[33]

 

                         DE SANCTO IOANNE BAPTISTA

 

Domimus ad beatum Iob in parabolis loquens, cum per ibices et parturientes ceruas rectorum ordinem descripsisset, consequenter, dilectissimi fratres et commonachi, ad institutionem uestri propositi stylum conuertit, et eius libertatem caeteris praeferens ait:

 

Quis dimisit onagrum liberum, et uincula eius quis soluit? Cui dedi in solitudine domum, et tabernacula eius in terra salsuginis? Contemnit multitudinem ciuitatis, et clamorem exactoris non audit. Circumspicit montes pascuae suae, et uirentia quaeque perquirit.

 

Magnum, fratres, in multis uirtutibus Iob fuisse, tam ipsius historia quam Dei testimonia monstrauerant. Quem ne tantarum magnitudo uirtutum in elationem forte traheret, /567/ uitae ipsius coniugali tam rectorum quam continentium dignitas prae oculis ponitur, ut eorum scilcet comparatione se compescat ab elatione. Et quia tam continentiae quam abstinentiae uirtus praeminet in monachis, sub onagri specie huius praerogatiua describitur uitae. Onager quippe non domesticus, sed siluestris asinus dicitur. Hic tanto liberius in solitudine conuersatur, quanto a commiseratione hominum magis remotus nec onere grauatur, nec uinculis coercetur, sicut e contra domesticus sustinet asinus. Unde merito huic uita coniugatorum, sicut illi continentium comparatur. Quod enim uinculum maius quam copulae coniugalis? Quae grauior seruitus, quam ut homo proprii corporis potestatem non habeas? Quae denique uita onerosior, quam molestiis quotidianae sollicitudinis tam pro uxore quam pro filiis cruciari? Aut quae uita pigrior ad obsequium Dei, quam eius qui tot affectionum uinculis mundo ligatus astringitur? Unde nec ah lmius uitae comparatione pigiiumenti tarditas dissidet. Monachi uero tanto expeditiores uel promptiores ad diuinum fiunt obsequium, quanto amplius saecularium affectionum uinculis absoluti, omnibusque renuntiantes ab illa, quam diximus, seruitute longius absistunt, et liberiores fiunt.

 

De qua nunc libertate Dominus ad Iob loquitur:

 

Quis dimisit onagrum liberum?

 

Ac si diceret: Quis, nisi ego, hanc libertatem quieti monasticae dedit, quae longe praeminet illi tuae coniugali seruituti?  Magnum utique hoc tantae gratiae donum, ut inspiratione et uirtute diuina homines in carnalibus concupiscentiis nati, et in saecularibus illecebris educati, contra uel supra humanae naturae infirmitatem ita in carne uiuant, ut uitia carnis nesciant, et humanitatis obliti uirtute fiant angelici.

 

Et uincula eius quis soluit?

 

Hoc est affectiones carnis, quibus naturaliter quasi quibusdam uinculis mundo ligatus erat, quis dirupit? Quam congrue autem uitam continentium, quae, ut dictum est, in monachis praeminet, onager designet, illa eius natura indicat, quam Isidorus, et qui de naturis animalium scripserunt, referunt. Qui enim mares sunt in onagris, filios suos castrare dicuntur. Quod quidem ne fiat, matres, quantum possum, eos occultare nituntur. Mares autem in onagris, fortes in proposito suo sunt monachi, qui eos quibus quasi filiis praesunt, uel quos in suam congregationem suscipiunt, spiritaliter castrando in sua continentia seruant. Quales quidem eunuchos, qui se uidelicet propter regnum coelorum castrauerunt, tam Isaias quam ipsa Veritas plurimum commendat1. Quod autem de monachis, id est solitariis, haec de onago dicta sint intelligenda, patenter insinuat, dicens:

 

Cui dedi in solitudine domum

 

hoc est a tumultu saeculi ad secretum heremi traxi, ut ibi scilicet quanto quietius habitaret, tanto perfectius mihi uacaret.

 

Et tabernacula eius in terra /568/ salsuginis.

 

Tabernacula mobiles domus sunt, nullaque stabilitate fixae, qualia sunt pastorum uel peregrinantium obumbracula. His corpora nostra comparantur morte adhuc dissolubilia, nec stabilitatem immortalitatis adepta. De qualibus dicit Apostolus:

 

Si dissoluatur domus nostra terrestris, habemus in caelum domum non manufactam a Deo paratam.

 

Dum ergo in his luteis et mortalibus corporibus sumus, in tabernaculis magis quam in domibus habitamus. Qui ergo hic adhuc peregrinantes quasitabernaculum habemus, cum ad caelestis Ierusalem patriam uenerimus, domum potius habituri sumus. In cuius rei typo populus Dei primum habuit tabernaculum in deserto, et postea templum in Ierosolymis, terram adeptus promissionis, et maxima pacis iacunditate fruens sub Salomone, qui ex nomine quoque quo, sicut et Ierusalem, ubi templum aedificauit, pacem praetendit, quae nusquam nisi in illa Ierusalem superna potest esse uera. Scribens etiam ad hebraicos Apostolus, mortale cuiuslibet corpus tabernaculo comparat dicens:

 

Habemus altare, de quo non habent edere qui tabernaculo deseruiunt

 

hoc est concupiscentiis carnis magis quam spiritui obediunt, et uentri magis quam Deo famulantur. Terra salsuginosa loca sunt arida, et sicca, quam perambulans diabolus requiem non inuenit, qui in locis humentibus dormit, sicut ad eumdem Iob Dominus dicit. Onagri ergo tabernacula in terra sunt arida, quia uirtus abstinentiae in eis uiget, quorum corpora fluxu carnalium concupiscentiarum nequaquam sunt humida.

 

Contemnit multitudinem ciuitatis.

 

Ad duo quae nouissime dixerat duo subiungit, quasi singula singulis reddens. Ad illud quidem:

 

Cui dedi in solitudine domum

 

istud refert quod nunc dicitur:

 

Contemnit multitudinem ciuitatis

 

id est frequentiam saecularium hominum quae multos capit atque oblectat. Multi quippe sunt uocati, sed pauci electi, et spatiosam et latam uiam mortis multi perambulant. Sunt qui timore uel necessitate aliqua commoti ad occulta solitudinis se conferunt, et hoc ex coactione magis quam ex uoluntate faciunt; sicut in Elia primo antiqui populi anachoreta, uel in Paulo postmodum primo heremita factum esse legimus. At uero egregius est a saeculo recessus et deo acceptus, cum quis propter Deum relinquit mundum, nec tam eum mundus expellit, quam ipse mundum reiicit.

 

Et clamorem exactoris non audit

 

ac si diceret: Ex hoc apparet eum in terra salsuginis habere tabernacula, quia quotidianae abstinentiae moderatis ieiuniis carnem domat, ut et concupiscentias reprimat, et defectum naturae non incurrat. Importunus et quotidianus exactor in nobis uenter est, qui cibum a nobis exigendo quasi quotidie murmurat, et clamat: Affer, affer! Hic quidem uocem moderatam habet in necessariis, sed clamorem intemperatum /569/ in superfluis. Onager ergo iste, quia necessaria uentri alimenta non subtrahit, sed superflua tollit, clamorem exactoris, ut dictum est, non audit, quia ei non obtemperat in superfluis. De quo adhuc subditur:

 

Circumspicit montes pascuae suae, et uirentia quaeque perquirit.

 

Montes pascuae uolumina sunt sublimioris doctrinae, id est sacrae scripturae. Quo ergo iste spiritalis onager amplius cibis corporalibus abstinet, tanto consolatione melioris cibi, id est pabulo diuini uerbi magis indiget; et quo illam minus curat, hac refectione animam magis satiat. Bene autem circumspicere dicitur montes pascuae suae, hoc est diligenter inquirere ac prouidere, in quibus montibus, id est sacris uoluminibus aptiorem sibi refectionem ex intelligentia ipsorum possit reperire. Non enim omnibus omnium librorum lectio competit, nec omnes ab omnibus intelligi possunt, nec in omnibus ferculis omnes pariter oblectantur. Et quoniam in diuinis libris quedam reprehenduntur, quaedam commendantur, nec solumuita bonorum quam sequamur, uerum etiam malorum quam fugiamus describitur; montes isti non solum uiridem, sed etiam siccam continent herbam. Quae enim ad saecularem pertinent uitam foeno comparanda sunt, quod abscisum de terra sua uiriditatis uigorem amisit. Et uita reproborum a terra uiuentium aliena, his caducis inhians rebus, que in defectu consistunt, foeno comparatur; sicut e contrario uita electorum, qu e quotidianum habens profectum, ad immarcessibilem patri e caelestis quasi semper uirentis tendit amoenitatem, uirentium pratorum speciem gerit. His igitur onager noster in illis montibus reficiendus. Non sicca pabula, sed uirentia querit, quia haec assequi nititur, per quae ad aeternam pertingitur uitam, et his tantum animam suam hic reficere curat, quibus ad supernam illam refectionem perueniat.

