[02]

 

                                      IN NATALI DOMINI

 

Laetentur caeli, et exultet terra; quoniam hodie rex caelorum ortus sui gloria singulas terras insigniuit, ut hinc caelestes ciues colligeret, per quos caelestia restauraret damna. Unde et angeli de reparatione sui lapsus et nostro profectu exultantes, in ipso statim huius natiuitatis die, tam suum quam nostrum commune gaudium nuntiarunt, dicentes:

 

Gloria in altissimis Deo, et in terra pax hominibus bonae uoluntatis.

 

Ac si aperte fateantur: Natus est hodie, de quo spiritualiter a supernis spiritibus sit laudandus, et per quem forti armato alligato, immo prostrato, credentes in eum et sperantes ueram pacem adipiscantur. Natus est hodie Deus in ferris, ut homines nascerentur in caelis. Natus est hodie de Virgine matre, qui ante tempora genitus est ex Deo patre. Hinc enim ad eum Pater ipse loquitur:

 

Ex utero ante Luciferum genui te

 

hoc est, ex ipsa mea substantia, antequam Lucifer crearetur, es genitus. Utraque natiuitas eius mirabilis, utraque ipsius generatio ineffabilis: ut utramque pariter, tam ad temporalem uidelicet ex matre, quam ad aeternam generationem eius ex patre, illud Isaiae non incongrue refertur:

 

Generationem eius quis enarrabit?

 

In huius itaque typo ille praecessit rex et sacerdos Melchisedech, quem tam sine patre quam sine matre, hoc est sine genealogia, commemorat Apostolus extitisse. Non quod ille quidem patre uel matre caruerit; sed quod eius genealogiam Scriptura non doceat, a nobis commemorari queat. Sic et Christus rex uniuersorum per diuinitatis potentiam, sacerdos hominum factus per assumptae humanitatis hostiam, sine patre uel matre dicitur esse, non quod utrumque non habeas, sed quod neutrum quis quomodo sit discere queat, ut sicut ibi Scripturae testimonium, ita hic rationis humanae deficiat ingenium; et tanto eius utraque natiuitas sit mirabilior, quanto ineffabilior: cum illa uidelicet ex patre sit sine matre, ista ex matre sit sine patre.

 

De huius quoque natiuitate mirabili quam habet ex matre, scriptum est Ieremia prophetante:

 

Creauit Dominus nouum super terram, femina circumdabit /360/ uirum.

 

Ac si aperte dicat: Ille qui, sicut scriptum est, fecit quae futura sunt; iam altissimo suae dispensationis consilio, futuram cuiusdam hominis creationem nouam, et caeteris omnibus dissimilem praedestinauit. Qui cum adiunxit, non in terra, sed "Super terram" ostendit hanc creationem non tantum supra merita hominum esse; sed etiam superiorem et excellentiorem caeteris omnibus creationibus terrenis existere. Quae sit autem huius creationis nouitas, subsequenter exponit dicens:

 

Femina circumdabit uirum.

 

Hoc est ex propria substantia mulier sola, sine uirilis seminis admixtione, praebebit corpus, quo se diuinitas circumdet ac uestiat, uiri formam in ea suscipiens. Unde et bene uterus Virginis, quasi circulus ex omni parte integer, uirum illum in se conceptum, non per coitum extrinsecus immissum, undique circumdare dicitur. Totum quippe illud corporale indumentum ex substantia Virginis est contextum, et uir ille in ea quasi in circulo continuo fuit: quia eius integritatem nec conceptus nec iratus dissoluit. Quantum uero noua, et a caeteris sit diuersa huius creationis natiuitas, animaduertemus, si caeteras hominum creationes ab exordio reuoluamus. Primus homo de terra formatus, nec ex patre nec ex matre carnis originem traxit. Eua autem, quae de costa eius formata est, ex patre solo est, non ex matre. Caeteri uero homines ex patre simul et matre generantur: hoc uno quidem excepto, qui ex sola matre, ut dictum est, nascitur. Unde et proprie ipse solus filius hominis, non hominum, dictus est: quia eum uidelicet secundum carnem sola uirgo genuit, et ipse ei quoque solus et unicus filius extitit sicut et petri, ut eius excellentiae singularitas per omnia commendetur.

