DE OPERE QUINTAE DIEI

[GEN. 1:20] <DIXIT ETIAM DEUS PRODUCANT AQUAE REPTILE ANIMAE VIVENTIS ET VOLATILE SUPER TERRAM SUB FIRMAMENTO CAELI.>

REPTILE ANIMAE VIVENTIS. Ambrosius in Hexameron de die quinto:

Scimus reptilia dici genera serpentium eo quod super terram repant, sed multo magis omne quod natat reptandi habet uel speciem uel naturam. Nam cum supra aquam natant, repunt toto corpore, quo trahuntur super quaedam dorsa aquarum. Unde et Dauid ait:

     Hoc mare magnum et spatiosum illic reptilia quorum non est      numerus.

Quin etiam cum pleraque pedes habeant et ambulandi usum eo quod sint amfibia, et quae uel in aquis uel in terris uiuant, ut sunt foce, cocodrilli, aequi fluuiales, quos hippopotamos uocant eo quod hi generentur in Nilo flumine, tamen cum in alto aquarum sunt, nec ambulant nec natant, nec uestigio utuntur pedis ad incedendum, sed tamquam remo ad reptandum.

Ex quibus quidem Ambrosii uerbis, patet etiam omnes pisces reptilibus aggregari, cum sine incessu pedum sese moueant.

ANIMAE VIVENTIS dicit ad differentiam uiuificationis /61/ plantarum, quae si anima quamdam, id est uitam habere dicantur, non tamen ex se uiuere habent, sicut ea quae spirando et respirando uiuunt, sed terrae tantum affixae ipsum terrae humorem in eas conscendentem, pro uita habent. Tale est ergo animae uiuentis, hoc est uitae ex se, ut dictum est, permanentis, non ex immissione terreni humoris.

ET VOLATILE. Ex quo liquidum est tam pisces quam uolucres ex aquis procreatos habere corpora eiusdem naturae, nec tantum uim humanis corporibus ad lasciuiendum carnes eorum ministrare, quantum carnes terrestrium animantium, quae cum nostris corporibus eiusdem sunt naturae. Unde nec monachis beati Benedicti Regula ita carnes illas sicut has interdicit, cum uidelicet a carnibus tantum quadrupedum, non aliarum abstinere praecipit.

SUPER TERRAM SUB FIRMAMENTO CAELI. Quod dicit SUPER TERRAM SUB FIRMAMENTO CAELI non solum ad uolatile, sed etiam ad reptile referendum uidetur, si uidelicet ipsa quoque sidera animata putentur. Ipsa quippe cum sine pedibus ferantur, reptilibus aggreganda essent sicut et pisces. Sed cum ipsa sub firmamento caeli nequaquam sint, patet ea excludi per hoc quod dicitur SUB FIRMAMENTO CAELI.

Tale est ergo reptile atque uolatile, /62/ tamquam si diceretur 'animal aptum ad rependum siue uolandum super terram', hoc est ita ut terram non contingat. Nam postmodum cum dicit REPTILIA TERRAE potius quam 'super terram', profecto hoc et illud reptilium genus diligenter distinguit. Nonnullae aues aquaticae dicuntur pedes habere ita posterioribus adhaerentes, ut nequaquam cum illis incedere queant, sed solummodo natare, sicut pisces cum pennulis suis, quas profecto reptiles magis quam gressibiles dicendas credimus. Quae cum numquam in terram exire uideantur, nonnulla quaestio est de ouis eorum, quomodo ea foueant, an potius aquae ipse talium oua sicut et piscium suscepta quodam suo fotu uiuificare sufficiant.

Cum dicit SUB FIRMAMENTO CAELI, intransitiue uidetur accipiendum, quasi sub firmamento quod caelum est, sicut cum dicitur 'urbs Romae', 'fluuius Tyberis', 'creatura salis', 'corpus uel essentia lapidis'. Hoc autem firmamentum,ut superius dictum est, inde sic nominatur, quod aquis interpositum superiores ita sustentando firmet, ut relabi ad inferiores nequeant uel eas unquam contingere. Non ergo proprie firmamentum dicitur quod aquis nubium permixtum est, sed quod prorsus ab aquis uacuum superius est. Aues uero nequaquam uolare per firmamentum possunt, quia /63/ earum corpora sustentari ab aere sine aquarum corpulentia nequaquam possent.

[GEN. 1:21] <CREAVITQUE DEUS CETE GRANDIA, ET OMNEM ANIMAM VIVENTEM ATQUE MOTABILEM, QUAM PRODUXERANT AQUAE IN SPECIES SUAS, ET OMNE VOLATILE SECUNDUM GENUS SUUM; ET VIDIT DEUS QUOD ESSET BONUM.>

CREAVITQUE, ex ipsis uidelicet aquis.

ANIMAM, pro toto animante ponit, ex corpore simul et anima constante, unius uidelicet nomine partis totum comprehendens, iuxta quod et alibi ait:

     Da mihi animas, caetera tolle tibi.

Et rursum:

     Descendit Iacob in Aegyptum in animabus.

VIVENTEM. Subaudis ex se, non ex terra, sicut plante affixe radicitus terrae.

