Capitulum X

1. Nam ut navis qua Poliarchus Rhegio Galliam petebat fracta in vadis est coepitque undarum pondere diduci, ipse cum Gelanoro nautisque duobus in scaphulam se recepit. Nec vento obluctabantur, nisi quod dispensatis remorum ictibus negabant fluctibus latus scaphae. Ita proximum promontorium circumvecti, extra conspectum navigii fuerunt, ex cuius ruina profugerant. Inde mitius urgentibus ventis cum adhuc per multa spatia errarent, allisa est cautibus scapha, quas undae humiles celabant vectoresque destituit. Exiliêre igitur in medium pontum, solidis sed imparibus saxis ita excepti, ut fluctus nemini infra poplitem essent nec ullus ad umbilicum tingeretur. Longe litora, nulla navis in conspectu, & magnitudo cladis etiam vota damnaverat. Placebat Poliarcho exire ferro miserias. Gelanorus rapidos vortices in exitium malebat, & nautae non vitae spe sed horrore interitus aiebant in illis rupibus expectandum naturae fortunaeve imperium. Sic de fato deliberantibus visa navis est e longinquo iactari fluctibus & ad se paulatim accedere. Peiraticus lembus erat, qui habilis & in tempestates comparatus pertulerat maris saevitiam, & iam remittentibus ventis incipiebat ad gubernaculi inflexiones regi. Sciebat gubernator saxa latere in ea regione, quorum viciniam iam prodebat crebrior spuma & fremitus in brevibus semper immanior. Detorquebat ergo navigium, cum simul naufragae scaphae aliquot tabulas videt quae paulo ante vexerant Poliarchum, & supplices passis manibus apparent a proximis saxis invocantes praetervehentium opem. Dubitavêre peiratae an excipiendi essent. Nam quod pretium auxilii? Aut quid praedae ex naufragis erat? Humanitatem vero in illis pectoribus deleverat artis suae crudelitas. Quia tamen plerumque vectores commeatuum pretiosissima suis vestibus recondunt, placuit ire ad praedam expedieruntque subito scapham minus acri iam pelago. Ac ne in saxa inciderent, lenta remigia agebant subinde scrutati quam alto aequore veherentur. Admoniti quoque sunt supplices ut, quam proxime fieri posset, ad scapham per saxa solidasque arenas accederent. Tandem remi fuêre pro ponte quibus porrectis proximam rupem suae scaphae peiratae commiserunt. Sed obstupuêre ad Poliarchi & Gelanori vultus, simulque corporum simul vestium pulchritudine capti multa de praedae felicitate inter se mussarunt.

2. Ubi autem e scapha in lembum recepti sunt, tunc non dissimulata perfidia veluti captivis catenas iniicere audent, ad hoc monstrum stupente Poliarcho. Qui stricto mox ense: "Quid vos autem, viri? (inquit) Quae odia? Quaeve rixae? Aut quid tam subito offendimus, modo digni quos per vestra pericula fluctibus eriperetis?" Neque segnius Gelanorus manu ferrum tenebat vinculaque reppulerat. Sed cum nihil Poliarchi sermonibus fracti saevius tumultuarentur ensesque expedirent, non distulit Poliarchus armis uti & catenas sibi indere conantem ita mulctavit ut in ima viscera ferro descenderet. Huic cum alium addidisset compari fato, victor quoque unius Gelanorus sese patrono applicuit. Tum iuncto ne circumvenirentur tergo, utrimque hostibus frontem obiiciunt. Fractis etiam remis, qui forte iacebant in navi, raptas palmulas instar clypeorum circumegêre capitibus. Nautae vero, quos cum Poliarcho captos catenis peiratae onerabant, tanto erecti exemplo & ipsi contis arreptis ausi sunt repugnare. Captivi etiam aliquot erant loris constricti praeter eos qui catenis alligabantur remigio. Illi laeti hoc certamen intuebantur, videbatque oculos miserorum Poliarchus sibi propitios. Neque ratus inutile auxilium lora aliquorum descidit ferro provocavitque ad ingenuam in sceleratos pugnam. Et hi certatim sociorum vincula solverunt, ut iam paene hostium numerus aequaretur. (Tredecim omnino peiratae fuerant.) Ex iis ceciderant sub Poliarcho duo; unum Gelanorus abstulerat. Nautae vero atque servitia a Poliarcho liberata in se quinque averterant. Ita res cum aliis quinque Poliarcho & Gelanoro fuit, sed nec inulti cadebant. Iam enim alterum nautarum Poliarchi in mare compulerant. Et unus clavam spinis ferreis horrentem in cervicem Poliarchi simulans destinare, subita fraude adegit ad latus. Nisi lorica obstitisset, quam magnos Argenidi luctus haec clava faciebat! Sic quoque multis quidem sed non altis vulneribus intravit. Accenditur violentius Poliarchus nec cunctanter suo hosti clava extorta cerebrum miscet, magna atque intrepida voce Gelanorum ad victoriam hortatus, qui & ipse iam in duorum sanguine victor haud segniter perculsis instabat.

