cauteres, castratoria ferramenta atque tonsoria uel quae ad animalia solent pertinere medicinam. [4] Tunicas uero pellicias cum cucullis et ocreas manicasque de pellibus, quae uel in siluis uel in uepribus, rustico operi et uenatorio possint esse communes.
     Expletis his, quae pertinent ad generale praeceptum, nunc operas suas singulis mensibus explicabimus et a mense Ianuario faciemus initium.