DE OPERE TERTIAE DIEI

[GEN. 1:9] DIXIT VERO DEUS: CONGREGENTUR AQUAE <QUAE SUB CAELO SUNT IN LOCUM UNUM: ET APPAREAT ARIDA: FACTUMQUE EST ITA>.

Inferiorem terrae regionem, in qua hominem deus creaturus et collocaturus erat ei, prout necessarium erat, praeparat; inundantes uidelicet aquas a superficie terrae remouendo, atque ipsam terram herbis et arboribus uenustando.

QUAE SUB CAELO SUNT; hoc dicit ad differentiam earum quae super caelum, id est firmamentum suspensae sunt.

IN LOCUM UNUM. Hoc est ut non iam totam cooperiant terram, sed cedentes in unam partem terre, aliam habitabilem praebeant.

FACTUMQUE EST ITA, id est cedentibus aquis in unam partem terrae altera detecta est, sicut scriptum est:

     Qui fundauit terram super aquas.

Quasi enim aliquis globus ita in aqua constituatur ut una pars eius superemineat; ita ille globus terrae in aquis insedit, ut ex una parte eum mare contingeret, et per uenas eius se infunderet, unde nobis fontes uel flumina nascerentur. Cuius quidem maris aqua in unum modo congregata profundior facta est quam prius /43/ esset diffusa, nisi forte id quod per uenas terrae immissum est eius minuat profunditatem.

[GEN. 1:10] ET VOCAVIT <DEUS ARIDAM TERRAM, CONGREGATIONESQUE AQUARUM APPELLAVIT MARIA; ET VIDIT DEUS QUOD ESSET BONUM>.

ET VOCAVIT, id est uocari dignam fecit aridam, id est siccam illam terram aquis detectam. Terra enim erat etiam cum limosam eam aquae superfusae redderent, sed arida nunc facta est, aquis cedentibus.

CONGREGATIONESQUE AQUARUM. Id est earum continuationes licet diuersis locis distinctarum. Apud Hebraeos enim cunctae aquarum congregationes siue salsae siue dulces appellari maria dicuntur. Et nota quod cum in opere secundae diei praemisisset: ET FECIT DEUS FIRMAMENTUM, DIVISITQUE AQUAS etc., postea supposuit: ET FACTUM EST ITA. Quod nequaquam in ista congregatione aquarum nunc facta obseruauit. Non enim dixit prius "congregatae sunt aquae," ut postmodum subderet: ET FACTUM EST ITA; sed tantum dixit "quia factum est ita." Si enim hic sicut ibi supposuisset 'factum est ita', innuere uideretur quod sicut illa suspensio aquarum perpetua est, ita etiam haec congregatio earum. Quod nequaquam uerum est, cum eaedem aquae tunc in unum locum abductae ut appareret arida, in diluuio sint reductae ut eam contegerent.

ET VIDIT <DEUS QUOD ESSET BONUM>. Id est sic istam congregationem /44/ fecit, ut bonam esse et ad haec quae facturus erat necessariam postmodum eam uideri faceret.

[GEN. 1:11] GERMINET TERRA <HERBAM VIRENTEM, ET FACIENTEM SEMEN, ET LIGNUM POMIFERUM FACIENS FRUCTUM IUXTA GENUS SUUM, CUIUS SEMEN IN SEMETIPSO SIT SUPER TERRAM: ET FACTUM EST ITA.

[GEN. 1:12] ET PROTULIT TERRA HERBAM VIRENTEM, ET FACIENTEM SEMEN IUXTA GENUS SUUM, LIGNUMQUE FACIENS FRUCTUM, ET HABENS UNUMQUODQUE SEMENTEM SECUNDUM SPECIAM SUAM: ET VIDIT DEUS QUOD ESSET BONUM.>

GERMINET TERRA. Id est in se primum concipiat quod deinde proferat, sicut ex conceptu producitur in lucem partus. De quo quidem partu statim adnectit: ET PROTULIT. Quod uero interpositum est: ET FACTUM EST ITA, ad conceptum tantum germinationis pertinet. Quod uero statim addit: ET PROTULIT, tale est tamquam si diceret 'et mox germinatum produxit'. Et nota quod cum ex terris uel aquis aliqua procreari uel nasci dicuntur, non sic accipiendum est ut ex uno tantum elemento constent, sed ex obtinenti nomina sortiuntur, sicut et ipsa ex quibus produci referuntur.

HERBAM VIRENTEM. Quae terrae radicitus adhaerent, et ex humore aquae uiuere et crescere habent, recte praedictae dispositione terrae et aquae sub una die aggregantur. Notandum uero, ut quibusdam uidetur, ex hoc maxime innui mundum uerno tempore his adornari, quod his nascituris de terra uel conseruandis uernam temperiem necessariam uideamus. Sed profecto non uideo qua ratione hanc temperiem, quam nunc experimur in uere, mundus habere posset, sole nondum condito, ex cuius quidem accesu ipsa nunc fit temperies; immo hac die qua haec terra protulit, /45/ frigidius tempus extitisse uidetur, quam in hiemalibus diebus quos quantulumcumque sol modo calefacit.

