X. De pomis.

     MALVM PVNICVM. Locis temperatis mensa martio uel aprili mala punica seremus, calidis uero et siccis nouembri. Amat haec arbor solum cretosum, macilentum, sed in pingui etiam prouenit. Regio illi est apta, quae calida est. Seritur plantis de matrum radice deuulsis. Sed quamuis multis generibus seratur, melius tamen ramus eius cubitalis incisus manubrii crassitudine et capite utroque acuta falce leuigatus scrobi uelut obliquus inmergitur. Prius tamen porcino stercore et in capite et in parte, quae ima est, oblinatur uel in crudo solo malleo cogatur ad inferiora defigi. [2] Melius proueniet, si ponendus ramus gemmante iam matre sumatur. Sed qui in scrobe deponit, si tres lapillos in ipsa radice constituat, prouiderit, ne poma findantur. Curandum, ne uirgulta inuersa deponas. Creduntur acida fieri, si rigentur adsidue: nam siccitas in his et suauitatem praestat et copiam. Cuius tamen nimietati aliquid debet umoris obponi. Circumfodi autumno debet et uerno. [3] Si acida nascuntur, modicum laseris cum uino tritum per summa arboris cacumina oportet infundi uel ablaqueatis radicibus tedae clauus infigi. Alii algam marinam obruunt ad radices, cui nonnulli stercus miscent asininum atque porcinum. Si florem non continet, urinam ueterem cum pari mensura aquae temperabis et per annum in radicibus fundes. Vni arbori amfora ingesta sufficiet. Vel amurcam mittes insulsam uel algam radicibus iunges et bis rigabis in mense uel arboris florentis truncum plumbeo circulo debebis includere uel corio anguis inuoluere. [4] Si crepant poma, lapidem in media arboris radice subponis uel squillam circa arborem seris. Et si, dum pendent poma, tenacibus, sicut in arbore habentur, intorseris, in totum annum sine corruptione seruantur. Si uermibus laborant, tangis radices felle bubulo et continuo moriuntur: aut clauo aeneo si uermes eosdem purges, difficile nascentur: uel asini urina stercori admixta porcino uermibus obuiabit. Cinis cum lexiuo circa punici truncum frequenter infusus laeta et fructuosa reddet arbusta. [5] Adserit Martialis candida in his grana fieri, si argillae et cretae quartam partem gypsi misceas et toto triennio hoc genus terrae radicibus eius adiungas. Idem dicit mirae magnitudinis fieri, si olla fictilis obruatur circa arborem punici et in ea ramus cum flore claudatur, ne resiliat ligatus ad palum: tunc cooperta olla contra aquae muniatur incursus. Autumno patefacta suae magnitudinis poma redhibebit. [6] Multa in punico ipse adserit poma procedere, si tithymalli et portulacae sucus aequaliter mixtus, antequam germinet, trunco arboris adlinatur. Inseri posse firmatur de ramorum connexione, ut medulla utrimque diuisa se iungat. In se tantum inseri potest circa apriles calendas mense martio ultimo. Sed secto trunco surculus recentissimus statim debet inseri, ne mora exiguum, qui est, siccet umorem. [7] Punica mala seruantur, si picatis pediculis ordinata suspendas. Aliter lecta integra in aqua marina uel muria feruente mergantur, ut conbibant. Post triduum sole siccentur, ut sub diuo nocte non maneant: post in loco frigido suspendantur. Cum uolueris uti, aqua dulci pridie macerabis. [8] Feruntur haec pomis recentibus aemulari: item, si a tactu inuicem separata paleis obruantur. Item fossa fit longa et cortex eiusdem latitudinis paratur, cui mala acutis surculis suis adfiguntur. Tunc inuersus cortex supra fossam ponitur, ut mala sine terrae tactu subterpendentia ab umore defendat. Item si induantur argilla et ea siccata loco frigido pendeant. [9] Item si seriola sub diuo obruatur, quae habeat harenas usque ad medium et mala cum tenacibus lecta inprimantur cannis singulis uel sambuci uirgulis et ita separata in harenis figantur, ut ipsa quattuor digitis emineant ab harena. Hoc et sub tecto in scrobe fieri potest et utilius est ad seruandum, si cum ramo longiore tollantur. [10] Aliter in seriola, cui ad medium aqua mittatur, suspenduntur mala, ne umorem tangant, et seria clauditur, ne uentus inrumpat. Item in dolio intra hordeum sic ordinantur, ne se inuicem tangant: dolium desuper operitur. Vinum de malis granatis conficies hoc modo. Grana matura purgata diligenter in palmea fiscella mittes, in coclea exprimes et leniter coques usque ad medietatem. Cum refrixerit, picatis et gypsatis uasculis claudes. Alii sucum non excoquunt, sed singulis sextariis libras mellis singulas miscent et in praedicta uasa custodiunt.