3. Timidi qui adhuc ex clade supererant sese in aliam receperunt certaminis partem, qua scilicet liberati vinculis captivi dimicabant. Sed & illis successu partium geminata ferocia erat. Inclusi praedones hinc ab ipsis inde a Poliarcho & Gelanoro ita mulctari coeperunt, ut aegre inhibuerit Poliarchus quin omnes caederentur. Eos enim capi malebat maturisque suppliciis servari. Tres igitur ad genua provolutos in vincula coniici iussit. Et inter gratulationem miserorum, qui eo duce de latronum potestate exierant, suavissima consolatione perfusus est, quod publicae saluti videbatur operatus. Certatim ingerebant hunc tutularem, hunc vindicem deum esse; supra mortale robur afflixisse perduelles; deinde unum dignum ad quem toto ex orbe vota miserorum confugerent. Sed in una omnium laetitia vox dissona erat. Qui enim solis loris constricti fuerant iamque sentiebant libertatem, sibi & patrono sine exceptione gratulabantur. At remiges plenum beneficium volentes solvi petebant dimittique in statum a quo per servitutem exciderant.

4. Poliarchus ne poenitendum beneficium daret, quis illius navis dominus, quis gubernator, unde peiratae omnia ordine exegit. Proclamat de remigibus unus: "Miserere quisquis es, Heros. Hanc ego meo censu ratem compegi; hanc & dominus & gubernator regebam, frequenti inter Africam Hispaniamque commercio. Forte ad ostia Baetis appuleram. Depositoque onere Ibericas merces parabam, cum isti latrones vectorum nomine mihi cladem imposuêre. Ne numerus suspicionem faceret, bini ad me aut singuli venerunt. Neque eundem portum fingebant se petere. Hi Adrumetum nominabant, Clupeam illi, aut Uticam. De mercede conveniebat. Rudis ego impiae fraudis omnes excepi, qui quo solertius fallerent, tanquam inter se ignoti egerunt quamdiu in portu haesimus aut a vicino litore erat auxilium. Ast ubi procul terris ventus impulit ratem soporque in caelo securo nautarum pluribus irrepsit, subito impetu irruunt in nos. Me de gubernaculo deturbant; semisopitos alios portant ad transtra nexibusque devinciunt; & peiratico scelere iam pro vectoribus domini suo auspicio ferri coepêre. Nam nec deerat rei nauticae inter eos peritus, & pro sarcinis catenas attulerant quibus omnium crura impedierunt. Hinc in minora, ut occurrebant, navigia saepe grassati comparavêre arma, captivos, opes. Nec in mari modo scelesti: exscensiones varias in agros fecerunt, & bene praedatos ad nova scelera litoraque agebat haec navis. Nuper quidem, cum plerique eorum triduo abfuissent, rediêre ex Mauritania ad navem opibus graves & quantum ex eorum sermonibus conieci, expilato per fraudem thesauro quem Regina Mauritaniae habebat carissimum."

5. His auditis Poliarchus e praedonibus unum quem habebat in vinculis rogavit verane essent quae ex nauta audierat. Ille omnia silentio confitebatur. Sed de ultimo facinore intentius urgebat Poliarchus: num de Reginae Mauritaniae thesauris praedam egissent; quae illis via ad facinus; & qua parte navigii recondidissent furtum. Ille gemmarum famam sibi causam audacis consilii fuisse respondit. Nocte concubia septem ex ipsis armatos constitisse in platea; ut ex proximis compitis tanquam illic a Regina appositi, arcerent transeuntes, dum alii duo ferrum, quo fenestrae spississimo iungebantur, harpagine arreptum per secretas machinas flectunt. "Ita, inquit, aditus nobis factus. Voto potiti ante lucem ad mare recessimus. Duratque inviolata hactenus praeda, quia ab eo litore primum fuga ac deinde tempestas nos tenuit; & ne tanta haereditas rixam faceret, placebat expectare donec in tranquillo divideretur." Subivit igitur navis constratum Poliarchus latrone praeeunte arcaque reclusa, ingentes & plerumque muliebres ex Mauritania opes inspexit.

