XXV. De pomis.

     PIRVS. Plantas pirorum mense februario locis frigidis ponemus, calidis uero nouembri: sed mense nouembri pira locis tepidis conserenda sunt, ut solo iuuentur inriguo. Ita et florem plurimum proferent et magnitudinem pomi turgentis adquirent. Nasci tamen tali solo maxima diligunt, quali uineas diximus conuenire: sed laeto solo et ualidas arbores et fructus plurimos consequemur. [2] Lapidosi generis pira uitium mutare creduntur, si terris mollibus conserantur. Sed pirum plantis serere prope tardus euentus est: tamen quibus hoc placet, ut semina generosa nihil sibi de agresti asperitate permisceant, plantas bimas aut trimas eo more, quo oleae ponuntur, radicatas magnis scrobibus ponant, supra terram tribus altas uel quattuor pedibus, quarum decisa cacumina argilla mixta muscus debet operire. Nam si quis pirorum semen aspargat, nasci quidem necesse est originem suam refouente natura, cuius aeternitati nulla tarditas potest creare fastidium. Sed homini hoc spectare longinquum est, cum et sero ueniant et de generis habilitate decedant. [3] Melius ergo hoc mense nouembri fiet, ut pirorum plantas radicatas seramus agrestium subactis bene scrobibus, ut, cum prehenderint, inserantur. Hoc autem interest, quod, quae plantis suis seruntur, dulcedinem ac teneritudinem seruant, diu tamen seruata non durant: insita uero moram temporis sustinebunt. Spatia inter piros triginta pedum mensura discernat. Genus hoc arboris, ut proficiat, frequenti umore et adsiduis fossionibus est colendum usque adeo, ut tempore, quo florere consueuit, nihil perditura credatur de flore prolato, si eam tunc fossor adiuuerit. [4] Multum proficis, si interiecto anno, quale libet, laetamen adiungas: sed bubulum creditur spissa et grauia poma generare. Aliqui cinerem miscent credentes hinc contrahi pomis argutos sapores. Generum uarietates exequi superuacuum puto, cum in ponendis uel excolendis sit nulla distantia. Si languida arbor est piri, uel oblaqueatae radicem terebras et ibi ligneum palum deprimis uel in trunco similiter terebrato ex teda cuneum figis uel, si hoc desit, ex quercu. [5] Vermes eius arboris et nati necantur et nasci prohibentur radicibus felle taurino frequenter infusis. Item feces uini ueteris recentes, si radicibus adfundantur per triduum, diutius arbores in floribus laborare non faciunt. [6] Si lapidosa pirus est, ab extremis radicibus terram priorem leuabis et secernes omnes lapillos: quibus diligenter remotis alteram terram cribro cretam in loco eius infundes. Sed hoc proderit, si rigare non cesses. [7] Mense februario et martio pirus inseritur more, quo dictum est, cum de insitione loqueremur, sub cortice et in trunco. Inseritur autem piro agresti, melo, ut nonnulli, amygdalo et spino, ut Vergilius, orno et fraxino et cydoneo, ut aliqui, et punico sed fisso ligno. [8] Surculus piri, qui inseritur ante solstitium, anniculus esse debet et priusquam figatur, foliis et omni tenera parte priuari: post solstitium uero eum figis, qui summum germen inclusit. Pirus omni genere inseritur. Condienda sunt pira die placido decrescente luna a uigesima secunda usque in octauam. Eadem poma sicca et manu lecta hora a secunda in quintam uel a septima in decimam a caducis diligenter electa integra et prope dura et aliquanto uiridia in picato uase clauduntur, quod operculo tegitur et deorsum os eius inclinatur atque obruitur in eo loco, circa quem perennis aqua decurrit. [9] Item quae dura sunt in carne et cute, prius in aceruo posita, ubi se mollire coeperunt, in uas fictile bene coctum picatumque ponuntur et operculo superueniente gypsantur. Vas breui scrobe demergitur in eo loco, qui cotidie sole tangatur. Plurimi pira obruta inter paleas aut frumenta seruarunt. Alii statim lecta cum tenacibus suis picatis urceis condiderunt et oribus uasculorum gypso uel pice clausis ipsa sub diuo obruta sabulone texerunt. Alii pira, quae se non contingerent, in melle seruarunt. Item pira diuisa et purgata granis in sole siccantur. [10] Aliqui aquam salsam, cum coeperit undare calefacta, despumant et ei post iam frigidae pira seruanda demergunt. Tunc exempta post tempus exiguum condunt urceo et eius lito ore conseruant uel nocte et die in frigida salsa manere patiuntur, post in aqua pura. Biduo macerant, deinde in sapa uel passo uel dulci uino mersa custodiunt.
