[24]

 

                             IN CONVERSIONE SANCTI PAULI

 

Praecipui gentium doctoris conuersio tanto deuotius a conuersis per eum gentibus est celebranda, quanto ipsas ipsi amplius esse constat obnoxias. Sola eius conuersio, per quam uniuersus conuersus est mundus, uel diligentius de fide instructus, ac perfectius edoctus, solemnitatem in Ecclesia meruit obtinere. Solus inter apostolos ipse est, qui propheticis praeconiis olim mundo promissus est, /510/ aeque propriis uaticiniis designatus, et a caeteris discretus itaque segregatus. Hic est rhinoceros seu monoceros ille diuinis hodie loris adstrictus, qui pristinam feritatem deposuit, et Domini iugo deditus, diuinumque aratrum trahens, glebas uallium frangere coepit. De cuius mirabili conuersione et ipse Dominus ad beatum Iob loquens, et uirtutem suam, qua id potuit, magnificans, ait:

 

Numquid rhinoceros uolet seruire tibi? [ac si diceret: sicuti mihi] aut morabitur ad praesepe tuum? Numquid alligabis rhinocerotem ad arandum loro tuo, aut confringet glebas uallium post te? Numquid habebis fiduciam in magna fortitudine eius, et derelinques ei labores tuos? Numquid credes ei, quod reddat sementem tibi, et aream tuam congreget?

 

Quod beatus Gregorius, libro Moralium XXXI, de beato denique Paulo diligenter exponit:

 

Rhinocerotus, inquit, indomitae omnino naturae est, ita ut si quando captus fuerit, teneri nullatenus possit.  Impatiens quippe, ut fertur, illico moritur. Eius uero nomen latina lingua interpretatum sonat: in nare cornu.

 

Rhinocerus, qui etiam monoceros graecis exemplariis nominatur, tantae esse fortitudinis dicitur, ut nulla uenantium uirtute capiatur.

 