 

Haec quidem de onagro in generali, ut ita dicam, persona monachorum expositio nostra prosecuta est. Quem nunc de genere ad speciem transferentes, in summo illo monachorum principe, cuius hodie solemnitas agitur, iuuat haec omnia diligentius considerare, ubi ea perfectius possimus inuenire; qui sine professione regulae uiuens, omnem regulae transcendit perfectionem. Hic quippe, ut dictum est, in spiritu et uirtute ueniens Elie, huius propositi uitam, quam ille inchoauit, ipse consummauit. Ab his duobus tamquam ducibus nostri propositi, seu principibus huius philosophiae christianae tam in ueteri quam in nouo populo studia sunt exorta. Hieronymus ad Paulinum in epist. II:

 

Habet unumquodque propositum principes suos, et ut ad nostra ueniamus, episcopi et presbyteri habeant ad exemplum apostolos et apostolicos uiros, quorum honorem possidentes, habere nitantur et meritum. Nos autem habeamus propositi nostri /570/ principes, Paulum, Antonium, Hilarionem, Macharium. Et ut ad Scripturarum auctoritatem redeam, noster princeps Elias, Elisaeus, nostri duces prophetarum filii, qui habitabant in agris et solitudine, et faciebant sibi tabernacula prope fluenta Iordanis. De his sunt et illi filii Rechab, qui uinum et ciceram non bibebant, qui morabantur in tentoriis, qui Dei per Ieremiam uoce laudantur, quod non deficiat de stirpe eorum uir stans coram Domino.

 

Idem ad Eustochium uirginem, de diuersis generibus monachorum:

 

Ad tertium genus ueniam, quos anachoretas uocant, et qui de coenobiis exeuntes, excepto pane et sale, amplius ad deserta nihil perferunt. Huius uitae auctor Paulus, illustrator Antonius, et ut ad superiora conscendam, princeps Ioannes Baptista fuit. Talem uirum quoque Ieremias describit, dicens: "Bonum est uiro cum portauerit iugum ab adolescentia sua, sedebit solitarius et tacebit, quoniam sustulit per se iugum... etc." Chrysostomus, homilia XXllI, quae sic incipit: "De Ioanne dicitur: 'Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Ioannes.' Gratia in nomine comprehenditur.  Ioannes enim interpretatur Domini gratia, quia maiorem accepit gratiam. Propterea in heremo philosophatur, et reseruat se in aduentum Christi, quia nuntiaturus erat Christum. Statim in heremo nutritur, statim ibi crescit. Non uult eum hominibus conuersari, in heremo cum angelis philosophatur. "

 

Considerate, monachi; dignitatem uestram, Ioannes princeps uestri est dogmatis. Ipse monachus statim ut natus est in heremo uiuit, in heremo nutritur, Christum expectat in solitudine. Eo tempore quo Ioannes natus est, et erat in heremo, hoc templum quod uidemus esse destructum, quantas habebat diuitias, quid auri, quid argenti, Iosephus describit; quantum gemmarum, quantum serici: quanti erant sacerdotes, scribae et uniuersa genera officiorum. Videte quomodo semper Christus humilitatem diligit. Christus Dei filius in templo nescitur, et in heremo praedieatur. Humilis enim humiles diligit. Hoc totum quare dico? Ut doceam dogmatis nostri principem esse Ioannem Baptistam. Hic alter, ut dictum est, Elias in spiritu, immo quodam priuilegio uitae maior habitus, tanto maiorem a Domino gratiam percepit, quanto huius excellentiam gratiae, ex praecepto angeli natiuitatem eius nuntiantis, talique nomine, quod hanc exprimeret gratiam, meruit insigniri. Ipse reuera onager liber fuit, qui ab infantia ruptis carnalium affectionum uinculis, spretaque domo parentum, ad horridum heremi desertum se contulit: non quidem ut Elias metu persecutionis coactus, sed abstinentiae uirtute spontaneus. Qui in illa solitudine, quam salsugineos et aridae terrae tabernaculum efficeret corpus suum, Euangelia docent. Ubi naturalibus cibis, et quae /571/ ultro terra dabat, contentus, nec pane, nec olere, nec aliquo cocto uesci legitur, sed tantum melle syluestri, et locustis, et aqua sustentatur. Elias non solum cibi monastici, uerum etiam carnium alimentum coruis ministrantibus habuit. A quibus non semel in die, sed tam mane quam uespere ad eum hae pariter cum panc deferebantur. Qui et de torrente Charit poculum habens, in tribus istis, pane uidelicet, carnibus, et aqua, non magnae abstinentiae grauamen sentiebat. Filii quoque Rechab nullam ieiuniorum laudem adepti, de abstinentia tantum uini non carnium, uel quarumcumque deliciarum, commendantur a Domino, Ioannes uero eiusque discipuli in abstinentia corporali quotidiana, non solum priores patres, uerum etiam ipsum Christum, uel eius discipulos transcendisse legitur, sicut Matthaeo referente didicimus:

 

Accesserunt, inquit, ad Iesum discipuli Ioannis dicentes: "Quare nos et pharisaei ieiunamus frequenter, discipuli autem tui non ieiunant?

 

Et ait illis Iesus:

 

Nunquid possunt filii lugere, quamdiu cum illis est sponsus?

 

Qui etiam quanta uestium asperitate, ne in istis aliquam sentiret mollitiem, nec eadem Euangelia, nec ipse Dominus reticet in laude eius. Scriptum quippe est:

 

Ipse autem Ioannes habebat uestimentum de pilis carnelorum, et zonam pelliceam circa lumbos suos.

 

Pro cucullis quidem laneis hispida de pilis camelorum habebat indumenta. Pro femoralibus lineis, zona pellicea circa lumbos utebatur, ut uidelicet frigiditate et duritia pellis calorem et mollitiem reprimeret libidinis. Filius ipse pontificis qui tunc haereditario iure patri succedebat, populo contempsit praeesse in ciuitate, ut perfectius Deo uacaret in solitudine. Huius onagri fuerunt montes pascuales uiri praedicti altitudine uitae in antiquo populo praeminentes, ad quos intentionis suae oculos leuans, iuxta illud:

 

Leuaui oculos meos in montes

 

quot inde uirtutum sumpsit exempla, quasi tot uirentis herbae habuerit pabula. Non enim in singulis omnia diuinae gratiae dona reperiebat, sed ex diuersis diuersa colligens, quasi ex multis unum hominem perfectum componere studebat. Huius itaque uitam tam de continentia quam de abstinentia Dominus praeferens uniuersis, nec tam humanam quam angelicam censens eam, cum praemisisset in eius laude:

 

Sed quid existis uidere?  prophetam? Dico uobis plus quam prophetam...

 

statim adiecit:

 

Hic est, de quo scriptum est: "Ecce mitto angelum meum... etc."

 

Quid autem, fratres, tanti principis nostriuitam com m endare prodest, si eam imitari contemnimus? Sicut ait Apostolus:

 

Quaecumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, ut per patientiam et consolationem Scripturarum spem habeamus.

 

Quantum nobis imminet periculum, si ea non impleamus /572/ documenta, quae specialiter ad aedificationem nostram sunt scripta, si eis instruimur exemplis, quae nostri propositi mores describunt perfectius? Quo enim diligentius haec nobis exposita uidemus, maius iudicium de contemptu incurrimus eorum. Unde et Veritas:

 

Seruus, inquit, sciens et non faciens uoluntatem Domini sui, plagis uapulabit multis.

 

Ecce in onagri supraposita descriptione quid nos sequi deceat patenter expressum est, sed quam contraria incedamus uia non minus liquidum est. Iam quippe refrigescente, immo extincto religionis feruore, postmodum de labore proprio uiuere deberemus, quod unum uere monacl os efficere beatus Benedictus meminit, inimicam animae sectantes otiositatem, de alieno labore uictum quaerimus: et huius noxiae quietis peruersa libertate utentes, et tam luxui rerum quam multiloquio uacantes, ueram praedicti onagri libertatem amisimus. Unde saecularibus nos implicantes negotiis, dum cupiditate terrenorum nobis dominante, ditiores fieri studemus in monasterio quam fueramus in saeculo, terrenis nos dominis potius quam Deo subiecimus. Villas et homines et seruos pariter et ancillas a potentibus saeculi tamquam in eleemosyna sumentes, eorum nos graui iugo subiugamus, et nonnunquam pro paucis quae accipimus multa persoluimus. Quae cum de suo potius quam de nostro sibi prouenire censeant, nullas his habent grates, quae sibi non tam dari quam reddi autumant. Saepe et pro tutela horum ad forinseca iudicia trahimur compulsi, et ante saeculares iudices publicam agentes causam, adeo non impudenter contendimus, ut homines nostros non solum ad iuramenta, uerum etiam ad duella pro nobis agenda cum summo uitae suae periculo compellamus. Quod quidem in saecularibus quoque christianis Apostolus arguens ait:

 

Iam quidem omnino delictum est in uobis, quod iudicia habetis inter uos. Quare non magis iniuriam accipitis? Quare non magis fraudem patimini? Sed uos iniuriam facitis, et fraudatis, et hoc fratribus. An nescitis quia iniqui regnum Dei non possidebunt?

 

Quis etiamnum ignoret in ipsos subiectos nostros exactiones grauiores nos exercere, et maiori debacchari tyrannide, quam saeculares faciunt potestates? Denique et in tantam, si ualemus, insaniam prorumpimus, ut de tributis et uectigalibus, et teloneis uictum nohis acquiramus: cum inter magna Domini miracula deputetur, quod a teloneo uocatione sua potuit abducere Matthaeum.

