DE OPERE QUARTAE DIEI

 

[GEN. 1:14] <DIXIT DEUS>: FIANT LUMINARIA <IN FIRMAMENTO CAELI ET DIVIDANT DIEM AC NOCTEM ET SINT IN SIGNA ET TEMPORA ET DIES ET ANNOS>.

 

/49/ Inter creationem plantarum iam factam et animalium faciendam, luminaria fiunt, ut calore ipsorum plantae foueantur et proficiant, et eorum luce animalia solacium habeant, ne quasi caeca oberrent in tenebris, ut et alimenta sua eligere possint.

 

IN FIRMAMENTO CAELI. Intransitiue quod nouissime caelum est appellatum aquis, ut dictum est, interpositum, et ab illis aquis quas superius firmat, firmamentum dictum.

 

ET DIVIDANT. Ad quas utilitates fiant exponit: Primo ad distinguendum sua illuminatione diurnum tempus ac nocturnum. Diurnum quippe tempus est quod sole illuminatur, sicut nocturnum quod luna et sideribus illustratur, uel solis illuminatione caret.

 

IN SIGNA. Non quae uanitatis est obseruare, sicut in auspiciis atque auguriis sed in quasdam naturales ostensiones futurorum euentuum siue praesentium. Nautae quippe siderum inspectione ad quas partes mundi ferantur cognoscere solent, et de commutandis temporibus multa indicia ex sole et luna uel sideribus capiuntur, cum modo alterius coloris uel caloris, /50/ modo alterius nobis esse uidentur, uel quocumque modo nostris aspectibus uariantur.

 

ET TEMPORA, hoc est temporum computationem, sicut dierum uel annorum, quae statim pro exemplis supponit. Dies enim computamus atque numeramus secundum motus et discursus solis ab oriente in occidentem, et annos secundum reuolutiones eius; et nonnumquam caeterorum planetarum computare solemus, ut quot uidelicet reuolutiones sunt eorum ad idem punctum, tot annos solis uel saturni uel aliorum planetarum dicamus.

 

[GEN. 1:15] ET LUCEANT <IN FIRMAMENTO CAELI ET ILLUMINENT TERRAM ET FACTUM EST ITA>.

 

ET LUCEANT, ut alibi 'sint', et alibi 'illuminent' in terram, scilicet ubi necessarium est, splendorem suum inde spargentia.

 

[GEN. 1:16] FECITQUE <DEUS DUO MAGNA LUMINARIA LUMINARE MAIUS UT PRAEESSET DIEI ET LUMINARE MINUS UT PRAEESSET NOCTI ET STELLAS>.

 

FECITQUE. Quomodo factum sit de illis ad diuidendum diem et noctem quod prius dixerat exponit, cum solem ad illuminationem diurni temporis, lunam et stellas ad illuminationem nocturni instituerit.

 

LUMINARE MAIUS. Scilicet solem, non tam sui orbis quantitate quam suae, illuminationis uirtute quantum ad sensum nostrum, qui maiorem inde suscipimus illuminationem.

 

PRAEESSET DIEI, tamquam uidelicet ipsum diurnum /51/ tempus illuminatione sui efficiens, uel lucem ei conferens, sicut luna et stellae nocti.

 

LUMINARE MINUS, lunam dicit, quasi secundam a sole in effectu illuminandi. Quod terris propinquior sit quam stellae, ideoque maiorem uim ad lucendum nobis habeat quam stelle,; etsi alique ipsarum magis a nobis remote, amplius splendoris uel magnitudinis habere credantur.

 

ET STELLAS, subaudis similiter fecit, ut praeessent nocti. Eas etiam, scilicet stellas in firmamento sicut solem et lunam.

 

[GEN. 1:17] <ET POSVIT EAS IN FIRMAMENTO CAELI UT LUCERENT SUPER TERRAM.>

 

UT LUCERENT. Istud communiter tam ad stellas quam ad solem et lunam referendum est. Alioquin non apparet quomodo diceret ut praeessent diei ac nocti, cum uidelicet stellae nocti tantum praeesse non diei habeant.

