VI. De industria et necessariis ad rura sententiis.

Sed ubi haec, quae naturalia sunt neque humana ope curari possunt, diligentius aestimaris, exequi te conuenit partem, quae restat industriae: cuius haec erit cura uel maxima, ut has, quas subieci, ex omni opere rustico in primis debeas tenere sententias. Praesentia domini prouectus est agri. Color terrae non magno opere desideretur, quia bonitatis incertus est auctor. [2] Genera omnium surculorum uel frugum praeclara, sed terris tuis experta, committee. In nouo enim genere seminum ante experimentum non est spes tota ponenda. Locis umidis semina citius quam siccis degenerant: quare subinde succurrat electio. Ferrarii, lignarii, doliorum cuparumque factores necessario habendi sunt, ne a labore solemni rusticos causa desiderandae urbis auertat. Locis frigidis a meridie uineta ponantur, calidis a septentrione, temperatis ab oriente uel, si necesse sit, occidente. [3] Operarum ratio unum modum tenere non potest in tanta diuersitate terrarum: et ideo soli et prouinciae consuetudo facile ostendet, qui numerus unamquamque rem faciat, siue in surculis, siue in omni genere satorum. Quae florent, constat non esse tangenda. Bene eligi serenda non possunt, nisi hoc officium prius eligens adsumat. In rebus agrestibus maxime officia iuuenum congruunt, imperia seniorum. [4] In uitibus putandis tria consideranda sunt, fructuum spes, successura materies, locus, qui seruet ac reuocet. Vitem si maturius putes, plura sarmenta, si serius, fructus plurimos consequeris. De locis deterrimis sicut arbores, ita uites conuenit ad meliora transferre. Post bonam uindemiam strictius, post exiguam largius puta. In omni opere inserendi, putandi ac recidendi, duris et acutis utere ferramentis. In uite uel arbore, quae facienda sunt, perage ante apertionem floris et gemmae. In uineis aratro praetermissa fossor emendet. Locis calidis, siccis, apricis, pampinandum non est, cum magis uitis optet operiri. Et ubi uineas Vulturnus exurit aut flatus aliquis regionis inimicus, uitem tegamus straminibus uel aliunde quaesitis. [5] Ramus laetus, uiridis et sterilis in media olea abscidendus est, uelut totius arboris inimicus. Sterilitas et pestilentia aequo modo fugiendae sunt, uel si secum utraeque non fuerint. In pastinato solo inter nouellas uites omnino nihil est conserendum. Graeci iubent exceptis caulibus, tertio anno, quae libebit, iniungere. Omnia legumina Graecis auctoribus seri iubentur in sicca terra: faba tantummodo in umida debet spargi. [6] Domino uel colono confinia possidenti, qui fundum uel agrum suum locat, damnis suis ac litibus studet. In agro periclitantur interiora, nisi colantur extrema. Omne triticum solo uliginoso post tertiam sationem in genus siliginis commutatur. Tria mala aeque nocent, sterilitas, morbus, uicinus. [7] Qui terram sterilem uineis occupat, et laboribus suis et sumptibus est inimicus. Campi largius uinum, colles nobilius ferunt. Aquilo uites sibi obiectas fecundat, auster nobilitat. Ita in arbitrio est, plus habeamus an melius. Necessitas feriis caret. Quamuis temperatis agris serendum sit, tamen si siccitas longa est, semina occata tutius in agris, quam in horreis seruabuntur. Viae malitia aeque et uoluptatis et utilitatis aduersa est. [8] Qui agrum colit, grauem tributis creditorem patitur, cui sine spe absolutionis obstrictus est. Qui arando crudum solum inter sulcos relinquit, suis fructibus derogat, terrae ubertatem infamat. Fecundior est culta exiguitas quam magnitudo neglecta. [9] Nigras uites omnino repudies nisi in prouinciis et eius generis, quo acinaticium fieri consueuit. Longius adminiculum uitis incrementa producit. Teneram et uiridem uitem ferri acie ne recidas. Omnis incisura sarmenti auertatur a gemma, ne eam stilla, quae fluere consueuit, extinguat. Pro macie uel soliditate uitium nutrienda sarmenta putator iniungat. Terra profunda, quod Graeci adserunt, oleae grandes arbores