[1:31] INSIPIENTES, INCONPOSITOS, SINE   AFFECTIONE, ABSQUE FOEDERE, SINE MISERICORDIA.

Illos dico REPLETOS OMNI IMMUNDITIA, hoc est non omnibus simul tantum peccatis sed singulis repletos, ita scilicet Ut unaquaeque iniquitas in eis plena et perfecta reperiatur. Unde statim enumerando subdiuidit iniquitatis partes quibus eos repleri ostendit. MALITIA, per quam student aliis damnum inferre; FORNICATIONE quae est omnis illicitus concubitus, extra uxorem uidelicet; AVARITIA, id est immoderato terrenorum desiderio; NEQUITIA qua etiam alios corrumpere gaudent, quibus non sufficit ut soli moriantur; INVIDIA, de bonis alterius dolendo; HOMICIDIIS, tam opere si possunt quam uoluntate; CONTENTIONE, aperte ueritati contradicendo; DOLO, id est simulatione, quando uidelicet occulte aliud agitur et aliud simulatur; MALIGNITATE, in ipsos etiam benefactores suos; SUSURRONES, id est latenter, cum aperte non ualent, detrahentes, et cum audent etiam in aperto; DETRACTORES, et per hoc non solum hominibus quibus detrahunt uel nocere uolunt, uerum etiam DEO ODIBILES; CONTUMELIOSOS, inferendo conuitia; SUPERBOS, appetendo esse super aequales; ELATOS, appetendo aequari superioribus; INVENTORES MALORUM, hoc est excogitantes nouum aliquod peccandi genus in quo delectentur; PARENTIBUS NON OBEDIENTES, et in hoc inhumani et feris ipsis indomitiores; INSIPIENTES, iam ex consuetudine mali discretionem boni non habentes; INCOMPOSITOS, quantum ad exteriorem habitum qui male ordinatae mentis nuntius est; SINE AFFECTIONE, scilicet naturalis benignitatis in proximos sui generis; SINE MISERICORDIA, id est compassione alienarum miseriarum; SINE FOEDERE, id est mutuo caritatis uinculo in aliquo uel alicuius pacti obseruatione.

[1:32] QUI CUM IUSTITIAM DEI COGNOVISSENT, NON INTELLEXERUNT QUONIAM   QUI TALIA AGUNT, DIGNI SUNT MORTE: NON SOLUM EA FACIUNT, SED ET   CONSENTIUNT FACIENTIBUS.

Qui etiam in tantum deuoluti sunt excaecatione ut non per paenitentiam redire sciant, non iam intelligentes, id est non attendentes uel curantes QUONIAM QUI TALIA AGUNT, DIGNI SUNT MORTE, uidelicet aeterna, CUM, id est quamuis, IUSTITIAM DEI primitus COGNOVISSENT, hoc est eius debitam uindictam de singulis peccatis.

SED ETIAM QU! CONSENTIUNT. Consentire hic dicit non resistere aliquem peccato alterius, cum possit et debeat. Multorum enim fortasse Deus resistere peccatis posset, disturbando scilicet ne fierent, nec tamen debet, culpis nostris exigentibus uel ipsis peccatis in melius utendo; ideoque consentire peccatis nullo modo dicendus est.

Notandum uero non de omnibus philosophis uel naturali lege utentibus hanc excaecationem uel malitiam praedictam esse intelligendam, cum plerique illorum tam fide quam moribus Deo acceptabiles exstiterunt, ueluti Iob gentilis et nonnulli fortasse philosophorum gentium, qui continentissimae fuerunt uitae, ante ipsum Domini aduentum. De qualibus beatus Hieronymus, Super Matthaeum commemorans ait:

     Ex eo quod malus seruus ausus est dicere: "Metis ubi non seminasti et congregas ubi non sparsisti", intelligamus etiam gentilium et philosophorum bonam uitam recipere Deum, et aliter habere eos qui iuste, aliter eos qui iniuste agunt ad comparationem eius qui naturali legi seruiat, condemnari eos qui scriptam legem negligant.

Metere itaque Dominum ubi non seminauit, iuxta Hieronymum, intelligimus eos etiam qui per naturalem legem bene agunt ad uitam colligere, in quibus scilicet nullum praedicationis uerbum seminatum est. Sed quia fortasse inter philosophos pauci tales exstiterunt, quasi generaliter sine aliquorum exceptione hoc de eis supra dictum est, ut sapientes minus de sua sapientia praesumant quae magis inflare quam aedificare solet, ipso alibi attestante Apostolo:

     Scientia inflat, caritas aedificat.