 

Non parua quaestio est de planetis, qui contra firmamentum ferri dicuntur, utrum animati sint, ut philosophis uisum est, et quidam spiritus illis praesint corporibus, qui hunc eis motum tribuant, an sola dei uoluntate et ordinatione hunc discursum immobiliter teneant. Philosophi uero tam eos quam ipsum totum mundum animatos esse astruunt, et quaedam animalia rationalia, immortalia, atque impassibilia non dubitant asserere, dicentes omnem /52/ motum in corporibus ab anima incipere, nec uspiam corpus nisi per eam moueri. Qui etiam mundum ita ubique animalibus repleri uolunt, ut singulae mundi partes habeant animalia propria: aer quidam iste inferior et corpulentior usque ad lunam daemones, superior uero pars mundi quam aethereum caelum nominare solemus, planetas uel caetera sidera.

 

Quam quidem sententiam beatus Augustinus commemorans, libro De ciuitate dei VIII, ita de platonicis ait:

 

     Omnium, inquiunt, animalium in quibus est anima rationalis,      tripartita diuisio est: in deos, homines, daemones. Deorum sedes      in caelo est, hominum in terra, in aere daemonum.

 

Item:

 

     Habent daemones cum diis communem immortalitam corporum animarum      autem cum hominibus passiones.

 

Et post aliqua descriptionem daemonum ex dictis Apuleii platonici supponens ait:

 

     Breuiter Apuleius daemones definiens, ait eos esse genere      animalia, anima passiua, mente rationalia, corpore aeria, tempore      aeterna.

 

Ex quibus philosophorum dictis maxime uero platonicorum constat caelum quoque et aerem propriis animalibus adornari. Quorum haec daemones, id est animalia rationalia, immortalia, et passibilia dicunt, illa uero deos appellant, hoc est /53/ animalia rationalia, immortalia, et impassibilia, sicut sunt omnia sidera, non solum planetae uerum etiam quaelibet stellae. Planetas uero non solum deos, uerum etiam deos deorum tamquam caeteris sideribus excellentiores, et maiorem efficaciam habentes, a Platone dici autumant, ubi, sicut aiunt, eos praecipue ad creationem hominis inuitat, ut ui quadam eorum ex terra fingatur corpus humanum, cui deus animam infundat. Cum autem deorum neminem nisi bonum esse fateantur, daemonum tamen sicut et hominum quosdam bonos, quosdam malos esse distingunt. Unde hoc Graece calodaemones, illos cachodaemones appellant. Nihil enim sciunt de diaboli deiectione, sed sicut homines uel caetera animalia, ita et daemones corporeos esse creatos arbitrantur. Omnium itaque animalium rationalium corpora secundum regionem uel partem mundi quam inhabitant distingunt, ut uidelicet horum, alia terrena sint, sicut hominum, alia aera uel aetherea, sicut daemonum uel deorum.

 

Constat itaque, iuxta platonicam uel platonicorum sententiam, ipsa quoque sidera quaedam esse animalia, et illis sidereis quae uidemus corporibus quasdam inesse animas, quibus ipsa moueri uel agitari queant. Quam profecto sententiam beatus Augustinus nequaquam refellere praesumens, dicit in Enchiridion sibi /54/ adhuc incertum esse utrum ad societatem angelorum sol et luna pertineant, an uidelicet quidam de spiritibus angelicis illis sidereis corporibus sint deputati, ut illa trahentes ac circumducentes, humanis usibus tanta beneficia ministrent. De mundo autem utrum animal quoddam sit, quod tam haec animalia quam caetera in se contineat, minus rationi propinquare, primo Retractationum libro insinuat.