     [11] DE CITREO. Mense martio citri arbor multis modis seritur, semine, ramo, talea, claua. Amat terram rarioris naturae, caelum calidum umoremque continuum. Si granis uelis serere, ita facies. Terram in duos pedes fodies, cinerem miscebis, breues areas facies, ut utrimque per canales aqua discurrat. In his areis palmarem scrobem manibus aperies et tria grana deorsum uerso acumine iuncta constitues et obruta cotidie rigabis. Citius procedent, si beneficio aquae tepentis utaris. [12] Natis germinibus semper proxima herba runcetur. Potest hinc trima planta transferri. Si ramum uelis ponere, non amplius sesquipedeli debebis inmergere, ne putrescat. Claua seri commodius est, quae sit manubrii crassitudine, longitudine cubitali, ex utraque parte leuigata, nodis et aculeis recisis, sed integra summitate gemmarum, per quas spes futuri germinis intumescat. [13] Diligentiores et fimo bubulo adlinunt utrimque, quod summum est, uel marina alga uestiunt uel argilla subacta partis utriusque extrema cooperiunt atque ita in pastinato solo deponunt. Talea et gracilior et breuior esse potest: quae similiter ut claua mergetur. Sed talea palmis duobus supersit: claua omnis obruitur. In spatio non desiderat interualla maiora. Aliis arboribus non debet adnecti. [14] Calidis locis, sed inriguis et maritimis maxime gaudet, quibus umor exundat. Sed si quis hoc genus, ut in regione frigida nutriatur, extorquet, loco uel parietibus munito uel in meridianam partem uerso disponat hanc arborem. Sed hibernis mensibus tectum stramine uelet agresti: ubi aestas refulserit, aeri arbor nuda et secura reddatur. [15] Talea sine claua eius calidissimis regionibus et per autumnum ponitur: frigidissimis iulio et augusto positas et cotidianis rigationibus animatas ipse usque ad poma et magna incrementa perduxi. Citreum iuuari creditur, si cucurbitae uicinis locis serantur: quarum uites etiam conbustae utilem citri arboribus cinerem praebent. Gaudent adsidua fossione. Hinc proueniunt pallia maiora. [16] Nisi quae arida sunt, rarissime debemus abscidere. Inseritur mense aprili locis calidis, maio frigidis, non sub cortice, sed fisso trunco circa ipsas radices. Inseritur et piro, ut quidam, et mora, sed insiti surculi qualo desuper omnino muniendi sunt uel fictili uasculo. Adserit Martialis apud Assyrios pomis hanc arborem non carere: quod ego in Sardinia territorio Neapolitano in fundis meis conperi, quibus solum et caelum tepidum est, umor exundans, per gracius quosdam sibi semper poma succedere, cum maturis se acerba substituant, acerborum uero aetatem florentia consequantur, orbem quemdam continuae fecunditatis sibi ministrante natura. [17] Feruntur acres medullas mutare dulcibus, si per triduum mulsa aqua semina ponenda macerentur uel ouillo lacte, quod praestat. Aliqui mense februario truncum obliquo foramine ab imo terebrant, ita ut altera parte non exeat: ex hoc umorem fluere permittunt, donec poma formentur: tunc foramen luto replent: sic, quod est medium, fieri dulce confirmant. [18] Citreum et in arbore potest per totum annum propemodum custodiri: melius, si uasculis quibuscumque claudatur. Si uelis legere atque seruare, nocte luna latente debebis cum ramis foliatis carpere et secreta disponere. Alii singula uasis singulis claudunt uel gypso adlinunt et opaco loco ordinata custodiunt. Plerique in cedri scobe uel straminibus minutis uel in paleis tecta seruant.