 

Huius quidem caro Virginis, qua se uerus agnus induit, illud est niueum uellus innocentissimae ouis, de quo Psalmista longe ante cecinerat:

 

Descendet sicut pluuia in uellus... etc.

 

Legimus in Libro Iudicum ad petitionem Gedeon, ut confirmaretur ad praelium per uisibile sibi signum, uellus in area positum rore ita fuisse malefactum, ut circumquaque sicca terra maneret, ac postmodum ad petitionem eiusdem e conuerso contigisse. Quo quidem signo praefiguratum dicitur, gratiam Dei, quae rore designatur, iudaico populo in medio terrarum olim habitanti, quasi uelleri in area posito, collatam primo fuisse, gentili populo reprobato: ac postmodum ab hac gratia uellere siccato, id est Iudaea priuata, eam circumquaque terrarum in gentes defluxisse. Sed quia ros compaiatione pluuiae tenuis est, et minus irrigare sufficit; descensum diuinae gratiae /361/ in Virginem pluuiae seu stillicidiis magis quam rori Psalmista comparauit. Omnem quippe, ut diximus, tam iudaici quam gentilis populi gratiam ea transcendit, quae matri Domini collate est, et eius dona, quae quasi terra stillicidia suscepit, caeteris donis longe sunt eminentiora. Vellus cum sit de corpore, carnis infirmitatem ex laesura non sentit in dolore, et ab omni corporeo sensu penitus alienum est. Et Virgo uirginum cum in infirmitate carnalis concupiscentiae concepta fuerit, ut caeteri homines; hanc tamen penitus infirmitatem ipsa nunquam ex consensu pertulit in mente, nec ullum illecebrae carnalis attactum experta est in carne. Unde factum est, ut sic de carne orta esset, ut uitia carnis ignoraret, et sic de carne esset, quasi caro non esset; et tamquam mortua in carne, et tota uiuens in spiritu, carnalium sensuum, qui maxime in concupiscentia carnis uigent, oblectationem nesciret. Unde merito ipsam prae caeteris caelestis regis filius quasi palatium suae habitationi congruum, quod ante non inuenerat, adipisci gauisus est, et in ipsa quasi pluuia in uellus a supernis placido descendit illapsu. Pluuia quippe in uellus ueniens, ipsum ita inundat et abluit, ut nullo ei sensu passionem ingerat: et dum ab eo non sentitur, sic in eo est quasi non sit. Ita et superna sapientia, cuius haustus aquae comparatur, iuxta illud:

 

Aqua sapientiae potauit eos Dominus

 

quia de plenitudine eius omnes accepimus, ut de Virgine carnem acciperet, ipso suo descensu gratiae suae donis eam irrigando, ab omni humanae infirmitatis contagio mundauit, et nullam ei passionem carnis uel in conceptu uel ex partu attulit; et dum eam tam ante partum, quam post partum Virginem consecrauit, sic in ea fuit, quasi non fuerit: et sic ipsa grauida facta est quasi grauida non esset, cum nullum inde passionis grauamen incurreret. Stilicidia autem pluuiae terram quam inebriant, ab ariditate sua in fecunditatem conuertunt. Et spiritus sui donis ita eam filius Dei repleuit, ut non solum ipsa Deum pariendo fructum afferret, uerum etiam fidelibus omnibus ipsum conferret, quae salutem omnium mundo peperit.

 

Haec illa est fidelium omnium terra communis, et ager specialis, cuius et Spiritus sanctus colonus, et Verbum Dei semen extitit. Quod etiam supra memoratus propheta per spiritum praeuidens, ad singularem secum exultationem, et diuinae laudis confessionem, omnes pariter admonet dicens:

 

Confiteantur tibi populi, Deus, confiteantur tibi populi omnes: terra dedit fructum suum.