Sufficiebat etiam hoc loco Apostolum, ad reprimendam superbam Romanorum gentilium contentionem et humilitatem conseruandam, ostendere per aliquos philosophorum gentilibus notitiam siue fidem Dei innotuisse et eosdem fidei magistros grauiter deliquisse, ut usque etiam ad idololatriam eorum caecitas duceretur et cum summo idololatriae errore ad summam etiam ignominiam uitae deuoluerentur, ut supra memorauit. Qui omnia poenam esse peccati superbiae docet, ut secundum intentionem praesentis epistolae, quae tota etiam contra superbiae pestem scripta est, a superbia in ipso statim epistolae exordio dehortetur. Poena praecedentis peccati sequens peccatum dicitur, id est iusta eius remuneratio ad poenam, cum ex praecedenti peccato, quod corrigere negligit, promeretur aliquis in aliud peccatum deuolui, ut iuxta illud Apocalypsis:

     Qui in sordibus est sordescat adhuc.

Tres in hoc loco quaestiones occurrunt. Quarum quidem una est: Quid sit quod idololatriam faciat, cum nos etiam Christiani nonnulla in cultu Dei uel angelorum aut sanctorum hominum sculptilia siue picturas habeamus? Alia uero quaestio est: Cur dicitur Deus aliquem pro praecedentibus peccatis in alia peccata tradere atque hoc ex iustitia agere, cum ille scilicet qui traditur hoc meruerit? Utrum Deus quoque auctor uel causa peccati sit, cum subtrahendo gratiam Suam eum compellere ad peccandum uideatur, qui ea subtracta a peccato sibi minime possit cauere?  quemadmodum si quis ei qui inter fluctus in naui est, nauim subtrahat quacumque de causa et eum ibi dimittat, eum profecto mori compellit. Tertia autem est quaestio: Quomodo iustum sit impio Deum subtrahere gratiam suam, qua subtracta, ille deterior fiat et amplius peccet, nisi etiam iustum sit illum deteriorem fieri et amplius peccare, hoc est amplius creatorem suum offendere atque contemnere?  Quis hoc autem, quod iniquissimum est, iustum esse dicat, Cum uidelicet potius resipiscere peccator debeat quam augere peccata? Quippe si iustum esset eum amplius peccare, quomodo reus statueretur aut etiam peccare diceretur id faciendo quod utique eum facere iustum esset?

Sed harum quidem propositarum quaestionum solutiones Theologiae nostrae examini reseruamus.

                                        [ ROMANS 2 ]

[2:1] PROPTER QUOD INEXCUSABILIS ES, O HOMO OMNIS QUI IUDICAS.  IN QUO  ENIM IUDICAS ALTERUM, TE IPSUM CONDEMNAS: EADEM ENIM AGIS QUI  IUDICAS

PROPTER QUOD. A singulari inuectione, in gentiles scilicet, ad generalem transit ac si ita dicat: quandoquidem hi se excusare non possunt per ignorantiam Dei a peccato, id est a contemptu creatoris, quibus lex scripta non data est; ergo nullus. Et hoc est: Ergo INEXCUSABILIS ES, O HOMO, OMNIS QUI IUDICAS. Omnis, inquam, qui iudicas, id est qui iudicium rationis et discretionis boni habes et mali. Ab hoc quippe contemptu, paruuli qui nondum discretionem habent liberi sunt. In quo enim uere inexcusabilis? quia etiam proprio iudicio tuo condemnandus, cum in aliis reprehendas eadem quae facis, aut similia. Hoc autem maxime spectat ad superbam Romanorum contentionem qua se alterutrum praeponere uolebant, et se ipsos singuli defendentes, alios criminosos iudicabant.

IN QUO ENIM, id est de eodem peccato de quo IUDICAS, id est reprehendis alterum et censes damnandum, TE IPSUM CONDEMNAS, id est ea operando damnabilem facis uel asseris et in te ipsum proprio iudicio sententiam profers. Et quare uel quomodo, subponit dicens: EADEM ENIM AGIS QUAE IUDICAS, hoc est quae in aliis reprehendis, scilicet mala opera quae contra propriam conscientiam committis.