 

Ut autem de saecularibus ad ecclesiasticas transeamus potestates, non minora hinc grauamina nostra ambitio sustinere uidetur. Cum enim ea quae sunt clericorum nobis usurpamus, et ab episcopis quocumque modo parochiarum redditus tam in decimis quam in oblationibus obtinemus, saepe quae non rapuimus /573/ exsoluere cogimur. Hinc ad synodos et ad concilia frequenter tracti, et ad publicas causes quotidie profecti, non modico pretio iudices, uel qui nostras iniurias pallient conducimus oratores. Certe et in ipsis conciliis quanta sit auaritiae nostrae rapacitas, frequens querimonia monstrat. Raro ibi episcopos, raros clericos inuicem contendere uidemus. Omnes fere controuersiae aut monachorum sunt, aut de monachis ortae. Denique ut omittam harum sollicitudinum seruitutem et uincula, quibus se mundo uehementer obligant; quid de affectionibus carnalium propinquitatum uel affinitatum dicam, pro quibus innumera de rebus monasterii committunt sacrilegia? Verbi gratia, cum filios, aut nepotes, uel quacumque sibi cognatione uel affmitate coniunctos habent in saeculo, furtim, si manifeste non possum, quae fratribus surripiunt, illis impendunt. Quos si forte ad monachatum traxerint, uel ministros in domibus suis habuerint, hos in praelationibus sublimant, et pro arbitrio ipsorum cuncta dispensantur. Contra quos si quis dixerit, statim laesam maiestatem sentit. Isti monasterii sunt domestici hostes, isti quotidiani fures, tanto magis noxii, quanto plus assidui. Quorum patrocinio ad quaeuis turpia, ad quaelibet illicita ipsi monachi tanto facilius prorumpunt, quanto de ipsorum propinquitate uel affnitate amplius confidunt. Tabernacula praedicti onagri in solitudine a Domino praeparari dictum est. Isti autem e contrario, suggerente diabolo, solitudinis quietem fugientes, et saeculi tumultibus se impudenter ingerentes, in ciuitatibus et castellis habitare laetantur, non tam monachi, hoc est solitarii, quam ciues appellandi. Quorum impudentiam maximus ille monachorum et ecclesiasticorum doctorum Hieronymus arguens, et nostram ac clericorum uitam diligenter distinguens, ait:

 

Si episcopatus te uel opus uel onus forte delectat, uiue in urbibus et castellis, et aliorum salutem, fac lucrum animae tuae. Si cupis esse quod diceris monachus, id est solus, quid facis in urbibus, quae utique non sunt solorum habitacula, sed multorum?

 

Idem alibi:

 

Interpretare uocabulum monachi, hoc est nomen tuum. Quid facis in turba, qui solus es?

 

Tanto autem periculosius in saecularibus turbis, et in frequentia hominum habitamus, quanto eorum nostro maior est numerus, et plures cernimus saeculares quam religiosos homines. Quod quidem periculum tunc maxime incurrimus, cum bini, uel terni, et nonnunquam singuli inter hos conuersamur. Etiam haec loca nostra, quae abbatias dicere non possumus, obedientiarum nomine commendamus; tanto in hoc mentientes apertius, quanto ab obedientia regulae, et ab ordine professionis nostrae amplius remouemur. Ubi enim iuxta institutionem regulae ordo non tenetur, quis inordinatam domum dicere uereatur? Denique duo tantum genera monachorum commendat /574/ auctoritas, coenobitarum scilicet atque anachoretarum. Qui autem in saeculo bini uel terni aut singuli conuersantur, nec tantum fratrum numerum habent, ut obseruantiam regulae impleant, profecto nec coenobitae sunt, nec anaclioretae: coenobitae quidem cum sub regula non degant, sed nec anachoretae cum in solitudine non uiuant.

 

Quod si nec monita, nec exempla sanctorum patrum nos a saeculo tentationibus pleno reuocant et plus lucra corporalia cupimus quam animarum damna timemus: ipsa saltem rerum nostrarum incommoda, quae de communi hominum conuersatione frequenter sustinemus, nos ab hac praesumptione compescant. Incursu quippe hostium ciuitates ipsas uel quae ciuium sunt depopulante, res nostrae pariter cum rebus eorum iunctae, a communi clade non possunt esse disiunctae. Cessantibus quoque hostibus, frequenter in ciuitatibus contingunt improuisa domorum incendia: per quae tam oratoria, quam officinae monachorum penitus consumuntur. Ipsa saltem damna, quae fugiendo incurrimus, refugere ad so itudinem doceaot ut quasi mercibus nostris tempestate amissis, de procellis saeculi uel nudi properemus ad quietis et solitudinis portum. Sunt qui in solitudine tabernacula sua collocant, sed minime perseuerant. Quod quidem multis de causis accidit. Alii quippe paupertatis suae modum excedentes, et maiora suis uiribus aggredientes, quod non habent de proprio, supplere coguntur ex alieno, et pro necessitudinibus suis se rursum saeculo in gerere, quod proposuerant fugere. Sunt et qui longa heremi conuersatione et abstinentia tantum religionis nomen adepti sunt, ut a potentibus saeculi uel saecularibus uiris sub aliqua pietatis occasione saepius inuitentur, et sic diabolico cribro more paleae uentilati, de heremo renouentur in saeculo. Qui multis adulationum fauoribus dona diuitum uenantes, tam suam quam illorum iugulant animas, sicut scriptum est:

 

Vae uobis qui consuitis puluillos sub omni cubito manus, et ceruicalia sub capite uniuersae aetatis ad capiendas animas.

 

Et rursum:

 

Popule meus, qui te beatificant, ipsi te decipiunt, et uias gressuum tuorum dissipant.

 

Quid est autem puluillos cubitis, uel ceruicalia capitibus supponere, nisi saecularium hominum uitam blandis sermonibus demulcere, quam nos magis asperis increpationibus oportebat corrigere, et de horrore diuini iudicii, et poenis gehennae ad poenitentiam trahere? Quorum dona cum sustulerimus, eos utique de suffragio nostrarum orationum confidentes, in suis iniquitatibus relinquimus securiores. Qui nec ea se male acquisisse uel possidere credunt, unde religiosos uiros eleemosynam petere cernunt. Quam cum suscipimus, mammonae iniquitatis frequenter communicamus. De qua quidem mammona iniquitatis a Domino /575/ uocata, beatus Hieronyinus ad Edibiam de diuersis scribens quaestionibus.

 

Fac tibi amicos de mammona iniquitatis.

 

Pulchre dixit de iniquo. Omnes enim diuitiae de iniquitate descendunt, et nisi alter perdiderit, alter non potest inuenire. Unde ilha uuhgata sententia mihi uidetur esse uerissima:

 

Diues autem iniquus, aut iniqui haeres.

 

Seneca in Prouerbiis:

 

Lucrum sine damno alterius fieri non potest.

 

Item praedictus doctor in Isaia:

 

Principes tui socii furum.

 

Principes scribes uocat et pharisaeos, qui a Domino recedentes, socii fuerunt proditoris furisque Iudae. Quod quidem et nos cauere debemus, ne accipientes ab hominibus munera, qui per rapines miserorumque lacrymas diuitias congregant, socii furum appehhemur, dicaturque nobis:

 

Videbas furem, et currebas cum eo... etc.

 

Omnes diligunt munera.

 

Non dixit qui accipiunt, hoc enim saepe necessitate fit, sed sunt qui non putant amicos, nisi a quibus dona perceperint; nec os considerant amicorum, sed manus; et eos sanctos iudicant, quorum exhauriont marsupium. De quibus et Ecclesiastes loquitur:

 

Qui loquitur pecuniam, non implebitur. Sequuntur retributiones, ut laudent eos a quibus aliquid acceperint, uel certe nulli quippiam tribuant, nisi a quo se recepturos putauerint.

 

Si quis autem diligenter consideret quod ait Dominus:

 

Facite uobis amicos de mammona iniquitatis

 

hoc est a uobis uel aliis male acquisita, et de alieno damno in lucrum nostrum suscepta, et consilium Domini uoluerit propositae de uillico parabolae competentius aptare, uiderit hoc ita intelligi debere, ut eis quibus abstulimus sue, restituamus eorum damna, et sic eos nobis in amicitiam conciliemus, quos in odium uestri concitaueramus. Non enim ueros Christi pauperes donis nostris amicos efficimus nostros, qui suos quoque diligunt inimicos, sed potius eos quos diximus, et eo modo quo diximus. Quod quidem parabola, quam de uillico Dominus praemiserat, diligenter exprimit, cum his quos ille generauerat damna sua restituit, non quae ab ipsis acceperat aliis distribuit. A quibus etiam in aeterna tabernacuha recipiendus dicitur, cum id eis fecerit, unde recipi mereatur non tam in sua quam in Dei superna tabernacula. Quis denique nesciat quantum nostra religio his quoque uilescat, a quibus uocati uenire non recusamus, et non solum eorum dona suscipimus uerum etiam inordinatis eorum mensis et familiis admiscemur. Quod si non pro reuerentia Dei, saltem pro uitando nostrae famae detrimento fugere deberemus. Scriptum quippe est in Ecclesiastico:

 

Aduocatus a potentiore discede, ex hoc enim te magis aduocabit.

 

Et Hieronymus ad Nepotianum:

 

Facile contemnitur clericus, qui /576/ saepe uocatus ad prandium ire non recusat. Nunquam petentes raro accipiamus rogati. Nescio enim quomodo etiam ipse, qui deprecatur ut tribuat, cum acceperis uiliorem iudicat te.

 

Quod si hoc est in clericis arguendum, quanto magis in monachis est detestandum?