Unde ergo secundum naturam rerum, terra tunc germinare ista potuerit uel conseruare nonnulla est quaestio. Sed sicut iam supra meminimus, in illis operibus sex priorum dierum sola dei uoluntas uim naturae, obtinuit, quando etiam ipsa natura creabatur; hoc est uis quaedam conferebatur illis rebus quae tunc fiebant, unde ipsae postmodum ad multiplicationem sui sufficerent uel ad quoscumque effectus inde processuros uel tamquam nascituros. Quippe, ut dictum est, nihil nunc naturam aliud dicimus, nisi uim et facultatem illis operibus tunc collatam, unde illa sufficerent ad efficiendum haec quae postmodum inde contigerunt.

Potest fortassis et nonnulla naturae ratio reddi, qua tunc terra producere ista potuerit, quod scilicet illa terrae nouitas, in producendis uel conseruandis plantis, uires maiores habuerit quam postea; et maxime hoc accepisse ex nimia humectatione sui, quam aquarum habundantia ei contulerat antequam congregantur, et ex calore solis die proximo conditi ad haec conseruanda profecisse, qui fortasse conditus statim calore sui uernam temperiem fecit in aliqua terrarum parte, non, ut arbitror, ubique. Nunquam enim eodem /46/ tempore omnes regiones aequaliter calent uel frigescunt, nec eodem tempore quae in eis sunt nascuntur uel reuirescunt, nec simul ad maturitatem fructus ubique perueniunt, nec in omnibus terris eedem herbae uel arbores nascuntur. Si igitur omnes herbarum uel arborum species hac die terra protulerit, ut in sex diebus deus opera consummasset, neque simul uerna temperies omnibus terris inesse posset, quid necesse est ut in uere id fieret, nisi in ea forte parte terrae ubi uer esset? Ex qua quidem parte ad caetera terrarum loca postea transferri et transplantari potuerunt. Verna autem temperies in paradiso iugis esse creditur, et ibi fortassis omnia simul terra producere et conseruare potuit, ubi et terra omnibus apta et ipsa temperies caeli conuenirent.

Scimus autem multa de terra nasci, quorum alia calidam terram desiderant, alia frigidam, alia temperatam; et sic fieri potuit ut quocumque tempore terra germinaret, in diuersis locis diuersa produceret. Nec tam necessaria uidetur temperies ad producendas plantas quam ad conseruandos fructus. Scriptura autem de fructibus nullam hic mentionem facit, sed de fructuosis plantis. In paradiso tamen ubi homo collocandus erat, fructus subito cum arboribus produci credimus quantum homini necessarium esset.

/47/ Unde et eos in fructu uetitae arboris transgressos fuisse scriptura commemorat, et caeterarum arborum fructus ei fuisse concessos in esum ei necessarios. Nihil tamen impedit, si in diuersis terris pro qualitate earum ac diuersa temperie caeli, diuersae plantae fructus suos eodem tempore conseruarent, uel eaedem plantae in alia terra cum fructu, in alia sine fructu tunc consisterent donec temperies adueniret, sicut cotidie contingit cum uideamusnon eque cito terras omnes eosdem fructus ministrare.

ET FACIENTEM SEMEN. Siue ut nata statim semen suum haberet ac si ad maturitatem peruenisset, siue ut apta ad habendum semen crearetur.

ET LIGNUM POMIFERUM. Hoc est arbores fructuosas, siue statim cum nascerentur poma, id est fructus suos afferentes, siue non statim. Solet quippe pomum generaliter pro omni arboris fructu intelligi.

IUXTA GENUS SUUM. Hoc est secundum maneriae suae naturam, ut pro diuersitate scilicet herbarum uel arborum magis quam terrarum, diuersos afferant fructus, non eosdem.

CUIUS SEMEN. Hoc est dum terrae radicitus adhaerebit, uim suae propagationes in se ipso habeat, siue ex semine, siue ex insertione ramorum, uel ex plantatione.

/48/ Et nota quod cum ait LIGNUM POMIFERUM, de fructuosis tantum arboribus non de infructuosis uidetur dicere, quod tunc creatae sint; et ita non omnes tunc arbores creatas esse sed quasdam postea sicut de spinis et tribulis creditur, post peccatum in penam hominis de terra productis. Si quis tamen dicat has quoque arbores quae nunc infructuosae sunt primo creatas esse fructuosas, sed postmodum pro peccato hominis infructuosas fieri; uel fructum arboris siue pomum quamcumque utilitatem ligni intelligat, non absurdum uidetur, cum infructuosa quoque ligna nonnullas habeant utilitates, etsi fructum aliquem non producant in esum. Et quia non est in consuetudine sermonis ut pomum pro quamcumque utilitate sicut fructus accipiatur, ideo cum prius dictum sit POMIFERUM, postea quasi pro expositione supposuit FACIENS FRUCTUM, hoc est habens quamcumque utilitatem. Propter quam etiam expositionis determinationem cum praemittat FACTUM EST ITA, statim adiungit ET PROTULIT TERRA HERBAM etc.