 

Quod quidem si quis de terrenae segetis fructu accipiat, quid ad Dauid ista exhortatio laudis, quasi in diebus eius terra inciperet fructificare uel copiosiorem fructum afferre? Isaac seminasse, et centuplum collegisse tamquam in admirationem diuini beneficii meminit Scriptura, sed nullam inde gratiarum actionem, /362/ de tanta scilicet fructus abundantia eum Domino persoluisse. Intelligamus itaque Dauid in prophetia huius fructus quem alibi sibi a Domino commemorat promissum esse, dicens:

 

De fructu uentris tui ponam super sedem tuam

 

ad congratulandum sibi omnes pariter adhortari, quorum in hoc communem considerat salutem. Hic est ille fructus terrae sulblimis, quem et Isaias praeuidens:

 

Erit, inquit, germen Domini in magnificentia, et in gloria, et fructus terra sublimis, et exspectatio his qui saluati fuerint de Israel.

 

Quid enim germen Domini, sublimem fructum terrae, communemque omnium hinc exultationem fidelium, nisi Christum oportet intelligi qui et ante saecula genitus ex Patre, et hodie quasi de terra prodiit natus ex Virgine; cuius quidem sublimationem ac magnificentiam definit Apostolus, dicens:

 

Propter quod et Deus illum exaltauit, et donauit illi nomen quod est super omne nomen.

 

Quod etiam nomen, id est Iesum, quod Saluator interpretatur, idem propheta, cum de ipso terrae fructu alibi praeconaretur, ait:

 

Rorate, caeli, desuper, et nubes pluant iustum; aperiatur terra, et germinet Saluatorem, et iustitia oriatur simul.  Ego Dominus creaui eum.

 

Quid enim caeli uel nubium nomine, nisi angeli uel sancti patres dignitate caeteris praeminentes, et tamquam in supernis animo conuersantes, intelligendum est? Qui dum aduentum Mediatoris uel parabolice, uel manifeste praenuntiauerunt, quasi rorem uel pluuiam uerba ipsorum fideles susceperunt. Ros quippe, pluuia subtilior, et minutissimas habens guttas, ut uix conspici queat, uerba sunt allegorica ad intelligendum difficilia. Quae uero aperta sunt, pluuiae comparantur. Haec igitur uerba terram sanctam, id est immaculatam irrigarunt Virginem, ut hunc nobis fructum afferret: quia promissionibus tam per angelos quam per prophetas de Christo factis erudite, dum eorum auditui credidit, quasi aure concepit, et ex fide audibilis uerbi illud concipere Verbum Dei meruit, de quo scriptum est:

 

In principio erat Verbum

 

sicut et consequenter ostenditur cum dicitur:

 

Et Verbum caro factum est.

 

Ad hunc itaque rorem seu pluuiam diuinarum promissionum suscipiendam terra se aperuit, cum per intelligentiam et fidem non solum corporis, sed etiam cordis aures eis apertas habuit: ut quae uidelicet dicerentur simul intelligeret et crederet. Unde bene in eam uerba ista "pluere iustum" potius quam peccatorem dicuntur; quia solus iste sine concupiscentia carnali conceptus ab omni penitus peccato fuit alienus. Tale est ergo "pluant iustum" ac si diceretur: doctrinae suae uerba conceptum a peccato prorsus immunem, conferant Virgini: et ad illa per fidem suscipienda sese aperiat terra, hoc est, de impossibilitate /363/ talis conceptus nec dubitet fermina, quando uidelicet haec femina in eam tamquam in terram promissio iecerit angelica, dicens:

 

Ecce concipies... etc.

 

Cum quo simul iustitia oritur, quia ipse non solum iustus in se, sed etiam nos per fidem sui, non per opera legis iustificans,

 

Factus est (ut ait Apostolus) sapientia nobis a Deo, et iustitia.

 

Ego Dominus creaui eum.

 

Hoc est, ab aeterno iam disposui hanc eius creationem, non per concubitum uirilem, sed per meae potentiae peragere uirtutem. Quod ergo ibi tamquam futurum praedicitur:

 

Aperiatur terra et germinet Saluatorem

 

hic quasi iam completum ostenditur:

 

Terra dedit fructum sum.