 

Ut autem nunc documenta sanctorum omittam, gentilium saltem philosophorum exempla nostrae cupiditatis impudentiam reprimant. Hi quippe sine ulla regulae professione adeo mundum contempserunt, ut non solum potentum respuerent done, uerum etiam possessiones amplissimas abdicarent. Quorum nonnulli tanta frugalitate referuntur contenti, ut uel unum retinere scyphum censerent superfluum, cum ad hauriendum aquae poculum proprias menus uiderent sufficere. Ex quibus ilium Diogenem famosissimum, et de contemptu mundi notissimum, doctor praedictus Contra Iouinianum in secundo libro inducens, inter caeteras eius laudes id quoque adiecit:

 

Quodam uero tempore habens ad potandum caucum ligneum, uidit puerum menu concaue bibere, et elisisse illud fertur ad terram, dicens: "Nesciebam quod et natura haberet poculum."

 

Ad quem etiam potentissimus Alexander multa ei donalia offerenr, cum dolio eius tamquam dator importunus assisteret, hoc unum ab ipso suscepisse dicitur responsum:

 

Ne obstes mihi, iuuenis, a sole.

 

Socrates quoque Archelai regis done respuens, hoc unum in excusatione praetendit, nolle se suscipere tanta, quibus referre non posses aequalia. Unde Seneca de Beneficiis libro V:

 

Alexander Macedonum gloriari solebat a nullo se beneficiis uictum.

 

Item: Archelaus rex Socratem rogauit ut ad se ueniret. Dixisse Socrates traditur, nolle se ad eum uenire, a quo acciperet beneficia, cum reddere illi paria non posses. Primum, in illius potestate erat non accipere. Deinde ipse dare beneficium par incipiebat. Veniebat enim rogatus, et id dabat, quod utique ille non erat Socrati redditurus. Etiam nec Archelaus daturus erat aurum et argentum, recepturus contemptum auri et argenti. Non poterat referre Archelao Socrates gratiam? Et quid si regem in luce media errantem ad rerum naturam admisisset, si illum negare uetuisset? Quare ergo hoc Socrates dixit, uir facetus, et cuius per figuras sermo procedere solitus erat, derisor omnium maxime potentum. Maluit ei nasute negare quam contumaciter aut superbe. Timuit fortasse ne cogeretur accipere quae nollet. Timuit ne quid indignum Socrati acciperet. Dicet aliquis: Negasset si nollet, sed instigasset in se regem insolentem, et omnia sue magno aestimari uolentem. Vis scire quid uere uoluerit? Noluit ire ad uoluntariam seruitutem, is cuius libertatem libera ciuitas ferre non potuit.

 

Quod si de philosophis ad apostolos, immo ad ipsam sophiam Christum, quasi /577/ a minimis ad maxima conscendere uelimus, ut eorum uidelicet exemplis et auctoritate amplius instructi, dona libentius respuamus, Paulum doctorem Ecclesiae maximum ponamus in medium, qui non solum data, sed etiam sibi debita recipere non acquieuit; ne, ut ipse ait, uel gloriam suam minueret, uel occasionem turpis questus exemplo suo aliis reinlqueret. Qui enim secundum legis auctoritatem, et dominicam institutionem de labore praedicationis suae uictum accipere merebatur, sicut caeteri faciebant apostoli, hac tamen potestate, sicut ait ipse, uti uerebatur, praedictis uidelicet causis, et summopere cauebat, ne quod offendiculum daret Euangelio Christi. Prouidebat quippe uir discretissimus, et animo liberali praeditus, si seminando spiritalia meteret carnalia, non tam manducare ut euangelizaret, quam euangelizare ut manducaret, ne quid tam ex caritate quam ex ambitione id facere, nec tam quae Christi sunt quam quae sua quaerere. Si ergo ipse ne turpem incurreret suspicionem, debita quoque suscipere de tanto lucro animarum erubuit, quanta est impudentia nostra, qui non deprecatione uel conuersione hominum uictum suscipimus, si de adulatione potentum ipsum qualibet arte possumus extorquemus. Qui etiam nonnunquam in tantam prorumpimus ignominiam, ut phylacteria nostra dilatantes, et interdum cassas cum reliquiis sanctorum circumferentes, uenali praedicatione mundo discurramus: et nonnunquam pseudo-praedicatoribus conductis, quae ueritate non possumus, mendaciis lucramur. Quod si quandoque sub obtentu eleemosynae aliqua largimur, ad hoc utique intendimus, ut maiora recipiamus: et quasi modicam escam in hamo ponimus, ut sic magnum piscem extrahamus, nec tam aliis quam nobis beneficia impendimus, nec tam aliis quam nobis caritatem exhibemus, si forte in talibus uel beneficium, uel caritas dici queat. Seneca quippe maximus morum aedificator beneficium, et beatus Gregorius caritatem nonnisi erga alteros haberi asserunt. Ille quidem in supra memorato de Beneficiis libro sic meminit:

 

Nemo sibi beneficium dat, sed naturae suae paret a qua ad caritatem sui compositus est, nec liberalis est qui sibi donat. Beneficium est, quod quidem non sua causa dat, sed eius cui dat. Is autem qui sibi beneficium dat, sua causa dat: non est ergo beneficium.

 

Hieronymus:

 

Binos, inquit, in praedicatione discipulos mittit. Quia enim duo sunt praecepta caritatis, Dei uide licet amor et proximi, et minus quam inter duos haberi non potest. Nemo enim proprie ad semetipsum habere caritatem dicitur, sed in alterum dilectione se extendit, ut esse caritas possit. Binos ad praedicandum Dominus discipulos mittit, quatenus hoc nobis tacitus innuat, quia qui caritatem erga alterum non habet, praedicationis officium suscipere nullatenus debet. /578/

 

Cum ergo id non pro lucro animarum, sed nummorum geritur iuxta quod per Ieremiam Dominus conqueritur, dicens:

 

Sacerdotes mei non dixerunt: Ubi est Dominus?

 

Ac si diceret, sed ubi est nummus? non tam id beneficium quam lucrum, non tam caritas quam cupiditas est appellandum. A quo quidem turpi quaestu memoratus apostolus tam proprio quam dominico exemplo nos uehementer dehortans, et impudentiam nostram reprimens, Luca in Actibus Apostolorum referente, ait:

 

Argentum, et aurum, aut uestem nullius concupiui, ipsi scitis, quondam ea quae mihi opus erant, et his qui mecum sunt ministrauerunt menus istae. Omnia ostendi uobis, quondam sic laborantes oportet suscipere infirmos, ac meminisse uerbi Domini Iesu, quondam ipse dixit: "Beatius est magis dare quam accipere."

 

In quantum autem ad dandum magis quam ad accipiendum Christus manum extensam haberet, ipse patenter insinuat, cum diuiti de perfectione iustitiae consulenti respondit:

 

Si uis perfectus esse, uade, uende omnia quae habes, et da pauperibus, et ueni, et sequere me.

 

Non utique ait: Veni, et affer quae habes ad nos, sed aliis prius eroga tua, et sic post modum, suscipe rostra. Nos uero e contrario quemlibet ad conuersionem uenientem, non tam lucrum animae quam pecuniae quaerentes, ut quae habet afferat exhortamur, nec tam ei nostra largimur quam uendimus. In quo ei profecto non mediocrem tentationis occasionem damus. Facile quippe de his quae attulit intumescens, cum quid ei defuerit indignatur et murmurat; et se miserum ac proditum clamat, cum se his coaequari uiderit, qui minus, aut omnino nihil attulerint. Has igitur omnes occasiones Christus amputans, nudum magis quam suffarcinatum decreuit assumere. Qui enim discipulis praeceperat:

 

Gratis accepistis, gratis date

 

hoc in seipso primum uoluit exhibere non tam uerbo suo quam exemplo nos ad hoc cupiens incitare. Qui enim propter Deum relinquit propria, impudenter exigit aliena. Ac longe melius uel honestius esset ei sua retinuisse, ut haberet de proprio fructum eleemosynae, quam ad aliena mendicantem famae suae detrimentum incurrere, et non mediocriter religionis propositae dignitatem laedere. Qui dum marsupia hauriunt aliena, ea procul dubio congregant, quae religioni maxime sint contraria, et iuxta dominicam parabolam, spines plantant messem Domini suffocaturas. Quid enim tam congruum religioni, quam frugalitas, quam uoluntaria paupertas? Quid tam noxium quam abundantia rerum? Unde et philosophi gentium nequaquam uirtutes cum diuitiis retineri censuerunt. Quorum unus, ut caeteros omittam, ille fuit, quem de contemptu mundi nobis exemplum praedicto Contra Iouinianum libro Hieronymus proponens, ait: /579/

 

Crates ille Thebanus proiecto in mare non paruo auri pondere: "Abite, inquit, pessum, malae cupiditates. Ego uos mergam ne ipse merger a uobis."

 

Item ad Paulinum presbyterum:

 

Crates ille Thebanus, homo quondam ditissimus, cum ad philosophiam Athenas pergeret, magnum auri pondus abiecit; nec putauit se posse et uirtutes simul et diuitias possidere. Nos suffarcinati auro Christum sequimur pauperem, et sub praetextu eleemosynae pristinis opibus incubantes, quomodo possumus aliena fideliter distribuere, qui nostra timidi reseruamus?

 

Idem ad Pammachium de morte Paulinae:

 

Non est profecto et consummato uiro opes contemnere, pecuniam dissipare, et proiicere quod in momento et perdi et inueniri potest.  Fecit hoc Crates Thehanus, fecit Antisthenes, fecerunt plurimi, quos uitiosissimos legimus. Plus debet Christi discipulus praestare, quam mundi philosophus. Christus sanctificatio est. Christus redemptio, idem redemptor et pretium. Christus omnia, ut qui omnia propter Christum dimiserit, unum inueniat pro omnibus, ut possit libere proclamare: "Pars mea Dominus."