Sed sicut hi asserunt, qui describendis staturis animalium laboriosa inuestigatione sudauerunt, uirgo ei puella proponitur. Quae uenienti sinum aperit, in quo ille omni ferocitate deposita caput deponit.  Sicque ab eis, a quibus capi quaeritur, repente uelut eneruus inuenitur. Buxei quoque coloris esse describitur. Qui etiam cum elephantis quando certamen ingreditur, eo cornu quod in nare singulariter gestat, uentrem aduersantium ferire perhibetur; ut cum ea quae molliora sunt uulnerat, impugnantes se facile sternat. Potest ergo per hunc rhinocerotem, uel certe monocerotem, unicornem, ille populus intelligi, qui dum de accepta lege non opera, sed solam inter cunctos homines elationem sumpsit, quasi inter caeteras bestias cornu singulari certauit. Inde passionem suam Dominus, propheta canente, praenuntians ait: "Libera me de ore leonis, et a cornibus unicornium humilitatem meam." Tot quippe in illa gente unicornes uel rhinocerotes extiterunt, quot contra praedicationem ueritatis de legis operibus gloriati, et fatua elatione confisi sunt. Beato igitur Iob Ecclesiae typum tenenti dicitur: "Numquid uolet rhinoceros seruire tibi?" Ac si dicatur: nunquid illum populum, quem superbire in nece fidelium stulta sua elatione considerans, sub iure tuae praedicationis inclinas? subaudis: ut ego, qui et contra me illum singulari cornu extolli conspicio; et tamen mihi, cum uoluero, protinus subdo. Sed hoc melius ostendimus, si de genere ad speciem transeamus. Ille ergo ex hoc populo et primus in superbia, et postmodum praecipuus testis in humilitate nobis ad medium [Paulus] deducatur, /511/ qui, dum contra Deum se quasi de custodia legis nesciens extulit, cornu in nare gestauit. Unde et hoc ipsum naris cornu per humilitatem postmodum inclinans dicit: "Qui prius fui blasphemus, et persecutor, et contumeliosus, sed misericordiam consecutus sum, quia ignorans feci." In nare cornu gestabat, qui placiturum se Deo de crudelitate confidebat, sicut ipse postmodum semetipsum redarguens dicit: "Et proficiebam in iudaismo supra multos coaetaneos meos in genere meo, abundantius aemulator existens paternarum mearum traditionum." Huius autem rhinocerotis fortitudinem omnis uenator extimuit, quia Sauli saeuitiam unusquisque predicator expauit. Scriptum namque est: "Saulus autem adhuc spirans minarum et caedis in discipulos Domini... etc." Cum flatus nare reddendus trahitur, spiratio uocatur, et illud saepe per odorem nare deprehendimus, quod oculis non uidemus. Rhinocerus ergo iste nare gestabat cornu quo percuteret; quia minarum et caedis spirans, postquam praesentes interfecerat, absentes quaerebat. Sed ecce omnis ante illum uenator absconditur, omnis homo, id est rationale sapiens, opinione mortis eius effugatur. Ut ergo hunc rhinocerotem capiat, sinum suum uirgo, id est secretum suum, ipsa per se inuoluta carne Dei sapientia expandit. Scriptum quippe est quod cum Damascum pergeret, subito circumfulsit eum die media lux de caelo, et uox facta est, dicens: "Saule, Saule, quid me persequeris?" Qui prostratus in terra respondit: "Quis es, Domine?" Cui illico dicitur: "Ego sum Iesus Nazarenus quem tu persequeris." Virgo nimirum rhinoceroti sinum suum aperuit, cum Saulo incorrupta Dei sapientia incarnationis suae mysterium de caelo loquendo patefecit. Et fortitudinem suam rhinocerotus perdidit, quia prostratus humi, omne quad superbum tumebat amisit. Qui dum sublato caelorum lumine, manu ad Ananiam ducitur, patet iam rhinocerus iste quibus Dei loris astringitur, quia uidelicet uno in tempore caecitatis praedicationis baptismate ligatur. Qui etiam ad Dei praesepe ligatus moratus est, quia ruminare uerba Euangelii dedignatus non est. Ait enim: "Ascendi Ierosolymam cum Barnaba assumpto et Tito. Ascendi autem secundum reuelationem, et contuli cum illis Euangelium." Et qui prius ieiunus audierat: "Durum est tibi contra stimulum calcitrare?" mira postmodum uirtute praesidentis pressus ex uerbi pabulo uires obtinuit, et calcem superbiae amisit. Loris quoque Dei non tantum a feritate restringitur, sed quod magis sit mirabile, ad arandum ligatur: ut non solum homines crudelitatis cornu non impetat, sed eorum etiam refectioni seruiens, aratrum praedicationis trahat. Ipse quippe de euangelizantibus quasi de /512/ arantibus dicit: "Debet enim in spe qui arat, arare, et qui triturat, in spe fructus percipiendi." Qui ergo tormenta prius fidelibus irrogauerat, et pro fide postmodum flagella libenter portat: qui scriptis etiam epistolis humilis ac despectus pruedicat: qui dudum terribilis impugnabat, profecto bene ligatus sub aratro desudat ad segetem, qui uiuebat in campo male a timore liber. De quo recte dicitur: "Aut confringet... etc." Iam scilicet Dominus quorumdam mentes intrauerat, qui illum ueraciter humani generis redemptorem credebant.  Qui tamen cum nequaquam a pristina obseruatione recederent, cum dura litterae praedicamenta custodirent, eis pradicator egregius dicit: "Si circumcidamini, Christus uobis nihil proderit."

 

Qui ergo in humili mente fidelium legis duritiam redarguendo contriuit, quid aliud quam in ualle post Dominum glebas fiegit, ne uidelicet grana seminum quae excussus aratro fidei sulcus cordis exciperet, per custodiam litterae pressa deperirent. De quo adhuc bene subditur: "Numquid fiduciam habebit... etc.?" In rhinocerotis huius fortitudine fiduciam Deus habuit, quia quanto illum crudelius dura sibi inferentem pertulit, tanto pro se constantius tolerantem aduersa praesciuit. Cui labores etiam, quos ipse in carne pertulerat, quia conuersum illum usque ad imitationem propriae passionis traxit. Unde et per eumdem rhinocerotem dicitur: "Suppleo ea que desunt passionum Christi in carne mea." De quo adhuc subditur: "Numquid credes ei quod reddat seminantibus, et aream tuam congreget?" Consideremus paulum quis fuerit, cum ab ipsa adolescentia lapidantium adiutor existeret, cum alia Ecclesiae loca uastaret, et acceptis epistolis, uastanda alia peteret, cum mors ei fidelium nulla sufficeret, sed semper ad aliorum interitum aliis extinctis anhelaret; et profecto cognoscemus, quia tunc nullus fidelium crederet, quod ad iugum Deus suae fortitudinis feritatem elationis inclinaret. Unde et Ananias uoce dominica hunc et postquam conuersum audiuit, extimuit dicens: "Domine, audiui a multis de uiro hoc, quanta mala sanctis tuis fecerit in Ierusalem."  Qui tamen repente commutatus, ab hoste prtedicator efficitur, et in cunctis mundi partibus redemptoris sui nomen insinuat, supplicia pro ueritate tolerat, pati se quae irrogauerat exultat. Alios blandimentis uocat, alios ad fidem terroribus reuocat. Istis regnum pollicetur caelestis patriae, illis minatur ignes gehennae. Hos per auctorem corrigit, illos ad uiam rectitudinis per humilitatem trahit, atque in omni latere ad manum se sui rectoris inclinat. Et tanta arte Dei aream congregat, quanta illam prius elatione uentilabat. /513/