 

Quod uero subditur:

 

Benedicat Deus

 

oratio est postulantis efficaciam huius fructus, in illa uidelicet benedictione inde mundo promissa, quae Abrahae primo facta est, cum ei a Domino dicitur, quia

 

in semine tuo benedicentur omnes gentes.

 

In primo quippe Adam terra maledicta, in secundo benedictionem recepit: quia ille in condemnationem omnes secum pariter traxit, a qua nos iste solus liberans, ut proprie Iesus, id est Saluator, uocaretur, obtinuit. Ante aduentum quippe ipsius iusti etiam apud inferos propter peccatum primi hominis plectebantur; pro quibus inde liberandis ipse quoque ad inferos descendere dignatus est, illud Oseae complens uaticinium:

 

O mors, ero mors tua: morsus tuus ero, inferne.

 

Aperta itaque per ipsum iam nobis ianua paradisi, ut uidelicet nullus electorum amplius a regno differatur, illam iam querimoniam fidelium sopiuit:

 

Patres nostri comederunt uuam acerbam, et dentes filiorum obstupescunt.

 

Quorum quidem querimoniae statim ipse respondens, et tempus gratiae de aduentu suo promittens, ait:

 

Viuo ego, si erit ultra fabula haec in prouerbium in Israel.

 

Et in sequentibus:

 

Anima, inquit, quae peccauerit, ipsa morietur. Filius nom portabit iniquitatem patris... etc.

 

Quid est autem comestio uuae acerbae, quae a patribus facta, in poenam etiam filiorum redundat, tamquam ipsi quoque unam illam comedissent, nisi transgressio priorum parentum, quae posteros omnes ante aduentum Domini opprimebat, ut nullus quantumcumque iustus ad beatitudinem transiret, sed unius uetitae arboris comestionem tota posteritas plecteretur? Eam uero arborem, quam scientiae boni et mali Dominus appellat, plerique Iudaeorum uitem esse autumant, cuius fructus hoc loco uua esse dicitur. Quam etiam inde scientiae bond et mali, sicut Dominus appellat, merito dici uolunt, quia sicut uinum moderate sumptum acuit ingenium, ita cum modum excedit obtundit ipsum.  Unde quasi bonum et peruersum sensum conferees, scientiae boni et mali arbitrantur dici. Cui etiam /364/ opinioni non mediocriter illud suffragari uidetur, quod post comestionem statim in se illi motum luxuriae sentientes, erubescentia confusi pudenda texerunt.

 

Luxuriosa quippe res uinum est

 

sicut scriptum est. Et Apostolus:

 

Vinum, inquit, in quo est luxuria.

 

In medio autem paradisi tam lignum uitae, quam lignum scientiae boni et mali fuisse referuntur, quasi sibi inuicem ita copulata, ut alterum alteri adhaereret, sicut uitis ab ulmo ferri solet, et quasi in uno mors et uita simul sint collocata, tamquam lignum uitae ex proprio fructu uitam ministraret, et ex adiacente uite mortem inferret. Dominus quippe Iesus in ruinam et in resurrectionem multorum positus est, et ex se ipso uitam credentibus praestat: et reprobos, quos diu tolerando portat, per iustitiam condemnat. In cuius, ut dictum est, aduentu illud praemissum prouerbium cessare promittitur, quia in electis, quiper Israel designantur, iam illa poena originalis peccati finem accepit: ut iam ulterius nullus credentium nisi ex proprio delicto differatur a regno, sed anima quae peccauerit in Israel, hoc est inter uidentes Deum, etiam rationis compotes, ex proprio tantum peccato, non ex alieno puniantur: nec iam filius peccatum patris portet, ubi nullum fidelium iam originale peccatum a beatitudine separat. Unde bene hoc tempus gratiae, quo plenam remissionem consequimur, sicut illud irae dici conuenit. De hac plenitudine temporis et abundantia diuinae gratiae qua decreuerat Deus implere quod coeperat, et consummare quod promiserat, ait Apostolus:

 

At ubi plenitudo temporis, misit Deus filium suum factum ex muliere, factum sub lege... etc.