 

Sunt et qui de monasteriis ad saeculum prodeuntes, in tantum sibi religionis nomen uindicant, et mirabiles uideri appetunt, ut miraculorum quoque gratiam se habere simulent, atque id de se praedicari glorientur. Quales nonnullos temporibus nostris uidimus, qui frequentiam hominum quam maxime fugere debuerant, hac potissimmn arte conuocabant. Denique et in tantum hac simulatione gratiam potentum uel fauorem ecclesiasticarum potestatum uenantur, ut relicto proposito monachi, saecularibus clericis praeficiantur episcopi. Quod quidem cum ad religionem non adducant, in saecularitatem eorum facile declinant, et ex eorum misera conuersatione, et religiosorum fratrum separatione notum illud Psalmistae prouerbium uel non attendunt, uel contemnunt:

 

Cum sancto sanctus eris, et cum peruerso peruerteris.

 

De qua quidem eorum sublimatione, ad quam non tam ab aliis tracti, quam a se ipsis sunt intrusi, illud non incongrue accipitur, quod ad Deum dicitur:

 

Deiecisti eos dum alleuarentur.

 

Certum quippe est spiritales uiros de monasterii quiete ad pontificalem administrationem compulsos, ab illa quam habuerant uirtutum gratia per tot occupationem curarum esse diminutos, sicut de semetipso scilicet profitetur Martinus, et beatus Gregorius deplorat.

 

Si ergo uiri tanti hoc sine detrimento pristinarum uirtutum ad Martham transire de Maria non potuerunt; quid de his quos dixirmus restat aestimamdum? Steriles, inquiunt, sunt monachi, et spiritalium filiorum beatior fecunditas. Sed nunquid nuptiae praeferendae sunt continentiae, aut habentes filios coniugatae sunt /580/ uirginibus anteferendae? Numquid lippae fecunditas Liae pulchritudine Rachel infecundae gratior extitit patriarchae? Denique ista fecunditati sororis inuidens, cum in hac quoque re summum desiderium suum implesset ipso suo partu extincta est, et quae infecunda uixerat incolumis, de fecunditate sua mortem incurrit. Tales profecto isti sunt, qui ad episcopatum anhelantes, cum de monasteriis reuocantur ad saeculum, et quasi de sterilibus fecundi, ut dictum est, fieri gloriantur, ex hac ipsa gloria dignitatis periculum incurrunt religionis. Quod diligenter sponsa in Canticis attendens, sponso ad eius ostium pulsanti, ut sibi aperiatur postulanti, ne ipsum hoc consentiat, talibus se responsis excusat:

 

Exspoliaui me tunica mea, quomodo induar illa? Laui pedes meos, quomodo inquinabo illos?

 

Quid enim sponsa in lectulo quiescens intelligitur, nisi fidelis anima, quae, relicta saeculi tumultuosa uita, tranquillitatem solitariae tanto amplius diligit, quanto in ea liberius Deo deseruit? Quam cum fidelis populus ad regimen sui requirit, ut uidelicet ipsa ecclesiasticis implicetur negotiis, quasi ad ostium cellae ipsius Christus pulsat in membris suis, et ut sibi aperiatur postulat; hoc est, ut fideles ad se admittat potius quam excludat, eisque praeesse sustineat, et multorum salutem suae perfectioni praeponat. At illa saeculi tentationes praecauens, uel meritorum suormn diminutionem non ferens, deuotioni pulsantium tale in excusationem sui affert responsum:

 

Exui me tunica mea

 

hoc est exteriorem saeculi curam ex uoto reliqui. Tunica quippe, quae camisiae uel pelliciae superponitur, exterior est administratio saecularium rerum.

 

Laui pedes meos

 

hoc est affectus ab inquinamentis saecularium tentationum mundaui, et ab illecebris mundanarum curarum purgaui. Pedibus quippe ducimur, et affectu nostro ad effectum operis trahimur, ideoque per pedes affectus exprimuntur. De lectulo ad terram pedes deponere timet ne inquinentur, quia nunquam ueram rmunditiam reputat extra secretum suae quietis. Unde et apostolorum quoque pedes Dominus abluens, patenter innuit nequaquam sine aliquo contagio pulueris perfectos etiam uiros mundum perambulare posse. Hoc est, nequaquam diu inter tentationes atque illecebras saeculi conuersari, ut non inde aliqua macula nostrae infirmitatis effectus respergantur, etsi non usque ad opera tentatio pertrahat.

 

Prolixa, fratres, immo superflua digressione sermonem nostrum fortasse uideor protendisse, et ab exordio nostri propositi longius recessisse. Laudare Ioannem incoeperam, sicut hodiernae solemnitatis dignitas exigebat, et m nc inde ad uituperationem nostram stylum conuerti, quasi eorum uitium incurrens, qui Tulliana reprehensione digni, laudare aliquos nesciunt, nisi alios redarguant; nec ullos extollere, nisi alios deprimant. Sed quia sermo noster hodiernus non tam /581/ ad Ioannis laudem quam ad nostram intenditur aedificationem (non enim quae scribuntur ad utilitatem praecedentium hominum, sed subsequentium aedificationem fiunt); ita uitam Ioannis tamquam principis nostri commendare ccepimus, ut ad imitationem eius nos maxime prouocaremus. Quod quidem nequaquam diligenter fieri decreuimus, nisi prius exposita perfectione ipsius, quid nostrae quoque imperfectioni desit ex comparatione illius annotaremus, et cum profectu eius defectum etiam nostrum prae oculis poneremus, et eorum quae in ipso laudauimus, contraria in nobis reprehenderemus. Ecce enim a solitudine monachi uocamur, id est solitarii. Etsi enim monos unus interpretatur, non tamen monachus ita unus personaliter dicitur, sicut etiam quilibet de plebe, sed ex solitariae uitae conuersatione. Unde et Augustinus in psalmum CXXII:

 

Ex uoce huius psalmi appellati sunt et monachi. Quare ergo et non appellamus monachos, cum dicat Psalmista: "Ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum."

 

*Monos* enim unus dicitur, et non unus quocumque modo. Nam et unus in turba est, sed cum multis unus dici *monos* non potest, id est solus. Qui ergo sic uiuunt in unum, ut unum hominem faciant, "ut sit illis" uere, quomodo scriptum est, "una anima et unum cor" recte dicitur *monos*, id est unus solus. Hinc et Hieronymus ad Heliodorum monachum:

 

Interpretare uocabulum monachi, hoc est nomen tuum. Quid facis in turba, qui solus es?

 

Et post aliqua:

 

O heremus familiarius Deo gaudens! Quid agis, frater, in saeculo, qui maior es mundo? quamdiu te tectorum umbrae premunt, quamdiu te famosarum urbium career includit?

 

Et ad Paulinum presbyterum:

 

Quia igitur, frater, me interrogas per quam uiam incedere debeas, reuelata tecum facie loquar. Si officium uis exercere presbyterii, si episcopatus te uel opus uel onus forte delectat, uiue et urbibus et castellis, et aliorum salutem fac lucrum animae tuae: sin autem cupis esse quod diceris monachus, id est solus, quid facis in urbibus, quae utique non sunt solorum habitacula, sed multorum?

 

Et ad Rusticum monachum:

 

Filii Ionadab, qui uinum et siceram non bibebant in tentoriis, et quo nox compulerat, sedes habebant, scribuntur in psalmo, quod primi captiuitatem sustinuerint, qui ab exercitu Chaldaeorum uastante Iudaeam urbes introire compulsi sunt.  Viderint quid alii sentiaet. Unusquisque enim suo sensu ducitur. Mihi oppidum career, et solitudo paradisus est. Quid desideramus urbium frequentiam, qui de singularitate censemur? Moyses, ut praeesset populo Iudaeorum, quadragintis annis eruditur in heremo. Pastor ouium, hominum factus est pastor.

 

Et attende hanc epistolam Hieronymi ad /582/ monachum scriptam non tam ex nomine monachi quam presbyteri intitulatam, esse. Censuit quippe doctor discretissimus, eum qui nondum ad solitudinem transierat, presbyterum magis quam monachum esse uocandum.

 

Quid autem de his dicendum est monachis, qui non solum urbes, aut saecularium habitacula non fugiunt, sed etiam adsciscunt? Quem quidem Ioannes tanto ampliori desiderio est amplexus, quanto in ea prouidit Deo deseruire perfectius. Unde bene in eius laude meminimus a Domino praemissum esse:

 

Cui dedi in solitudine domum.

 

Semel a saeculo recessit ad heremum, nulla deinceps pietatis occasione, uel indigentiae necessitudine reuocatus ad saeculum, donec ab Herode tractus ad carcerem, lilio uirginitatis rosam martyrii copulauit. Qui cum tantus uideretur, ut Christus credi posses, et summo desiderio ab omnibus requireretur in heremo, multa facile in ciuitatibus posses corrigere, et saecularibus hominibus persuadere, si aliqua ratione sibi congruum iudicaret ad saeculum redire. Quis etiam nesciat eo tempore, quo petri succedere in episcopatu habebat, iam in Israel caecitate facta, quantum locum in hac dignitate religio eius haberet, quam conuenientius eum quam Annam et Caipham pontificari oporteret, si ad humanum iudicium magis, quam ad diuinam dispensationem respiciamus? Eo tamen tempore, quo pontificandi maiorem nactus opinionem uidetur fuisse, monachatum pontificatui praeposuit, et lucro aliorum proprium melioris uitae meritum praetulit. Semel itaque recedens a saeculo, immobilis perstitit in heremo, et cum omnes ad eum de Ierosolymis et de Iudaea, uel de regione circa Iordanem cause baptismatis uel aedificationis exirent, ipse ad neminem intrabat, et qui semel uincula ruperat, nodare postmodum nullatenus acquiescebat. Qui quanto amplius homines fugiebat, Bisque rarior apparebat, tanto carior omnibus maiori desiderio requirebatur.  Ad quem et Dominus ipse cum populo exire non dedignatus ab ipso una cum eis est baptizatus, sicut et Lucas meminit, dicens:

 

Factum est, cum baptizaretur omnis populus, et Iesu baptizato... etc.