     [19] MESPILVM. Mespila locis calidis maxime gaudent, sed inriguis: tamen frigidis quoque proueniunt: magis sabulone pingui aut glareosa terra, cui arena permixta est, uel argilla cum saxis. Serenda est taleis mense martio uel nouembri, sed solo stercorato et subacto, ita ut utrumque caput taleae stercus obducat. Sunt eius incrementa tardissima. Amat putari atque circurnfodi et parco umore inter siccitates saepe refoueri. Seritur et semine, sed in longiorem speratur aetatem. [20] Si uermibus occupatur, stilo aereo purgandi sunt et amurca uel humana uetere urina uel uiua calce perfundendi, sed parcius propter arboris noxam, uel aqua decocti lupini: sed putatur hinc arbor sterilis fieri. Fimus et cinis uitium simul, si radicibus infundantur, fertilem reddunt. [21] Si formicae molestae sunt, rubrica cum aceto et cinere temperata necabuntur. Si poma labuntur, frustum de eius radice praecisum in media trunci parte figatur. Inseritur mense februario in se et in piro et in melo. Surculus tamen eius ex arbore media debet adsumi: nam de summitatibus uitiosus est. In trunco fisso inserenda est: nam corticis macies ieiuna nil nutriet. [22] Mespila ad seruandum leguntur necdum mitia, quae et in arbore diu durabunt uel in urceolis picatis uel in ordinem suspensa uel, ut quidam, posca condita. Die serena legantur ac media et paleis obruantur discreta, ne ea uicissim tactus adficiat. uel cum pediculis lecta semimatura et salsa aqua per dies quinque macerata postea sapae infundantur, ut enatent. Seruantur et melle, sed si nimis matura collegeris.
     [23] DE FICV. Calidis locis fici planta radicata nouembri mense, temperatis februario, frigidis melius martio uel aprili ponenda est: si taleam uel cacumen ponas, ultimo aprili, cum ei se uiridior sucus infuderit. Plantae in scrobe depositae lapides substituendi sunt, ad radicem fimo terra miscenda est. Si loca frigida sunt, plantarum cacumina diuisis cannae internodiis defendantur a frigore. [24] Si cacumen uelis ponere, trisulcum ramum bimum uel trimum ab australi parte decides et sic obrues, ut diuisa cacumina terra interiacente uelut tres surculos reddant. Taleam sic ponemus, ut cetera, cui leuiter ab infima parte diuisae lapidem mergemus in fisso. Ego mense februario ultimo uel martio in Italia plantas grandes ficorum per pastinatum solum disposui et eo anno poma pepererunt supra conprehendendi felicitatem uelut tributa reddentes. [25] Legendae sunt plantae, in quibus frequens nodus extuberat. Steriles creduntur, quae nitidae sunt et oculos suos per longa internodia distulerunt. Si plantam fici prius nutrias in seminario et maturam transferas in scrobem, poma generosiora producet. Aliqui multum prodesse confirmant, si plantam fici diuiso squillae bulbo intersitam strictamque uinculis conlocemus. Scrobes amat altas, interualla maiora, terrae genus durum et gracile et siccum pro utili sapore pomorum. [26] Prouenit et petrosis atque asperis: tamen potest locis prope omnibus seri. Quae in montanis et frigidis locis nascuntur, quia minus lactis habent, ad siccitatem durare non possunt. Usus illis in uiridi est, melioris magnitudinis et saporis arguti. Quae nascuntur in campis et locis calidis, et pinguiores sunt et in siccitate durabiles. [27] Si genera numerare uelimus, inmensum est: sufficit, quod omnibus aequa cultura est. Illa distantia est, quod in caricis melius alba seruatur. In locis nimie frigidis praecoquas ficos seramus, quae cito ueniant, ut ante imbres genus hoc possit occurrere, calidis uero et aestuosis eam, quae sera maturat. Gaudet adsidua fossione. Per autumnum proderit, si stercus admoueas, praecipue de auiariis. Recidenda sunt in ea, quae aut putria aut male nata repereris: et ea ratione putanda est, ut inclinata per latera possit expandi. [28] In locis umectis ficus saporis obtusi est, cui circumcisis contra hoc radicibus aliquantus cinis debet adfundi. Aliqui inter ficarias caprifici arborem serunt, ut non sit necesse per singulas arbores pro remedio eadem poma suspendi. Mense iunio