 

Haec igitur mulier sexu, sed infirmitatis ignara muliebris, quae uirgo perpetua diuino consecrata est partu, porta illa est orientalis semper clausa, quam Ezechiel sibi per spiritum reuelatam describit, dicens:

 

Porta haec clausa erit, non aperietur, et uir non transibit per eam: quoniam Dominus Deus Israel ingressus est per eam.

 

Per hanc quippe Virginem quasi portam quamdam ad nos quasi in templum suum Dominus ingreditur, dum se in ea nostrae copulat naturae. Sed haec eadem porta semper clausa permanet, et uir per eam non transiet; quia nullus uirilis coitus. Quae bene porta ad orientem respicere dicitur, secundum quod ipsa orienti congrue comparatur. Sicut enim ibi sol iste corporalis oritur, et inde ad caeteras mundi partes diffunditur: sic in ista sol uerus iustitiae Christus, secundum quod scriptum est, nascens:

 

Quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est

 

claritatis suae radios ad illuminandas totius mundi tenebras dilatauit. Unde et euangelista Ioannes:

 

Erat, inquit, lux uera, quae illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum... etc.

 

Haec itaque lux, id est Verbum Patris, et coaeterna eius /365/ sapientia, sic ad nos per Virginem, quem admodum claritas solis per solidissimi uitri specular ingreditur. Omnibus quippe metallic uitrum solidius est ac splendidius, tamen fragilius, nec post fracturam ita reparabile ut caetera. Et sanctae uirginis integritas, quam definiens Apostolus ait:

 

Ut sit sancta et corpore et spiritu

 

maximam habet soliditatem, et tanto Deo resplendet acceptabilior, quanto est huius uirtus sublimior. Sed quia baec facile deperire potest, statim uidelicet si uel mens corrupta fuerit, nec iam ulterius recuperari uel integrari ualet: quam sit fragile hoc tamen bonum liquet, et quam diligenti custodia indigeat. De hoc itaque tamquam fragili uitro ipsa Dei uirtus et sapientia, cui uelle posse est, quasi specular quoddam in Virgine sibi composuit; per quod se nobis summus ille diuinae claritatis splendor infudit, et nec per conceptum ingrediens, nec per partum egrediens illud dissipauit. Et notandum quod specular quidem plenam lucis claritatem suscipit, sed adeo plenam non refundit, nec tantam reddere potest, quantam capit. Sic et ille diuinus fulgor, cum se ad nos per illud uirginale specular immittit, longe ampliore gratia Virginem quam nos illustrat per Virginem. Unde et bene ab angelo gratia plena salutatur, et in eam superuenire Spiritus sanctus nuntiatur. Ipsa quippe, quantum humana capere potest natura, omnibus diuinae gratiae donis cumulata totum simul accepit quod particulatim distribuitur aliis. Venit itaque saepe Spiritus sanctus in altos fideles per aliquod gratiae suae donum, sed in istam superuenit: quia longe superiorem hic aduentum habuit, ubi fidelium omnium operatus est salutem. Secundum quam quidem operationem Saluator ipse non solum ex Virgine natus, sed de ipso quoque Spiritu natus esse dicitur, seu conceptus. Aliter tamen ex illa, aliter ex illo. Ex illa uidelicet tamquam ex matre, de cuius substantia carnem accepit: de illo autem non ut de patre, sed tamquam de huius natiuitatis operatore. In hac quippe conceptione uel natiuitate non consuetudo naturae, sed diuinae operatio gratiae consideratur: nec quid natura possit, sed quid omnipotens uoluit attenditur. Quod uero ad gratiam Dei magis quam ad merita hominum respicit, Spiritui sancto specialiter tribuitur, quia ipse amor seu bonitas Dei proprie nuncupatur.