efficit, fructus minores et aquatos ac seros magisque amurcae proximos. Aer oleas tepidus iuuat et uentis mediocribus sine ui et horrore perflabilis. [10] Vitis, quae ad iugum colitur, per aetates ad hoc perducenda est, ut locis molestioribus quattuor pedibus a terra, placidioribus uero septem summitas eius insurgat. Hortus, qui caelo clementi subiacet et fontano umore percurritur, prope est, ut liber sit et nullam serendi disciplinam requirat. Subligatio acerbis uuis facienda est, quando excutiendi aut rumpendi acini nulla formido est. [11] Ligatura in uitibus locum debet mutare, ne unum semper adsiduitas conterat uinculorum. Fossorem si apertus uitis oculus uiderit, caecabitur spes magna uindemiae: et ideo, dum est clausa, fodietur. Terrae altitudinem cum fecunditate, si ad frumenta, duobus pedibus explora, quattuor uero, si ad arbusta uel uites. Vitis nouella, ut facile incrementum dilecta consequitur, ita interitum celerem, si neglegatur, incurrit. [12] Modum tene aestimatis facultatibus tuis in adsumptione culturae, ne superatis uiribus excedente mensura turpiter deseras, quod arroganter adsumis. Semina plus quam annicula esse non debent, ne uetustate corrupta non prodeant. Frumentum collis quidem grano robustius, sed mensurae minus refundet. Omnia, quae seruntur, crescente luna et diebus tepidis sunt serenda. Nam tepor euocat, frigus includit. [13] Si tibi ager est siluis inutilibus tectus, ita eum diuide, ut loca pinguia puras reddas nouales, loca sterilia siluis tecta esse patiaris, quia illa naturali ubertate respondent, haec beneficio laetantur incendii. Sed sic urenda distingues, ut ad incensum agrum post quinquennium reuertaris. Ita efficies, ut aequaliter uel sterilis gleba cum fecunditate contendat. [14] Graeci iubent oliuam, cum plantatur et legitur, a mundis pueris atque uirginibus operandum, credo, recordati arbori huic esse praesulem castitatem. Nomina frumentorum superfluum est praecipere, quae aut loco subinde aut aetate mutantur. Hoc satis est, ut eligamus praecipua in ea regione, quam colimus, uel exploremus aduecta. Lupinus et uicia pabularis, si uirides succidantur et statim supra sectas eorum radices aretur, stercoris similitudine agros fecundant: quae si ex se aruerint, antequam proscindas, in his terrae succus aufertur. Ager aquosus plus stercoris quaerit, siccus minus. [15] Calidis, maritimis, siccis, apricis, campestribus locis omne opus uinearum maturius inchoetur, frigidis, mediterraneis, umidis, opacis, montanis locis tardius: quod non solum de mensibus aut diebus dixerim, sed etiam horis operandi. Omne opus rusticum, cum fieri praecipitur, neque cito est, si ante quindecim dies, neque tarde, si post quindecim fiat. Frumenta omnia maxime laetantur patenti campo et soluto, et ad solem reclini. [16] Spissa et cretosa et umida terra bene far et triticum nutrit. Hordeum agro soluto delectatur et sicco: nam si in lutoso spargatur, inmorietur. Trimenstris satio locis frigidis, niuosis conuenit, ubi qualitas aestatis umecta est, ceteris raro respondet euentu. Semen trimenstre locis tepidis melius respondebit, si seratur autumno: si necessitas coget de salsa terra sperare aliquid, post autumnum plantanda est uel conserenda, ut malitia eius hibernis imbribus eluatur. Aliquid etiam terrae dulcis uel arenae fluuialis subiciendum est, si illi uirgulta committimus. [17] Seminarium mediocri terra instituere debemus, ut ad meliorem, quae sata fuerint, transferantur. Lapides, qui supersunt, hieme rigent, aestate feruescunt. Idcirco satis arbustis et uitibus nocent. Terra, quae circa arbores mouetur, ita est uicibus permutanda, ut ei, quae in summo fuerat, ima succedat. [18] In laetandis arboribus crates faciemus terram prius trunco admouentes et mox laetamen, ut sic opus natura beneficii alternante cumuletur. Agri praesulem non ex dilectis tenere seruulis ponas, quia fiducia praeteriti amoris ad inpunitatem culpae praesentis spectat.