 

Sed neque hoc abhorret a Paulo, quod rhinoceros buxei coloris dicitur, et elephantorum uentres cornu ferire perhibetur. Quia enim uiuere sub rigore legis assueuit, arctius in illo caeteris custodia unius cuiusque uirtutis molliuit. Quid enim per colorem buxeum, nisi abstinentia, pallor exprimitur? Cui ipse se tenaciter adherere testatur dicens: "Castigo corpus meum, et in seruitutem redigo, ne forte cum aliis predicauerim, ipse reprobus efficiar." Qui diuinae legis eruditione praeditus, dum aliorum ingluuiem redarguit, cornu elephantos in uentrem ferit.  In uentremque elephantos percusserat, cum dicebat: "Multi ambulant," quos saepe dicebam uobis. Nunc autem et flens dico, inimicos crucis Christi. "Quorum finis interitus, quorum Deus uenter est, et gloria in confusione ipsorum."  Et rursum: "Huiusmodi Christo Domino non seruiunt, sed suo uentri."  Cornu suo igitur rbinocerotus iste non iam homines, sed bestias percutit: quando illas Paulus doctrinae sux fortitudine nequaquam perimendos humiles impetit, sed superbos uentris cultores occidit.

 

Quod si de praedicta Iob gentilis regis prophetia transire ad patriarcharum uel prophetarum uaticinia iuuat, primum illud nobis occurrit, quod in benedictione nouissimi et dilectissimi filii sui Beniamin, Iacob patriarcha praedixit, in typo uidelicet huius apostoli, qui de tribu Beniamin, sicut ipsemet asserit, fuit.

 

Beniamin, inquit, lupus rapax: mane comedet praedam, et uespere diuides spolia

 

(uel secundum aliam translationem: "diuides escas"). Libet autem ea quae de Beniamin fuerunt altius repetere, ut quod congrue singula Paulo aptari possint, euidenter appareat. Beniamin ergo inter fratres nouissimus, et petri carissimus, matrem suam Rachel nascendo peremit. Quae quidem moriens eum Beniamin, id est filium doloris mei, nuncupauit. Pater uero postea commutans, ipsum Beniamin, id est filium dextrae, uocauit. Beniamin itaque, fratres, fratrum nouissimus, et petri dilectissimus Paulus ipse est, qui nouissime post apostolos a Deo uocatus, tanto extitit Deo carior, quanto in meritis fuit excellentior. De quo Hieronymus ad Paulinum:

 

Paulus, inquit, nouissimus in ordine, primus in meritis est; quia plus omnibus laborauit.

 

Constat insuper eum non solum martyrem, sed et uirginem extitisse; ut quae in Petro et Ioanne apostolo diuisae uidentur meritorum palmae, in ipso reperiantur coniunctae. De praerogatiua autem uirginalis palmae ipsius illud est Ambrosii in prima ad Corinthios: Dico autem non nuptis... etc.:

 

Non diceret: "Bonum est innuptis ut sint sicut et ego", nisi esset integer corpore; nec diceret: "Omnes /514/ homines uolebam esse sicut meipsum". Si enim habuit uxorem, et hoc dixit, uirgines esse noluit. Sed absit. Sic enim a pueritia spiritu ferbuit, ut huius rei studium non haberet; quippe cum iuuenculus anticipatus sit a gratia nei. In eo adiuuatur quis quod uidetur auiditate mentis appetere. Item in epistola II ad Corinthios: "Omnes apostoli, excepto Ioanne et Paulo, uxores habuerunt." Hinc Hieronymus docet, ad Eustochium uirginem inter caetera sic scribens: "De uirginibus, inquit Apostolus, praeceptum Domini non habeo", quod ipse ut esset uirgo non fait imperii, sed propriae uoluntatis. Nec enim audiendi sunt, inquit, qui eum uxorem habuisse confingunt,

 

cum suadens perpetuam castitatem intulerit:

 

Volo autem omnes esse sicut meipsum.