 

Cuius nunc uerba ex utroque ipsius opere collecta non incongruum supponere duximus. Ait itaque in Enchiridion capitulo XXV:

 

     Utrum archangeli appellentur uirtutes, et quid inter se distent      sedes siue dominationes, siue principatus, siue potestates,      dicant qui possunt, si tamen possunt probare quod dicunt. Ego me      ista ignorare profiteor. Sed neque illud certum habeo utrum ad      eamdem societatem pertineant sol et luna et sidera, quamuis      nonnullis lucida es se corpora non cum sensu uel inte lligentia      uideantur.

 

Idem in primo Retractationum:

 

     Animal esse istum mundum sicut Plato sensit, aliique philosophi      plurimi, nec ratione certa indagare potui, nec diuinarum      scripturarum auctoritate persuaderi posse cognoui. Unde tale      aliquid a me dictum quod accipi possit, etiam in libro De      immortalitate animae temere dictum notaui; non quia hoc falsum      esse confirmo, sed quia nec uerum esse comprehendo quod sit /55/      animal mundus.

 

Apostolus quoque tam caelestia animalia, quae deos philosophi uocant, quam aeria, quae daemones appellant, distinguere uidetur.

 

Si ergo, ut philosophis uisum est, nec sancti prorsus refellere praesumunt illis caelestibus siderum corporibus quidam praesint spiritus, qui eos mouere uel agitare queant, facilis est propositae quaestionis de motu planetarum solutio. Sin autem aliunde ordinatum sibi et stabilem motum habeant, sufficit hoc diuinae tribuere uoluntati, quae in primordialibus, ut dictum est, causis uim naturae obtinuit, et iuxta Platonem in omnibus efficiendis ualidior est, quam ipsa rerum creatarum naturalis facultas.

 

Sunt qui astronomiae doctrinam atque ipsam uim astrorum in tantum efferant et extollant, ut ex ipsis etiam contingentia futura praesignari queant, et per hanc artem de his quoque se iudicare fateantur, quae naturae, incognita philosophi profitentur; tamquam ipsa uidelicet astra in signa sint futurorum non solum naturalium, ut diximus, uerum etiam contingentium, sicut illi mentiuntur. Naturalia uero futura dicuntur, quae causam aliquam naturalem sui euentus habent, ut ex his quae praecedunt, tamquam quibusdam naturalibus sui causis contingere habeant, et sic eis adiuncta sint, ux uix aut numquam illis praecedentibus haec /56/ inde contingere possit impediri: uelut mortis dissolutio futura in proximo post uenenum exhaustum, uel pluuia post tonitruum,uel sterilitas terrae post nimiam estuationem, uel immoderatos imbres.

 

Contingentia uero futura sunt quae sic aequaliter ad fieri et non fieri sese habent, ut nulla in rerum naturis causa praecedat unde ipsa fieri uel non fieri cogantur, nec ex aliquo praenosci queat, utrum illa contingere habeant uel non, sicut me hodie lecturum esse, et quaecumque tam facere quam dimittere in nostri arbitrii consistit potestate. Sunt itaque futura quaedam naturalia, et quasi determinata in suis euentibus, cum ex aliqua naturali adiunctione ad praecedentes sui causas praenosci queant, ac per hoc iam naturae esse cognita dicuntur, sicut omnia quae praesentia sunt uel praeterita. Cum enim iam in praesenti sit ipsa astra esse paria uel esse non paria, nec nobis cognitum sit quod horum iam sit, ipsum tamen naturae cognitum esse Boetius asserit, cum iam uidelicet in ipsis astris sit numerus talis, qui de se cognitionem conferre possit, quod est eum naturae cognosci uel determinatum esse. Nam et uox uel sonus audibilis naturaliter dicitur quantum in ipsis est, etsi nemo assistat qui haec audire ualeat, et ager ad excolendum aptus fuit antequam homo /57/ esset qui eum excolere posset.