 

Huius tamquam artificis cuiusdam operatione, lapis ille de monte sine manibus abcissus est, qui in Daniele statuam comminuisse legitur, ac postmodum in montem magnum creuisse, et uniuersam terram impleuisse dicitur. Quem etiam lapidem per Isaiam nobis Dominus promittens, ait:

 

Ecce ego mittam in fundamentis Sion lapidem probatum, angularem, pretiosum... etc.

 

De quo et /366/ Psalmista ante cecinerat:

 

Lapidem quem reprobauerunt aedificantes, hic factus est in caput anguli. A Domino factum est istud... etc.

 

Huius lapidis de monte sine manibus abscisio facta, ipsa est incarnatio diuina, in quam illa quae Virginem repleuit, sola operate est Spiritus sancti gratia. Ipse quippe sua operatione carnem illam, qua indueretur filius Dei, de carne Virginis separauit, et in membra formauit. Quid autem manus, nisi humanam operationem significant? Sine manibus igitur id actum est, ubi nulla humani coitus operatio fuit. Mons, de quo lapis hic est abscisus, uirginalis eminentia est dignitatis, quae caelestem in ferris ducebat uitam. De cuius quidem substantia secundum carnem bomo ille est assumptus, qui in unam per sonam Verbo Dei est unitus, quod totum est Iesus Christus. Hic grandem et sublimem statuam comminuens, dilatatam in gentibus idololatriam destruxit, sicut et ipse per Isaiam antea promiserat, dicens:

 

Ecce Dominus ascendet super nubem leuem, et ingredietur Aegyptum: et mouebuntur simulacra Aegypti a facie eius.

 

Aegyptus quippe, quae tenebrae interpretatur, mundus est summa idolatriae caecitate percussus? In quem Dominus per carnem manifeste ueniens, huic ipsi carni quasi leui nubi insedit, quia homo ille a Verbo assumptus, de quo scriptum est:

 

Verbum caro factum est

 

nullum ex corruptibili corpore, quod aggrauat animam, pondus traxit peccati. Sol uapore suo exhalationes terrae generans, nubem attrahit, de qua postea manans pluuia terram inebriat ut fructificet. Vapor itaque siue calor solus, Spiritus ipse est a Deo procedens, qui et ipsius amor dicitur. Hic ubi uult spirans, et terrena corda in Deum accendens, quasi quasdam exhalationes terrae generat, dum ipsorum gemitus atque suspiria in Deum excitat. Unde et Apostolus:

 

Ipse, inquit, Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus

 

dum nos uidelicet postulantes facit, et orantes quae suggerit. Summa ergo in antiquis patribus haec ad Deum oratio fuit et exspectatio, ut promissum eis mitteret Saluatorem: sicut et de beato illo legitur Simeone. Quod et beatus commemorans Augustinus:

 

Intelligite fratres, inquit, quantum desiderium habebant antiqui sancti uidere Christum! Sciebant illum esse uenturum, et omnes qui cupiebant, dicebant: "O si me illa inueniat natiuitas! O si quod credo in scripturis Dei, uideam oculis meis!" Idem post aliqua de beato illo praedicto sene quasi desiderante et suspirante, et quotidie in orationibus suis dicente: "Quando ueniet, quando nascetur, quando uidebo? Putas durabo? Putas hic me inueniet? putas isti oculi uidebunt, per quem cordis oculi reuelabuntur?" Dicebat ista in orationibus suis, et pro desiderio suo accepit responsum, quod non gustaret /367/ mortem donec uideret Christum Domini.