 

Qui etiam in libro Hebraicorum Nominum, et ipsa interpretatione nominis Pauli excellentiam eius commendans, ait:

 

Paulus mirabilis siue electus.

 

Interpretatur quem Dominus ipse uas electionis uocauit, et tam uita quam doctrina inter apostolos mirabilem fecit. Beniamin, ut dictum est, nascens matrem parientem peremit, que prae dolore partus moriens, Benonim eum, id est filium doloris, appellauit. Pater uero nomine commutato, eum Beniamin, id est filium dextrae, nominauit. Paulus quippe in Christo iam renascens, matrem suam Iudaeam, quae eum in doctrina legis genuerat et educauerat, quasi peremisse dicitur; cum prmcipue carnalium obseruationum praecepta, in quibus uiuebant, euacuauerit, et totam eorum gloriam ad nihilum redegerit, quasi de utero matris exiens, et a schola synagogae per conuersionem recedens, iuxta quod ipsemet ait:

 

Qui me segregauit ex utero matris meae, et uocauit per gratiam suam.

 

Unde et hene mater eum Benonim, id est filium doloris sui, uocauit: quia quo plus errorem eius Paulus infestauit, amplius eam dolere fecit, et quo prae sapientiae sum excellentia gratior extiterat habitus, amplius eam contristauit amissus. Bene autem pater nomen commutare uoluit, ut potius eum filium dexterae, id est prosperitatis seu fortitudinis appellaret quam doloris: quia, ut hic diximus, interitus synagogae, qui per Paulum factus est, in prosperitatem potius fidelium et communem Ecclesiae exultationem, quam in dolorem reputandus est. Qui etiam qua fortitudine animi uiguerit, innumerae in eum persecutiones indicant. Quod uero dicitur mane rapere praedam, et uespere escas diuidere, significat eum primitus persecutorem Ecclesiae foisse, et postea ei uerbi refectionem doctrina sute praedicationis administrasse. Quod autem iuxta aliam translationem dicitur distribuere spolia, significat eum posteaquam conuersus est multas animas diabolo eripuisse, et quasi spolia, fugato hoste, hos retinuisse: quod postea per ecclesiastica officia, /515/ uel qucecumque fidelium ministeria ordinauit. Hieronymus uero in libro Hebraicarum Quaestionum asserit secundum Hebraeos, quod altare in quo immolabantur hostiae et uictimarum sanguis ad basim illius fundebatur, in parte tribus Beniamin erat. Quod quidem conuenienter iste christiani sanguinis effusor intelligit, de quo scriptum est:

 

Spirans minarum et caedis in discipulos Domini, ubi Christi membra tanquam lupus oues laniaret in terris.

 

Ut autem de patriarchis ad prophetas transeamus, quid de hoc Beniamin nostro maximus ille regum et prophetarum Dauid praedixerit, audiamus.

 

Praeuenerunt principes coniuncti psallentibus, in medio iuuencularum tympanistriarum. In ecclesiis benedicite Deo Domino de fontibus Israel. Ibi Beniamin adolescentulus in mentis excessu.

 