 

Ad seruum Dominus, ad monachum summus pontifex uenit, ut ab eo baptismum susciperet, ab eo testimonium haberet, sicut et alius euangelista commemorat:

 

Vidit Ioannes Iesum uenientem ad se, et ait: "Ecce Agnus Dei... etc."

 

Nec semel, sed saepius ad eum ueniebat Dominus, cum eum ad Dominum nunquam uenisse legamus. Mittere pro eo Dominus posses, ut ad se baptizandum ueniret, aut ut ei apostolatus officium sicut caeteris iniungeret, si hoc congruum iudicaret. Sed profecto quem nihil latebat, id nouerat nequaquam proposito tantae uitae ut ad saeculum reuocaretur conuenire, et sic eum facile uilescere, nec testimonium eius tantam ulterius auctoritatem habere.  Qui /583/ enim partem Mariae parti praetulerat Marthae, nequaquam excellentiae Ioannis congruere censebat, ut eum de quiete Mariae ad laborem uenire compelleret Marthae. Sciebat et quid ipse sub persona sponsi de sponsa praeceperat olim:

 

Ne suscitetis, inquit, neque euigilare faciatis dilectam, donec ipsa uelit.

 

Qui enim, ut supra meminimus, debitum sibi reliquerat pontificatum, nequaquam sponte susciperet apostolatum. Et qui conuersari non sustinuit in ciuitate, multo minus acquiesceret per mundum discurrere.

 

Monachus, fratres, seu heremita, nomen est religionis. Episcopus autem siue clericus uocabulum est officii et operis, magis quam deuotionis. Unde apostolus:

 

Qui episcopatum, inquit, desiderat, bonum opus desiderat.

 

Idem alibi de seipso et consimilibus ait:

 

Sic nos existimet homo ut ministros Christi, et dispensatores... etc.

 

Non apud Dominum domus eiusdem gradus sunt sponsa eius in secreto thalami martens, et minister exterioribus intendens, quamuis et de sponsa ipsa nonnullam prouidentiam et curam gerat. Sic et in ecclesia Dei clericorum uel episcoporum occupatio laboriosa nequaquam quieti monasticae contemplationis est coaequanda: quantum, inquam, ad meriti pertinet quantitatem, non ecclesiasticam dignitatem. Unde et plerumque uidemus non solum clericos, uerum etiam episcopos pro emendatione uitae ad humilitatem monachorum descendere, habitu pariter cum uita mutato. Monachos autem ad officia clericorum ascire non solet Ecclesia praesumere, nisi tantum ad summum sacerdotii gradum: et hoc, ut diximus, non sine aliquo religionis detrimento. Quod cum euenerit, nequaquam is, qui episcopus factus est, quamuis religionem minuet, habitum tamen religionis non mutat. Ad quam quidem religionem cum filii quoque sacerdotum transeunt, qui de adulterio parentum tantam infamiae labem trahunt, ut nec tonsuram ecclesiasticam suscipere permittantur, postquam monachi fuerint, tota illa labes sanctitatis lauacro deletur, ut deinceps per singulos ecclesiasticorum ordinum gradus usque ad episcopalem conscendant altitudinem. Quantum denique monachi clericis praemineant in meritis, ipsa ecclesiastica consuetudo testatur, cum uidelicet in supplicatione letaniae dicatur ab omnibus:

 

Omnes sancti monachi et heremitae, orate pro nobis.

 

A nullis autem dici praesumitur: Omnes sancti clerici, uel episcopi, seu canonici, orate pro nobis. Horum quippe nomina seu uita non ita ut illorum sanctitate preeminent.

 

Si igitur sic est, immo quia sic est, ut uidelicet uita monastica sanctitate praemineat episcopali administrationi, sicut e conuerso ista illi praeminet dignitate praelationis, nemo profecto est plus sanctitatem quam dignitatem appetens, qui /584/ hanc derelinquere, uel minuere propter illam uelit. Sed fortassis inquies, quia hoc inuiti monachi onus suscipiunt, constricti uidelicet obedientia praelatorum, et maxime pro lucro aliorum suae religionis tolerant dispendium, eligentes magis mediocre meritum cum multis habere commune, quam magnum habere singulare. Atque utinam ita sit, ut inuiti scilicet trahantur, et hac saltem intentione qua diximus, de monachis fiant episcopi pro salute scilicet aliorum; sicut e conuerso, ut dictum est, de episcopis nonnunquam monachi fiunt, qui propriae student saluti. Sed profecto sicut credibile est eos, qui sponte de diuitiis ad paupertatem transeunt, causa religionis id facere; ita uerisimile iudicatur, si e conuerso fiat, ambitionis causa maxime peragi. Quod quidem qua intentione coeperint, uita sequens indicat; cum uidelicet remissius ac mollius uiuant episcopi, quam fecerant monachi, et delicatius se tam in cibis quam in uestimentis gerant. Quod qui non faciat, neminem uidemus, et si quis hoc non fecerit, ut uidelicet deliciis affluat, nec eas sentiat, supra hominem eum aestimamus: et forti animo se praedicant esse, qui ea quae religioni maxime aduersantur, et quae alii pro religione dimittunt, cum religione possidere confidunt. Nec quicumque tales sunt, a tentatione Dei recedere uidentur. Quid enim est aliud tentare Deum, quam sponte periculo ingerere quod possit uitare? Verbi gratia, si quis flammis se iniiciat, confidens se inde diuina liberari uirtute, a quo tamen periculo sibi cauere potest absque animae suae detrimento, id utique est Deum tentare. Quid autem diuitiae, uel saeculi sunt illecebrae, nisi quaedam flammae uel incentiua uitiorum, quae desideriis carnalibus animam aestuare compellunt?

 

Quod si forte respondeas, te ad hoc onus per obedentiam cogi, uel nec ullatenus te id posse recusare sine damno animae tuae; non facile tibi a quoquam credendum arbitror. Sed cum obedientiae actionem opponis, illud omnes de te prouerbium susurrare scias:

 

Satis catus nouit cuius barbam lambit.

 

Et certe cum quis episcopus uel abbas sub nomine obedientiae monachum ad episcopandum inuitat, non utique diffidit ab impetratione suae iussionis, etiam quando illum, cum hoc iniungit, reluctari uidet in uerbis, et seipsum tamquam indignum accusare, et nonnunquam qualescumque lacrymas fundere. Ita quippe naturaliter omnibus honoris ambitio insita est, ut cum quis ad eum peruenerit, quo se ante indignum censebat, modis omnibus sibi uendicare ac defendere contendit, et cum accusatur ut dignus depositione uideatur, quantumcumque potest excusare se nititur, ut honorem susceptum retineat, quem antequam susciperet eo se indignum censebat. Ex quo liquidum est excusationem illam simulatoriam magis quam ueram fuisse, et se amore magis quam coactione in hac praelation e praesidere. Notum quippe omnibus prouerbium est:

 

Quae sine amore possidentur, /585/ sine dolore amittuntur.

 

Sed, inquies, illud mihi beatus Augustinus obiiciens:

 

Qui famam suam negligit crudelis est

 

addes etiam hoc plurimam afferre perniciem, si fictis criminibus mall bongs deiiciant, et praeualeat iniquitas sanctitati. Sed ab hoc quidem periculo, et famae detrimento, eum qui ui ad episcopatum tractus est, facile sibi est prouidere; et quod cum amore non possidet, cum honore dimittere, nec ut sibi tollatur expectare. Si enim de suscepta praelatione debitam przelatis reuerentiam aut subditis curam nolit impendere, et hoc exhibere modo quod reuere inuitus tolleret onus, tam faumae suae quam animae pariter consulere poterit. Quod si de sanctitate sua confidens aestimet se ad hanc administrationem melius quam caeteros posse sufficere, et hoc utique superbissimum est, et in illam Eliae praesumptionem incidere, qua dicebat:

 

Domine, prophetas tuos occiderunt, altaria tua suffoderunt, et ego relictus sum solus, et quaerunt animam meam.

 

Sed quid, inquit Apostolus, dicit ei diuinum responsum? "Reliqui mihi septem millia uirorum, qui non curuauerunt genua ante Baal." Sic ergo et in hoc tempore reliquiae secundum electionem gratiae factae sunt saluae... etc."

 

Si ergo propbeta tantus, unum se caeteris praeferens, de hoc suae praesumptionis temerario iudicio a Domino correptus est; quis nostrum, nullam prophetiae gratiam adeptus, se aliis meliorem aestimare audeat, maxime cum id, iuxta regulam beati Benedicti, a proposito monasticae religionis sit remotissimum? Unde illud est in praefata regula, capite VII, ubi de gradibus humilitatis monachum instruens, ait:

 

Septimus humilitatis gradus est, si omnibus se inferiorem et uiliorem non so1um sua lingua pronuntiet, sed etiam intimo cordis credat affectu, humilians se, et dicens cum Propheta: "Ego autem sum uermis... etc."