     [11] VINVM PIRI ET ACETVM. Vinum de piris fit, si contusa et sacco rarissimo condita ponderibus conprimantur aut prelo. Hieme durat, sed prima acescit aestate. Acetum sic fit de piris. Pira siluestria uel asperi generis matura in cumulo reseruantur per triduum. Deinde mittuntur in uasculo, cui fontana aut pluuialis aqua miscetur, et opertum uas per triginta dies relinquitur ac subinde, quantum sublatum fuerit aceti ad usum, tantum redditur aquae ad reparationem.
     [12] LIQVAMEN EX PIRIS. Liquamen de piris castimoniale sic fiet. Pira maturissima cum sale calcantur integra. Vbi carnes eorum fuerint resolutae, uel in cupellis uel in uasculis fictilibus picatis condiuntur. Post mensem tertium suspensae hae carnes liquorem dimittunt saporis iucundi sed coloris albiduli. Contra hoc illud proderit, ut tempore, quo saliuntur, pro aliqua parte uina nigella permisceas.
     [13] DE MELO. Mense februario et martio mela seramus, si calida et sicca regio est, octobri et nouembri. Eorum plura sunt genera, quae numerare superfluum est. Amant pingue ac laetum solum et cui umorem non tam rigatio quam natura subpetit. Et si in harena uel argil1a sit, rigationibus adiuuetur. Montanis locis debent ad meridiem uersa constitui. Et frigido solo proueniunt, si caeli tepor adiuuerit, nec in asperis et umectis sedem recusant. Macrum et aridum solum poma uermiculosa efficit et caduca. Seruntur omni genere sicut piri: [14] neque exarari neque effodi desiderant. Idcirco eis magis prata conueniunt. Stercus tantum non exigunt quidem, sed libenter adsumunt, uel si cineris pulueres misceantur. Amant modestas rigationes. Putatio illis apta est, sed maxime, ut arida aut male nata tollantur. [15] Citius senescit haec arbor et in senectute degenerat. Si caduca sunt poma, fissae radici lapis iniectus poma retinebit. Lacertae uiridis felle si tangantur cacumina, non putrescit. Vermes eius suillo stercore mixto humanae urinae aut felle bubulo extinguuntur: qui si plures circa arborem sunt, aereo scalpro semel rasi non ultra nascentur. Quae rasa sunt, bubulum stercus obducat. [16] Si spissa poma ramos onerabunt, interlegenda sunt quaeque uitiosa, ut alimentum ceteris sucus aequiperet et generosis abundantiam ministret, quam numerosa uilitate perdebat. [17] Melus omni genere inseri potest, quo pirus. Mense februario, martio et aliis, quibus pirus, inseritur in melo, in piro, in spino, pruno, sorbo, persico, platano, populo, salice. Diligenter legenda sunt mela, quae uolumus custodire. Ea in locis obscuris, ubi uentus non sit, stramentis prius in crate subiectis in cumulos secreta disponimus: qui cumuli frequenti diuisione separentur. Aliqui diuersa dixerunt, uel singula in uasculis fictilibus picatis atque oblitis claudi uel argilla inuolui uel solos pediculos creta adlini uel in tabulis substrata palea disponi et stramentis de superiori parte cooperiri. [18] Mela rotunda, quae orbiculata dicuntur, sine cura toto anno seruare se possunt. Alii in puteo uel cisterna mergunt uasa fictilia, quibus diligenter picatis et clausis mela committunt. Alii ex arbore mela inlaesa sumpserunt et pediculis eorum pice feruenti mersis supra tabulatum per ordinem disposuerunt nucum foliis subter expositis. Plerique scobem populi uel abietis inter mela diffundunt. [19] Constat mela sic ponenda, ut pediculorum partes deorsum facias neque, antequam usui necessaria uideantur esse, contingas. Vinum et acetum fit ex melis, sicut ex piris ante praecepi. [20] Cydoneis serendis plerique tempora diuersa dixerunt: tamen mihi usu conpertum est in Italia circa Vrbem mense februario uel inchoante martio plantas cydoneorum radicatas in pastinato solo tenuisse adeo feliciter, ut saepe sequentis anni fruge gauderent, si posita maioris status fuissent. Locis siccis et calidis extremo octobri uel nouembri inchoante ponantur. Amant cydonea locum frigidum, umectum. Si in tepido statuantur, opus est illis rigatione succurri. [21] Ferunt tamen statum mediocris situs inter naturam frigoris et caloris et in planis et in decliuibus proueniunt, magis tamen inclinata et deuexa desiderant. Serunt aliqui cacuminibus et talea, sed tardus est in utroque prouentus. Ita ponendae sunt largae arbores cydonei, ne alteram quatiente uento stillicidium tangat alterius. [22] Dum minor est uel ponitur, iuuetur stercore, maior uero cinere uel cretae puluere semel toto anno radicibus misso. Poma in his et cito matura et maioris incrementi adsiduus umor efficiet. Riganda est, quotiens caelestis negatur infusio, et circumfodienda locis calidis octobri