In initio quippe nascentis Ecclesia, apostoli principes eius in electione praecesserunt, quia prius a Christo sunt electi, per quos conuerterentur caeteri. Qui si non tantae perfectionis fuerunt ut uerbo praedicationis altos generare possent, psallentes tamen, id est psalmum in bona operatione habentes dicuntur. Psalmus quippe, id est melodia instrumenti, quod psalterium dicitur, impulsione manuum in cordis affectum bonae operationis actiones significat. Manibus quippe ad operandum magis quam caeteris utimur membris. Ideoque per menus opera significantur. Principes itaque in Ecclesia coniuncti sunt psallentibus, quia qui uerbo praedicationis insistunt, subiectis plebibus, quae ad hoc non aufficiont, sed tamen bona operantur quae possum, in una fide sociantur. Praelatis autem et subiectis plebibus, adolescentulas tympanistrias coniungit, id est uitam continentium, qui magnae tympanum mortificationis gestant, et tanto ad nouitatem Christi amplius accedunt, quanto a uetustate primi hominis longius recedunt. Quasi ergo in medio istarum duo praemissi ordines consistunt, quia uita continentium quo maioris est meriti, amplius rectorum et subiectorum plebium ordines quasi ambiendo suis uirtutibus munit, et orarionibus protegit. Sed quia tam continentes quam subditae plebes de doctrina praedictorum principum, quasi de haustu quorumdam fontium imbountur, hortatur ut de his fontibus Deum maxime glorificemus, qui tales Ecclesie suae praeesse disposuit. Quorum ille Beniamin noster, quo perfectioris doctrinae aqua imbuit corda fidelium, tanto rectius a Domino uas electionis, et crater praeclare nuncupatur. De cuius excellentia statim adnectitur: "Ibi", hoc est inter illos fortes, quasi unus ex ipsis est Beniamin per electionem, ut dictum est, nouissimus, sed per dignitatem primus. De cuius excellentia et gratia singulari ei collate statim subditur:

 

In mentis excessu

 

hoc est in extasi mentis factus, et tanta contemplatione usque ad tertium caelum assumptus, et supra /516/ hominem raptus, ut ipsemet ignoret utrum in illa sublimitate reuelationis anima eius in corpore fuerit, an extra. Cum enim Dominus Moysi quaerenti cum uidere respondit:

 

Non uidebit me homo et uiuet

 

profecto supra hominem fuisse tunc uidetur, qui tanta uisione in caelestibus fruebatur, ubi tanta se audisse commemorat, quae homini loqui non liceat.

 

Quanto autem ibi perfectius instructus fuit, tanto nobis perfectiorem doctrinam reliquit. Quae quidem doctrina quantum caeteris praeferatur, non solum a christianis, uerum et a philosophis non ignoratur. Ipse quippe coapostolus eius atque apostolorum princeps Pauli Epistolas, in quibus tamen se reprehendi nouerat, plurimum commendans:

 

Et sicut carissimus, inquit, frater noster Paulus secundum datam sibi sapientiam scripsit uobis.

 

Sicut in omnibus epistolis loquens de his in quibus sunt quaedam difficilia intellectu, quae indocti et instabiles deprauant, sicut et caeteras Scripturas, ad suam ipsorum damnationem. Hinc et Hieronymus Pammachio scribit:

 

Paulum apostolum quotienscumque lego, uideor non mihi uerba audire, sed tonitrua.

 

Quantus autem et apud philosophos habitus sit qui eius uel praedicationem audierant, uel scripta uiderant, insignis ille tam eloquentia quam moribus Seneca in epistolis quas ad eum dirigit his uerbis protestatur:

 

Libello tuo lecto, de plurimis ad quosdam litteris, quas ad aliquam ciuitatem seu populum caput prouincia- direxisti mira exhortatione uitam mortalem contemnentes, usquequaque refecti sumus. Quos sensus non puto ex te dictos, sed per te: certe aliquando et ex te, et per te. Tanta etenim maiestas earum rerum est, tantaque generositate clarent, ut uix suffecturas putem hominum aetates, quibus institui perficique possint.

 

Meminit et Hieronymus huius laudis Senecae erga Paulum in libro de illustribus Viris, cap. XII, ita scribens:

 

Lucius Aunaeus Seneca Cordubensis Fotini stoici discipulus et patruus Lucani poetae, continentissimae uitae fait, quem non ponerem in catalogo sanctorum, nisi me epistolae illae prouocarent quae leguntur a plurimis Pauli ad Senecam, uel Senecae ad Paulum. In quibus, cum esset Neronis magister, et illius temporis potentissimus, optare se dicit esse eius loci apud suos, cuius sit Paulus apud Christianos.

 

Tempus me, fratres, deficeret, si per singula laudem Pauli prosequens uirium mearum facultatem excedere praesumam. Sed quia scriptum est:

 

Si quid residuum fuerit, igni comburatur

 

Deo caetera relinquamus, et ad missarum solemnia super his hostiam laudis immolaturi nos praeparemus. /517/

 

-----------------------------------------------------------------------