 

Futura uero contingentia naturae quoque dicuntur incognita, cum uidelicet ex nulla naturae, operatione uel institutione praenosci queant. Unde miror quosdam se per astronomiam scire profiteri, de his quoque iudicare posse, et quasi diuinatores talium esse. Cum enim astronomia species sit physicae, hoc est naturalis philosophiae, quomodo per eam inuestigare ualent quod ipsi quoque naturae philosophi asserunt incognitum esse, hoc est ex nulla rerum natura praenosci posse?

 

Naturalia uero quaedam futura nequaquam per eam cognosci negamus, sicut nec per medicinam. Medici enim secundum complexiones corporum multa praenoscere de infirmis possunt, utrum uidelicet euadere queant an minime. Sic et periti astrorum, qui naturas ipsorum, unde calida aut frigida, sicca uel humida uel temperata sunt nouerunt; et illas partes caeli quae domicilia eorum uocantur in quibus cum fuerint suas maxime uires exhercent, per astronomiam didicerunt; multa de naturalibus futuris praenoscere possunt, utrum uidelicet sequenti tempore siccitas habundet aut pluuia, siue calor aut frigiditas. Quae non solum ad prouidentiam cultus terrae, uerum etiam ad medicamentorum moderationem plurimum ualet.

 

/58/ Unde et philosophi planetas ipsos uocare ausi sunt deos, et quasi quosdam mundi rectores profiteri; eo uidelicet quo secundum eorum naturas et qualitates situs iste noster plurimum uarietur, ut diximus, ut modo sterilitas inde, modo habundantia contingat, modo in humidis locis, modo in siccis seminandum sit, modo calida uel humida in medicamentis uel alia sint prouidenda.

 

De contingentibus uero futuris que, ut diximus, naturae quoque sunt incognita, quisquis per documentum astronomiae certitudinem aliquam promiserit, non tam astronomicus quam diabolicus habendus est. De quo facile nihil eos scire conuincere possumus. Si enim interrogemus de aliquo faciendo quod eque facere uel dimittere in nostra sit potestate, nullum ibi iudicium ex aliquo artis suae documento facere audent, scientes quod si hoc dicerent, in aliud nos conuerteremus. Si uero alius ex nobis eos hoc ipsum interrogaret de nobis, neque id, inquiunt, faceret causa temptandi, sed sincera intentione inquirende ueritatis, tunc se ueritatem dicturos promittunt. Quod quanta irrisione sit excipiendum quis non uideat? Si enim per artem suam de euentu de quo consuluntur certitudinem habent, quid refert quis inde eos interroget, uel qua etiam intentione? Vel cur etiam de intentione /59/ diiudicare non possunt, quae cum praesens sit determinatum iam habet euentum, et de futuro quod omnino incertum est certitudinem promittunt?

 

Ex quo liquere arbitror quod si quandoque in talibus uerum dicere ipsos contingat, non hoc ex arte praedicta sed ex opinione diabolica instructi proferunt. Sicut enim nos, rerum aliquarum uidentes apparatum, quid inde proueniat ex suspicione magis quam ex certitudine praedicimus, ita et diabolus quem consulunt in hanc eos diuinationem inducit ut multa ueraciter incerti pronuncient. Qui cum de aliquibus uera praedixerint de caeteris omnibus praescire creduntur. Saepe quoque praesentia de absentibus uel praeterita nunciant diabolico instinctu, nec mentiuntur, quod ab imperitis pro magno habetur, non attendentes quod haec diabolus nunciet, quae iam conspiciendo nouerit, ut de futuris quoque ipsis credatur. Nemo itaque talium diuinationes ad praedictam referat artem sed magis ad diabolicam machinationem.

 

Quod itaque de sideribus dictum est, et sint in signa scilicet futurorum non de contingentibus futuris, hoc est causalibus siue fortuitis, quae ad utrumlibet se habere Aristoteles dicit, sed de naturalibus futuris, ut dictum est, accipiendum est; tamquam hinc maxime astronomicae disciplinae, studium /60/ sumpserit initium, uel auctoritate eius hoc loco praecipue utilitate praesignata, in qua et ipse Moyses Aegyptiorum scientiae peritissimus enituisse creditur.