 

Qualiter autem quislibet de congregatione assumptus inferiorem aliis se aestimare potest, et assentire eo loco se pond, quo melior se dignus sit. Aut quidem perniciosus est, alits se inferiores aestimare, et non audire Apostolum dicentem:

 

Tu quis es qui iudicas alienum seruum?

 

Maxime cum et iuxta Bedam

 

...quae dubia sunt in meliorem partem debeamus interpretari.

 

Quod Apostolus quoque attendens, cum praemisisset:

 

Tu quis es, qui iudicas alienum seruum? suo Domino stat, aut cadit

 

adiecit: "Stabit autem" in meliorem uidelicet partem dubium conuerters. Quid denique periculosius, et in superbiam pronius, quam alits inferiores se attendere, etiamsi inferiores et impares meritis uideantur? Unde et Pharisaeus Publicanum respiciens statim intumuit, et ex comparatione minoris magnum se aestimans, quae habuerat merita /586/ perdidit; sic e conuerso pharisaeus de comparatione illius tamquam maioris per humilitatem exereuit in meritis. Nihil quippe ad superbiam ita nos trahit, sieut inferiores respicere, et quae illis bona desunt in illis attendere. Nihil ita proficit ad obtinendam uel conseruandam humilitatem, quemadmodum eos intueri, qui nos praecedunt in meritis, ut sciamus quid desit nobis, non quid desit aliis. Quod diligenter Apostolus considerans, Philippensibus scribens, ait:

 

Fratres, ego me nondum arbitror comprehendisse. Unum autem, quae quidem retro sunt, obliuiscens, ad ea uero quae sunt priora extendens meipsum, ad destinatum prosequor brauium supernae uocationis Dei in Christo Iesu. Quicumque ergo perfecti sumus, hoc sentiamus.

 

Quod ergo Dominus ad reprimendam superbiam consilium dederat, proponens nouis pharisaei et publicani parabolam, ad hoc postmodum Apostolus proprio incitauit exemplo, dicens se nondum arbitrari se comprehendisse id ad quod tendit. Hoc est, nondum se illius esse meriti quod desiderat adipisci. Quod quidem ut obtineat, qualiter id possit, diligenter aperit, dicens se in hoc uno occupari, ut quae retro sunt obliuiscatur, et ad ea quae ante sunt extendat se, hoc est inane in operibus uel meritis hominum rationem habeas, ut quae dignitate priora sunt ad exemplum imitationis aspiciat, non quae posteriora sunt respiciat. Nemo quippe, ut ipse Dominus ait:

 

Mittens manum ad aratrum, et respiciens retro, aptus est regno Dei

 

quia quisquis ad bona opera festinat, si deteriores respiciat se, et non meliores attendat, regni caelestis aditum sibi claudit, quia de comparatione minorum in suis meritis amplius confidit, sicuti pharisaeus ille, qui cum Abraham et superiores in meritis patres aspicere debuisset, publicanum respexit, quem inferiorem meritis aestimauit. Ita, fratres, cum quis de coetu monaehorum ad episcopatum assumptus se caeteris tamquam inferioribus comparat, quibus se ad hanc administrationem digniorem aestimat, mirandum, ualdeque mirandum est, si de sua electione caeteris reprobatis in elationem non incidat. Ut enim rhetoricae complexionis argumentatione utar, quam cornutum syllogismum Hieronymus uocat, profecto aut meliorem se caeteris, et ad hoc digniorem, aestimat, aut non aestimat. Si aestimat, quo magis ab humilitate monachi recedit, tanto deterius in elationem cadit, et eo ipso quo se meliorem credit, deteriorem effieit. Si non aestimat, se uidelicet caeteris ad hoc esse meliorem, sed uel aequalem aliis uel inferiorem, profecto nonnullum et in hoc periculum occurrit. Si enim aequalem aliis, excidit a supraposito regulae canonicae quo praecipitur ad humilitatis custodiam, ut se caeteris inferiorem non solum pronuntiet uoce, uerum etiam teneat in eorde. Sin autem deteriorem, ut oportet, se aestimat, quanta sit /587/ praesumptio uideat locum occupare melioris, et per ambitionem sacrilegium rapinae committere. Denique cum Apostolus diligenter episcopum describens, dicat:

 

Oportet ergo episcopum irreprehensibilem esse, unius uxoris uirum, doctorem, non cupidum, suae domui bene praepositum, filios habentem subditos cum omni castitate. Si quis autem domui suae praeesse nescit, quomodo Ecclesiae Dei diligentiam habebit? Oportet autem illum et testimonium habere bonum ab his qui foris sunt, ut non in opprobrium incidat... etc.

 

Multa in descriptione illius, qui episcopali dignus sit electione, cure diligenti collegit, ex quibus pauca in hunc locum contulimus, sed ea quae sufficere credimus his in excusationem sui praetendere, qui se inuitos ad episcopatum trahi profitentur. Si enim dixerint his, a quibus trahuntur, se apostolicam super hoc sententiam uelle audire, et qualem eligi oporteat episcopum ab ipso cognoscere, cum recitata ex integro fuerit ab Apostolo prolate descriptio: nulla, ni fallor, reperiet, quibus se rationabiliter poterit excusare, quo magis Apostolum, immo spiritum Dei in eo loquentem, quam coactionem hominum sequi debeat. Quid est enim quod statim in ipsa fronte descriptionis praemisit "irreprehensibilem"? Quis de salute sue sollicitus, hoc audito, statim pedem non retrahat, et non magis illud alterius apostoli dictum attendat:

 

In multis enim offendimus omnes?

 

Quanto etiam diligentius illud est attendendum, quod secundo loco adiecit: "unius uxoris uirum" et post modum rationem supposuit, dicens:

 

...habentem filios subditos cum omni castitate. Si quis autem domui suae... etc.

 

Consulens quippe probates in saeculo personas de minoribus ad maiora transferri iuxta illud dominicum:

 

Qui fidelis erit in minimo, fidelis erit et in maiore

 

hoc potissimum praebet consilium, ut qui in matrimonio positi fuerant, et circa domesticam curam bene se gessisse probati sunt, quasi spiritalem uxorem ducant, et dominicae domus curam suscipiant. Quod et ipse dominus proprio declarauit exemplo, cum duodecim apostolos congregans, quorum episcopi locum obtinent, nullos aut paucos nisi coniugatos assumpsit. Et quamuis Ioannem uirginem magis quam Petrum copulam nuptiarum expertum, et domui suae diu praepositum dilexerit, non tamen illum sicut istum principem apostolorum constituit. Quo ergo quisque de monastico ccetu assumptus circa curam uxoris et domesticorum minus probatus est, magis ad episcopatum accedere trepidet. Qui etiam doctoris officium quanto minus est expertus, iuxta illud Hieronymi:

 

Monachus non doctoris, sed plangentis of ficium habet, qui se mundum lugeat, et Domini pauidus praestoletur aduentum

 

tanto magis ignorat quid populum /588/ doceat, qui a populo iam toto tempore sequestratus uixit. Denique quod ait Apostolus, quia oportet eum habere bonum testimonium, et ab his qui foris sunt, attendatis qui electus est de subiectione ad praelationem, de paupertate ad abundantiam translatus, quam difficile sit eum bonum testimonium retinere, ubi de ambitione maior quam de religione subrepit opinio. Nemo autem mihi obiiciat quod in antiquis temporibus multis de monastica religione ad episcopatum tractis, per eos Ecclesia in magnam fidelium messem et uirtutum copiam excreuit. Scimus et nos ista, nec negamus cognita. Sed edocti de proximo tempora discernimus, et cum praeteritis praesentia conferentes reperimus of ficium episcopi tanto nunc laudabilius et salubrius respui, quanto laudabilius et salubrius olim suscipiebatur. Tunc honorabile nomen episcopi, et salubre officium fuit: cum episcopi non tam honorem quam onus susciperent, nullis adhuc opibus Ecclesia ditata, sed assiduis tribulationibus afflicta, quando in eam persecutione saeuiente eos primum aut plurimum infideles persequerentur, quos in capite nouerant constitutos. Nunc autem Ecclesia corporalem pacem adepta, sicut in primo de Ciuitate Dei beatus meminit Augustinus, longe grauiores expressiones a uitiis intus sustinemus, quam tunc externis ab hostibus. Nunc enim libertate pessima, crapulae, et ebrietati, et omni luxui uacantes, interfectores nostrarum efficimur animarum, sicut illi antea corporum, et ciuilibus quibusdam et intestinis bellis perit Ecclesia, sicut olim destructa est Roma. Tanquam enim ad di- gnitatem episcopi pertineat ita in diuitiis abundare, sicut in praelatione perire, non aliter se digne censent episcopari, nisi splendidius et accuratius uiuant, et obliti cibarium panem, quo antea uescebantur, corde in Aegyptum reuertentes de heremo, ollis carnium impudenter incumbant. Qui cum de apostolica dignitate glorientur, pauperem eorum uitam et frugalitatem beatam omnino refugiunt, quam Dominus ipsis in fundamento constituens, ait:

 

Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum.

 

Quibus quidem uerbis patenter ostendit, non per honorem praelationis, sed per onus uoluntariae paupertatis caelos promereri.