mense et nouembri, frigidis februario uel martio. Nisi circumfodiatur adsidue, aut sterilis efficitur aut eius poma degenerant. Putanda est, sicut probaui, et a uitiosis omnibus liberanda. [23] Si arbor aegra est, amurca aquae aequaliter mixta radicibus debet adfundi aut calx uiuus temperatus cum creta uel resina locularis pici liquidae mixta trunco arboris adlini uel ablaqueatae arbori circa radices inparis numeri poma cydonea pro magnitudine eius ponenda et obruenda firmantur: quod annis singulis factum custodiet a uitiis, sed arboris longae derogabit aetati. [24] Mense februario cydonea inseruntur melius in trunco quam in cortice. Recipiunt in se surculos prope omnis generis punici, sorbi, omnium melorum, quae meliora producunt. Inserantur autem nouellae arbores, quibus sucus in cortice est: si maior est, circa radicem melius inseretur, ubi cortex et lignum beneficio soli adhaerentis umescit. [25] Legenda sunt matura cydonea, quae hoc more seruantur, uel inter binas tegulas posita, si luto ex omni parte claudantur uel si defruto incoquantur aut passo. Alii, quae maiora sunt, fici foliis inuoluta custodiunt. Alii tantum locis siccis reponunt, a quibus uentus excluditur. [26] Alii canna uel ebore in quattuor partes diuisa sublatis omnibus, quae in medio sunt, in uase fictili melle obruunt. Alii, in melle sic integra demittunt, in quo genere condiendi satis matura deliguntur. Alii milio obruunt uel paleis separata demergunt. Alii plenis uino optima uasculis mittunt uel uini et defruti ad seruanda cydonea aequum corpus efficiunt. Alii doliis musti mergunt atque ita claudunt, quod odoratum reddit et uinum. Alii in patina noua sicco gypso obruunt separata cydonea.
     [27] SILIQVA. Siliqua februario mense seritur et nouembri et semine et plantis. Amat loca maritima, calida, sicca, campestria: tamen, ut ego expertus sum, in locis calidis fecundior fiet, si adiuuetur umore. Potest et taleis poni. Scrobem desiderat largiorem. Inseri eam posse mense februario credunt aliqui in pruno uel amygdala. Siliquae seruantur diutissime, si expandantur in cratibus.
     [28] MORVS. Amica est morus et uitis. Mora nascuntur ex semine, sed et poma et uirgulta degenerant. Serenda est taleis uel cacuminibus, melius autem tale is sesquipedalibus ex utraque parte leuigatis ac fimo oblitis. Cum locum palo ante fecerimus, inmergemus ac tegemus cinere terris admixto. Non amplius quam quattuor digitis operimus. Seremus a medio februario et toto martio, locis uero calidioribus octobri postremo uel nouembris initio, sed uerno maxime die nono calendarum aprilium. [29] Amant loca calida, sabulosa et plerumque maritima. In tufo uel argilla nix conprehendunt. Vmor adsiduus moris prodesse non creditur. Fossionibus laetatur et stercore. Putria in his et arida post triennium sunt putanda. Plantam, si robustam, transferes mense octobri et nouembri, si teneram, februario et martio. Scrobes desiderat altiores, interualla maiora, ne umbris prematur alterius. [30] Feracem laetioremque mori arborem fieri aliqui tradiderunt, si perforato hincinde trunco singulos cuneos inseramus terebinthi, hincinde lentisci. Circa octobres calendas morus ablaqueanda est et radicibus eius uini ueteris recentissimae feces infundendae. Inseritur in fico et in se tantum sub cortice. Vlmo insita conprehendit, sed parturit magnae infelicitatis augmenta.
     [31] AVELLANA. Auellanae ponendae sunt nucibus suis. Non amplius supra terram ducenda est quam crassitudine digitum duorum. Plantis tamen et subole expertus sum melius prouenire. Mense februario seu planta seu semen exponitur. Gaudent loco macro, umido, frigido, etiam sabuloso. Mense iulio circa nonas auellana matura est.
     [32] MYXA. Nunc seruntur myxa ex nucleis in aliquo uase positis, donee plantae induant firmitatem, caelo tepido, terra soluta, umore moderato. Inseruntur mense martio sorbis uel spinis.
     DE POMIS ALIIS ALIORVM MENSIVM. Etiam nunc tuberes seruntur et inseruntur et ossa duracinorum uel plantae eiusdem generis ponuntur et transferuntur et inseri possunt. Et mespilus inseritur et ossa ponuntur prunorum. [33] Ficus etiam locis temperatis nunc poni poteat et sorbus hoc etiam mense seri et amygdali semina in areis obrui et locis temperatis nunc inseri mense inchoante, frigidis uero exeunte, conditis tamen surculis, antequam germinent. Et pistaciae planta uel nunc statui aut inseri potest et castanearum semen aspargi. Nuces quoque iuglandes etiam nunc seminariis recondi et ipsum genus inseri et frigidis et umectis locis nunc poterunt pineta seminari.