 

De his quoque sanctorum desideriis et uehementissimo clamore cordis illud est Isaiae:

 

Clamabunt ad Deum a facie tribulantis, et mittet eis Saluatorem... etc

 

Tales igitur clamores uel gemitus fidelium, quasi quaedam erant exhalationes terrarum. Ad quorum quidem postulationem et exspectationem, sol sibi uerus uapore suo nubem attraxit, dum operatione Spiritus sancti Verbum Dei de Virgine carnem accepit. De qua etiam carae tamquam de nube pluuiam dedit, cum incarnationis eius mysterium praedicatio terris omnibus nuntiauit, et fidei fructum inde extulit. Cum hac itaque, ut dictum est, carne, ipso in Aegyptum ueniente, mota sunt simulacra Aegypti, quia inde remota est idololatria, conuersis ad ipsum gentibus. Et tunc profecto iuxta Danielem, statua comminuta, lapis ille in montem magnum creuit, et uniuersam terram repleuit: quia eius corpus non solum hanc morientium, quod est Ecclesiae, ubi terrarum fides, dilatauit, cum infidelitatem expulerit. Quod denique corpus non solumhancmorientium, sed magis illam uiuentium est terram repleturum. Hic est mons ille Domini praeparatus in uertice montium, qui per diuinitatis eminentiam omnium transcendit cacumina sanctorum. Qui nobis hodie quasi de ualle nascitur, quia de inferiori sexu et humillima uirgine, summus ille diuinae maiestatis splendor ad humanos hodie prodit obtutus, carnis uelamine obumbratus, ut in nostra saltem uideri possit substantia, qui inuisibilis persistit in sua.

 

Haec illa species electri, quam Ezechieli prophetae legimus reuelatam. Electrum quippe quaedam est auri et argenti mixtura, in qua et argentum ad claritatem proficit melioris admixtione metalli, et aurum a suo fulgore temperatur, dum inferiori metallo sociatur. Sic et Christum unam ex duabus naturis intelligimus personam, in quo diuinitas auro, humanitas uero inferiori comparatur metallo. In hac igitur persona, quae Christus est, hoc est Deus et homo, sic sibi diuina et humana coniunctae sunt natmae, ut ille incomprehensibilis diuinae claritatis fulgor, carnis uelamine obumbratus, humanis se oculis temperaret, et suscepta humanitas ad claritatem proficeret, cum uidelicet homo ille quasi quaedam lutea testa, sapientiae supernae illius, cui est unitus, incomparabili luce accensus, nostras illuminans tenebras, tam uerbis quam exemplis, omnium nobis plenitudinem uirtutum exhiberet, et longe puriorem et intelligentia potiorem, quam in paradiso creata esset, nostram repararet naturam. Ut autem Verbum Dei carnem de Virgine sumens, hoc se uelamine obumbraret, ipsam quoque Virginem prius obumbrasse dicitur, ut postmodum ex illa sic obumbratum /368/ nasceretur. Cum enim magnus ille caelestis paranymphus Gabriel archangelus Virgini praedixisset:

 

Spiritus sanctus superueniet in te

 

statim exprimens in quo hic superior aduentus Spiritus sancti consisteret, adiecit dicens:

 

Et uirtus Altissimi obumbrabit tibi. Et quod nascetur ex te sanctum, uocabitur filius Dei.

 

Virtus quippe Patris Filius dicitur, quem Dei uirtutem et Dei sapientiam Apostolus nominat; eo quod quaecumque per sapientiam suam disponit, per eamdem potenter efficit. Haec igitur Patris coaeterna sapientia obumbrasse Virgini dicitur, quasi uidelicet eam occultasse, et de uniuersa humani generis massa ipsam sibi specialiter elegisse, atque attraxisse, in qua nostrae reparationis operaretur mysterium, et altissimum suae dispensationis compleret arcanum. Quod autem nunc a Gabriele dicitur:

 

Virtus Altissimi obumbrabit tibi, et quod nascetur ex te sanctum... etc.

 

hoc in Isaia diligenteriuxta hebraicae linguae proprietatem iam expressum fuerat. Ubi enim nos dicimus:

 

Ecce uirgo concipiet, et pariet filium

 

in hebraeo pro uirgine ponitur 'alma', quod sonat "abscondita." Quam igitur ibi Propheta dicit absconditam, hanc nos, secundum assertionem angelicam, dicimus obumbratam.