 

Quanta sit autem impudentia tales episcopos de monachis factos habitum monachi retinere, et non monastice uiuere, immo suae professioni contraria prorsus agere, quis non uideat quanta sit impudentia? Quis ignoret de talibus, ut uerbis utar apostolicis, quia primam fidem irritam fecerunt, et quam contrarii reperiantur sanctis patribus similiter promotis? Non beatus Martinus asperitatem cilicii seu cibi pro praelatione mutauit episcopali. Quare in hoc officio non quae sua essent, sed quae Iesu Christi quaerebat. Quis denique non miretur, quod hoc /589/ tempore soliti sunt praesumere, ut uidelicet Romam pergentes, cum necessitas exegerit aliqua ut ad summum pontificem uadant, ipsum quoque monasticae religionis habitum deponant; quo liberius in uia sub laicali habitu saeculariter uiuere audeant, et simulatione pessima se id esse quod sunt tam re quam uoce mentiantur. Qui nec clericatus signa retinentes comam pariter et barbam nutriunt, quo facilius intuentes fallant, atque tutius sub habitu lecatorum, lecaciter se gerant, ut tam a monachi quam episcopi proposito apostatantes, nec monachi meritum habeant, nec episcopi reuerentiam seruent. Quos praedictus onager noster tanto amplius accusat, quanto perfectius sine professione monasticae religionis monachum exhibuit, et episcopali dignitati austeritatem huius uitae praeposuit. Cui nec a Domino gratia miraculorum est collata, quo magis frequentiam populi declinaret, cum ipse, sicut in Ioanne scriptum est, nullum fecerit signum. Quae quidem gratia quantum quieti et humilitati monachorum sit noxia, ille diligenter attendebat, quem Posthumianus de peregrinatione sua scribens, in exemplum huius gratiae non appetendae, immo summopere nobis fugiendae ad medium deduxit. Cuius sanctitas cum inter caetera in expellendis daemonibus singularem gratiam esset adepta, et de hoc se inquietari, tam hominum frequentia, quam uana gloria uideret, rogauit Dominum, ut ipsis daemonibus, quos expellebat, in seipsum potestatem daret, simulque his fieret uidelicet mensibus, quos ab hac oppressione curabat. Quod cum impetrasset a Domino, correptus est a daemone, tentus in uinculis, omnia illa quae energumeni solent ferre perpessus. Quinto demum mense purgatus est, non tamen daemone, sed, quod illi erat utilius atque optatius, uanitate. Sed mihi, inquit Posthumianus, ista replicanti, nostra infelicitas, nostra occurrit infirmitas. Quis enim nostrum est, quem si unus homunculus humilis sahutauerit, aut fatuus, atque aduuantibus uerbis femina una laudauerit, non continuo elatus sit superbia, non statim inflatus sit uanitate? Aut etiamsi non habeat conscientiam sanctitatis, tamen quia uel stultorum adulatione, aut fortassis errore, sanctus esse dicatur, sanctissimum se putabit? Iam uero si ei munera crebra mittantur, Dei se magnificentia asserit honorari, cui dormienti atque resoluto necessaria conferantur. Quod si uel de modico ei aliqua uirtutis signa succederent, angelum se putaret. Caeterum cum, neque opere, neque uirtute conspicuus sit, si quis clericus fuerit effectus, dilatat continuo fimbrias suas, gaudet salutationibus, inflatur occursionibus. Ipse etiam ubique discurrit. Et qui ante pedibus aut asello ire consueuerat, spumeo equo superbus inuehitur. Parua prius ac uili celluha contentus habitare, erigit celsa haquearia, construit multa conclauia, sculpit ostia, pingit armaria, uestem respuit grossiorem, indumentum molle desiderat: atque haec caris uiduis, ac familiaribus mandat tributa uirginibus. Illa ut birrum rigentem, haec ut fluentem texat /590/ lacernam. Verum haec mordacius describenda beato uiro Hieronymo relinquamus.

 

Quid ad haec illi dicturi sunt, quos hoc tempore in tantum uidimus praesu mere, ut de solitudine ad turbas procedentes, sicut de ficto religionis nomine tumebant, ita et de simulatione miraculorum gratia uideri mirabiles appetehant? Omitto contactus et benedictiones aquarum, quas languidis in poculum dirigebant, ut sic curarentur, contrectationes uel consignationes membrorum, ut dolores infirmantium expellerent, eulogias in panibus fractas, et ad infirmos destinatas. Ad maiora ueniam, et summa illa miracula de resuscitandis quoque mortuis inaniter tentata. Quod quidem nuper praesumpsisse Norbertum, et coapostolum eius Farsitum mirati fuimus, et risimus: qui diu pariter in oratione coram populo prostrati, et de sua praesumptione frustrati, cum a proposito confusi deciderent, obiurgare populum impudenter coeperunt, quod deuotioni suae et constanti fidei infidelitas eorum obsisteret. O calliditas incautorum! o excusatio friuola inexcusabilium! Aliquos aliquando in talibus decipere possunt, sediuxta ueritatis assertionem, nihil occultum quod non reueletur, etiuxta Hieronymi sententiam, falsus rumor cito opprimitur. Non ignoramus astutias talium, qui cum febricitantes a lenibus morbis curare praesumunt, pluribus aliqua uel in cibo uel in potu tribuunt ut curent, uel benedictiones uel orationes faciunt. Hoc utique cogitant, ut si quoquomodo curatio sequatur, sanctitati eorum imputetur; sin uero minime, infidelitati eorum uel desperationi ascribatur. Tale consilium quidam saecularis astutus cuidam pauperculae sibi notae fertur dedisse. Cum enim illa, ut dicitur, ad paupertatem nimiam deuenisset, et a praedicto uiro eleemosynam postularet, miratus ille quod eam mendicantem uideret, quam antea nouerat abundantem, dedit ei tandem consilium, ut se medicari scire simularet, et herbas quascumque colligeret, et aegrotantibus inde curationem praepararet, et hac arte sibi uictum quaereret. Addebat enim, dicens, quod si alicui pro medicamine aliquid daret, et sanitas quacumque de causa inde aliquo curato sequeretur, ille sanatus hanc curationem eius medicinae deputans, multos exemplo sui ad medicamenta illius inuitaret: et sic in breui magnum sibi nomen medicinae acquireret; quae cum in aliquibus medicamentis suis efficaciam non haberet, morbo id imputaretur, quod incurabilis esset, et contra mortem nihil medicamenti uires posse. Quid plura? fallaci homini ut multos falleret acquieuit illa, et magna tandem in opinione hominum de uirtute medicamenti habita est. Sic isti de miraculis praesumentes, sicut illa de medicaminibus, /591/ quodam simulationis pallio se ornantes, multarum febriuncularum curationem praesumunt, ut cum in aliquibus quocumque casu sanitas consequatur, hoc eis imputari possit. Cum uero in aliquibus defecerint, infirmae fidei hominum ascribatur, qui digni non fuerant ut haec beneficia susciperent aut etiam uiderent.

 

Nonnulli quoque de nomine religionis gloriantes, cum gratiam miraculorum assequi non ualent, ut hinc maxime religio ipsorum comprobetur, hoc ad consolationem suam afferre solent, non iam hoc tempore, quo fides corroborate est, miracula sic esse necessaria quomodo quondam in primitiue Ecclesia. Ad quod etiam testimonium de apostolo inducentes, dicunt:

 

Linguae in signum sunt non fidelibus, sed infidelibus, prophetiae autem non infidelibus, sed fidelibus.

 

Sicut ergo cuilibet genera linguarum collate subito pro signo habentur apud infideles, et cum admiratione magna ab eis quasi magnum quid suscipiuntur, ut his tamquam miraculis ad fidem moueantur: ita et quaecumque miracula infidelibus potius quam fidelibus necessaria dicunt: ideoque hoc tempore his, qui inter fideles conuersantur, hanc signorum gratiam non esse necessariam, qua illi fideles efficiantur qui iam fideles sunt. Sed profecto cum fides sine operibus mortua sit, et seruus sciens, et non faciens uoluntatem Domini sui multis uapulet plagis, non minus propter opera quam propter fidem conferenda, hoc etiam tempore necessaria uidentur miracula. Sed nec adhuc infidelium tam haereticorum quam Iudaeorum siue gentilium nobis copia deest. Ad quorum conuersionem faciendam, uel oppugnationem reprimendam, non minus miracula nunc quoque sicut olim necessaria uidentur. Sed quia non sunt qui hanc promeruerint gratiam, nec tam ad salutem aliorum, quam ad ostentationem sui quisque eam desiderat, iamque omnino fides illa periit, de qua Saluator ait:

 

Si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis huic monti ut se transferal, et transferet

 

cessantur penitus illa miraculorum beneficia, quae praedictus onager, quamuis his indignus non esset, respuit, et qui digni non sunt appetunt, et impudenter simulant. Qui denique clamorem exactoris non audiens, et in montanis uirentia quaeque perquirens, quanto haec amplius ad gloriam suam peregit, tanto haec magis ad ignominiam nostram conuertit. Quis enim tam insatiabilis uel importunus exactor, quomodo uenter monachorum uel potius epicureorum porcorum, de qualibus quidem illud horatianum:

 

Me quoque iam nitidum, bene curata eute, uises, Cum ridere uoles, Epicuri de grege porcum. /592/

 

Quilibet in saeculo macilenti, cum ad uiuaria monasticorum claustrorum peruenerunt, ita in breui dilatati ac impinguati fiunt, ut si post modicum tempus eos uisites, uix agnoscere queas. Inter mille laicos, si paucos adhibeas monachos, plures in eis pingues, plures nitidos, plures ex nimio calore inebriatos, saepius capitis caluos reperies.

 

-----------------------------------------------------------------------