ATQUE MOTABILEM, ad differentiam scilicet caeterorum animalium quae terra postmodum produxit, quae grauius est elementum quam aqua. Unde et ista ex aquis producta naturaliter mobiliora et agiliora sunt, cum ex leuiori scilicet elemento consistant. Et attende quid superius dixerit de plantis, quod terra eas germinauit ac protulit. De animalibus uero dicitur tantum quod aqua uel terra ea produxit, non quod germinauerit, ut uidelicet innueret, quia non terrae radicitus affixa, uegetationem inde accipiunt, sicut plantae.

QUAM PRODUXERANT AQUAE IN SPECIES SUAS. Sic construe: creauit omnem animam, hoc est omne animatum /64/ tale in species, ac si diceret 'omnem', inquam, 'secundum speciem, non secundum numerum'. Quippe non omnia indiuidua harum specierum, sed singulae species tam auium quam piscium, tunc creatae sunt. Unde et in sequentibus cum dicit deum requieuisse ab omni opere suo, non de indiuiduis specierum multiplicandis est accipiendum, sed de naturis specierum iam praeparatis, ad quaelibet postmodum inde procreanda.

QUAM PRODUXERANT, id est ad quam producendam iam aquae fuerant praeparate, siue dulces ut flumina, siue salsae ut marinae.

ET VIDIT. Nota in operibus huius diei nequaquam in repetitione creationis ipsorum dici: ET FACTUM EST ITA, sicut superius in secundo die. Vel cum praemisisset: ET FECIT FIRMAMENTUM etc., postmodum adiunxit et factum est ita, tamquam per hoc innuens illam aquarum diuisionem ita in perpetuum permansuram. Sic et in creatione hominis postquam dixit: CREAVIT DEUS HOMINEM etc., subiunxit: FACTUM EST ITA. Cum ergo ubicumque dizitur: Factum est ita, perseuerantia quaedam operum significetur, ut sic scilicet permaneant, sicut facta sunt; nequaquam in speciebus auium id recte diei posse uidetur, eum uidelicet nonnulla species in eis quandoque prorsus deperire habeat, sicut de phoenice legitur, /65/ ac fortasse de nonnullis aliis, tam auium quam piscium speciebus contingit, quae ad opera pertinent huius diei.

[GEN. 1:22] <BENEDIXITQUE EIS DICENS: CRESCITE ET MULTIPLICAMINI ET REPLETE AQUAS MARIS AVESQUE MULTIPLICENTUR SUPER TERRAM.>

BENEDIXITQUE. Solis animantibus istis ex aqua productis sicut et postmodum hominibus creatis benedixisse deus memoratur, quasi quadam dignitate animantia ista homini propinquaret, quu de illo generata sunt elemento, de quo et homines regenerandi erant. Unde et in arca secundum post hominem locum aues tenuisse non immerito uidentur, quia uidelicet de illo factae sunt elemento, quod in sacramento baptismi magis necessarium nostrae esset saluti.

Recte ergo benedictio dei a creationibus aquaticis incepit, cum ex hoc, ut dictum est, elemento nostrae salutis benedictio inicium esset habitura in remissionem peccatorum perfecta. Tale est ergo: BENEDIXIT EIS, tamquam si diceret 'typum sanctificationis regenerandorum ex aqua uel multiplicationis eorum comparatione circumcisorum iam tunc prouidebat'. Circumcisio quippe quamuis idem quod baptismus operata esse dicatur, in remissionem peccatorum, non tamen hanc efficaciam in tot habuisse potuit in quot baptismi gratia persistit; non enim nisi mares circumcidebantur, et soli Iudei siue proselyti. /66/

DICENS, id est apud se disponens quod nobis postmodum exhiberet.

CRESCITE ET MULTIPLICAMINI, hoc est numero indiuiduorum, non diuersitate specierum crementum accipite. Non enim ita est intelligendum ut prius in se ipsis crescerent, donec ad perfectam uenirent aetatem qua generare possent, cum statim creatio talium perfecta fuisse credenda sit, alioquin diu educanda essent, ut ad perfectionem uenirent. Quod si de auibus quoque intelligamus, non facile apparet unde alimentorum acciperent nutrimentum.

REPLETE, hoc est quantum satis sit ad hoc fructificate.

AQUAS MARIS, cum tamen et aquae dulces, tam pisces habeant quam uolucres. Sed constat quia omnis congregatio aquarum tam salsa quam dulcis mare dicitur, et omnes aquae ex mari proueniunt. Ubi et quod ait: ANIMAM VIVENTEM ATQUE MOTABILEM de his scilicet animantibus quae producta sunt ex aquis, sacramento baptismi plurimum congruere uidetur, ubi a peccato liberati et quasi de morte suscitati, per uiuificatorem spiritum nasci ac uiuere in deo incipimus, ac de ueteri Adam in nouum promouemur et in membra Christi transformamur.

Et attende quod solis animantibus istis ex aqua /67/ scilicet creatis et postmodum hominibus, et tandem septimo diei deus inter haec opera benedicere memoratur, benedictione hominis media constituta, tamquam ad illam caeteris duabus conuenientibus. Benedictio quippe hominis a baptismo incipit, remissione plenaria peccatorum ibi percepta, ac postmodum in sabbatum supernae felicitatis promota consummatur, ut hinc quoque bene sit dictum superius produci ex aquis ANIMAM VIVENTEM ATQUE MOTABILEM. In baptismo quippe uiuere incipimus, ut inde postmodum in praedictum sabbatum promoti pariter quiescamus.