circa solstitium caprificandae sunt arbores fici, id est, suspendendi grossi ex caprifico, lino uelut serta pertusi. Si hoc desit, abrotoni uirga suspenditur: aut callum, quod in ulmeis foliis inuenitur, aut arietina cornua circa radices arboris obruuntur: uel truncus arboris, quo loco turget, scarificandus est, ut possit umor effluere. [29] Ne uermes patiatur, ramum terebinthi uel lentisci taleam cum plantis fici cacumine ponemus inuerso. Uncinis aereis tollendi sunt uermes ex fico. Alii amurcam, alii ueterem urinam ablaqueatis radicibus miscent. Alii bitumen et oleum aut solam calcem uiuam latebris uermium linunt. Si formicae molestae sunt, rubrica butyro et pice liquida mixta circa truncum debet induci. Alii coracinum piscem contra formicas in arbore suspendendum esse confirmant. [30] Si fructus suos uelut aegra proiciat, alii rubrica aut amurca insulsa mixta aqua arborem linunt uel cancrum fluuialem cum ramo rutae suspendunt uel algam marinam uel fascem lupinorum uel radici terebratae cuneum figunt uel securi arboris corium saepe proscindunt. Cum folia producere incipiunt fici, ut multum fructum et pinguem ferant, in principio germinis cacumina summa decutimus uel hoc tantum cacumen, quod ex arboris medietate procedit. [31] Si maturam ficum uis serotinam facere, incipientes grossos decute, cum illis fabae fuerit magnitudo. Vt ficus cito maturet, suco cepae longioris cum oleo et pipere mixto unge poma, quando grossi incipiunt subrubere. Aprili mense ficum debemus inserere inter corticem uel, si nouellae arbores sunt, fisso ligno, quod statim operiendum est et ligandum, ne uentus introeat. [32] Melius conprehendunt, si circa terram recisa inserantur arbusta. Aliqui et iunio mense inserunt. Surculus legendus est anniculus: inutilis enim creditur maioris uel minoris aetatis. Inoculari ficus locis siccis aprili, melius iulio mediante poterit, octobri mense locis tepidis. Propagari ficus ramis potest. Inseritur autem in caprifico, in mora, in platano et oculis et surculis. [33] Ficus uirides seruari possunt uel in melle ordinatae, ne se inuicem tangant, uel singulae intra uiridem cucurbitam clausae locis unicuique cauatis et item tessera, quae secatur, inclusis suspensa ea cucurbita, ubi non sit ignis aut fumus. Alii missas ficus recentes minus maturas in nouo uase fictili lectas cum pediculis et a se separatas recludunt et in dolio uini pleno uas natare permittunt. [34] Martialis dicit caricas per genera multa seruari, cum ratio una sufficiat. Ergo hoc genere, quo Campania tota custodit, seruare debemus. In cratibus ficus expanditur usque ad meridiem et adhuc mollis in qualum refunditur. Tunc calefacto furno ad panis coquendi modum subpositis tribus lapidibus, ne ardeat qualus, includitur et, clauso furno ubi discocta ficus fuerit, sicut est calida, interpositis foliis suis in uas fictile conditur bene picatum densius pressa et operculo diligenter obducitur. [35] Si pluuiis abundantibus crates non possis expandere, sub tecto eas ita ponis, ut semipede erigantur a terra et eas ad uicem solis cinis subiectus uaporet et subinde ficus, sicut est diuisa, uertatur, ut ficorum coria siccentur et pulpae: tunc duplicata in cistellis seruetur aut loculis. Alii maturas mediocriter ficus et diuisas in cratibus expandunt toto sole siccandas et recipiunt nocte sub tecta. Nunc ficulnea cacumina obruuntur utiliter, cum tumescunt, ut plantas faciant, si earum copia non abundat. [36] Vt etiam uarios fructus una ficus exhibeat, ramos duos nigrae et albae arborum ita inter se uinculo stringis ac torques, ut germina miscere cogantur. Sic obruti et stercorati et umoribus iuti, ubi prodire coeperint, germinantes oculos aliqua sibi adnexione conglutina. Tunc germen adunatum parturiet duos colores, quos unitate diuidat, diuisione coniungat.
     [37] DE POMIS ALIORVM MENSIVM. Nunc et pirus uel malus inseri ac seri potest et cydonea et prunus inseritur et sorba ponuntur et morus nono calendarum aprilium die et inseruntur pistacia et locis frigidis pini semen aspargitur.