 

Qualiter autem diuina sapientia obumbrauerit Virgini, id est, quam sapienter Deus, ut dictum est, eam sibi occultauerit, illae quoque rationes nos docent, quibus de desponsata nasci uoluit, nec eam grauidam a uiro separari permisit: quem ipsa etiam occurrens infamiae hominum, unigeniti sui patrem appellare decreuit, ne uidelicet conceptus sui uel partus ueritas audita nec credita poenam ei uel infamiam apud infideles magis compararet quam gloriam. Duobus itaque modis a Deo dicitur obumbrata, cum et ueritatem partus eius occultauerit mundo, et eam absconderit protegendo: ad illum uidelicet modum, quo dicitur a propheta, protectionem in umbraculum et in absconsionem esse. Et illud Psalmistae:

 

Sub umbra alarum suarum protexit me.

 

Quod enim protegimus, ne laedatur occultamus. Hanc uero Virginis absconsionem illa etiam quae in ea praecesserunt uel quae subsecuta sunt, non incongrue insinuant. Missus quippe ad illam angelus ad eam ingressus esse memoratur, ut eam scilicet non in publico cum saecularibus feminis ludentem, sed in occulto uacantem Deo, et tamquam orantem cubiculo clauso reperisse doceretur. Cuius etiam corpus nunc usque absconditum humanis obtutibus penitus est subtractum. Bene etiam abscondita dicitur, quae in hoc conceptu uel partu nec uiro est cognita, nec naturae uel sexus sui legem experta: ut ei soli huius mysterii ratio reseruetur, qui de absondita natus est absconditus, et de obumbrata processit obumbratus: ut /369/ sedentem in tenebris et umbra mortis uera suae lucis claritate mundum illustraret, et qua rediremus ad patriam ipse nobis uiam ostenderet, et facultatem praeberet, et auditum patefaceret. Denique nec ipsam Christi genealogiam, quam enarrandam susceperunt euangelistae, usque ad matrem ipsius texuerunt, sed potius ad Ioseph sponsum eius perduxerunt: innuentes quidem huic, non tamen exprimentes, Mariam quoque de stirpe Dauid praecedere; cum referant eam secundum legem contribuli suo desponsatam fuisse, tamquam in hac quoque sua narratione illud supradictum attendentes propheticum:

 

Generationem eius quis enarrabit?

 

Narrant quippe utrumque, sed non enarrant, et rem tangunt, sed non pertingunt, quia Mariae proximos parentes non exprimunt, magisque seriem generationis ad sponsum, ut dictum est, quam ad sponsam perducunt, ut illius patefacta, huius relinquatur abscondita. Unde et hic quoque bene Apostolus Christo Melchisedech comparauit, quod eum sine genealogia esse dicit. Sicut enim illius gene ationem Scriptura non exprimit, ita nec humanam etiam Chr isti generationem, ut dictum est, ipsa definit. Quod ergo supputata genealogia Ioseph Matthaeus adiecit:

 

Christi autem generatio sic erat

 

non tam ad praecedentia spectare uidetur, quam ad sequentia ubi mox subinfertur:

 

Cum esset desponsata mater eius... etc.

 

Ac si aperte diceretur: Talis est generatio Ioseph ex supradictis patribus usque ad ipsum deducta, sed humana generatio Christi patrem nesciens ex sola est Virgine per operationem Spiritus sancti facta. Quam etiam absconsionem ipsi infideles Iudaei ex pr omisso uaticinio profitentes dicunt:

 

Sed hunc scimus unde sit: Christus autem cum uenerit, nemo scit unde sit.

 

Legimus homines olim natalium suorum uenerationem celebrare solitos esse, sicut et euangelista commemorat de Herode. Postquam uero creator omnium tantam nobis exhibuit gratiam, ut nascendo de Virgine nostram super Angelos sublimiaret naturam; statim totam hanc natalium nostrorum deferentes uanitatem, ad eius Natiuitatis conuertimur celebrationem, non iam attendentes quando hic nascamur, sed quomodo per ipsum caelo renascamur. Cui est cum Patre et Spiritu sancto una essentia, eadem maiestas, et inseparabilis gloria per infinita saeculorum saecula. Amen. /370/

 

-----------------------------------------------------------------------