6. Tum vero tanquam ad nova consilia vocatus a fortuna se collegit. Profectionem in Galliam dii turbare ac differre videbantur; per tempestatem cursu exciderat; nactus erat assuetam Africanis litoribus navem; nec fuisset humanum recuperatas opes non statim Reginae nuntiare. "Et forsitan, secretus inquiebat, gloriam meam caelites curant. Quicquid spei privato habitu in Sicilia exorsus sum, nolunt me persequi meae gentis fortitudine atque armis. Ne generi, ne opibus, ne exercitui, sed mihi debeam22 quicquid felicitatis contigerit. Sequar illa auspicia. Ex Africa facillime res Siculas accipiam measque nuntiabo Argenidi."

7. Ubi hoc placuit, ita praedoni locutus est: "Equidem & Reginae suas reddi divitias aequissimum puto & vos quoque (nefarii!) dedi ad poenam. Navigatio in Mauritaniam flectenda est, ne vindicta pereat atrocis audaciae aut forsitan aliquot illic insontes vestri facinoris infamia laborent." Neque mora dominum navis, per quem de praedonibus cuncta cognoverat, eximi vinculis iubet clavoque succedere. Ceteros, qui erant in transtris, solvi prohibuit. Nam & remigibus egebat per quos in Africam veheretur & tot ignotos ac fortasse vinculis suis dignos nolebat posse in se peccare. Itaque diligenter quaesitas transtrorum & compedum claves custodire Gelanorum imperavit. Et ne tamen nihil illi in sua laetarentur victoria: "Agedum, remiges, inquit, in felicitatis articulo statis. Date modo Mauretaniae oram. Ita me amet Diespiter, omnes ire liberos iubebo. Quid grave est si in redemptionis pretium brevem sed mihi necessariam vecturam reposco? Si non fallit gubernator, bidui in Mauritaniam cursus est. Illa mihi navigandi, vobis captivitatis afferet finem."

8. Compositi in tantam spem remiges ita iustos remorum ordines instaurant, tanquam non Africam sed suam domum, suas necessitudines quisque repeteret. Sed negabat gubernator genium pelagi ferre ut cadavera in navi portarentur: irasci maris deos, & saepe viventibus periculi causam fuisse eiusmodi pietatem in mortuos. Tres porro iacebant in lembi constrato a praedonibus inter pugnam perempti. Non ausus est Poliarchus intempestiva humanitate repugnare omini navigantium. Igitur inferis diis religiose excusavit quod insepultos abiiceret: ubi primum Africam dedissent, se umbras in litore erectis tumulis collecturum. Facta igitur potestate, cadavera caesorum corripiunt. At ne frustra quid periret, scrutari coeperunt si quid in vestibus pretiosum lateret. Duorum spolia intra paucos nummos fuerunt. Tertius tanquam delicatior ambientibus institis tibias & crura velaverat, quas cum unus nautarum detraheret, tabellae cecidêre illic ut apparebat ad secretum repositae. Cumque iussisset Poliarchus eos codicillos sibi tradi linumque solvisset, veluti ad monstrum exhorruit destinatas ad se litteras & a Lycogene quidem esse. Scribere ad Poliarchum Lycogenem? Ceram ad se per tot prodigia esse delatam? Cunctabatur oculis suis credere repetentibus hoc epistolae initium: "Lycogenes salutem Poliarcho." Statim erigi cadaver imperavit & curiosus inspector diligentiam Gelanori adhibuit si quo lineamento possent vultus nondum morte recenti confusos agnoscere. Sed ignobilem nuntium & de servitio Lycogenis unum facile fuit ab utroque ignorari. Ubi vero diligenter undiquaque inspectum est num & alias litteras aliave prodigia haberet, exoneravêre cadavere navem, amicum an insidiatorem crederent adhuc incerti. Erat is autem quem Lycogenes ad Poliarchum miserat. Dum Timonides in praedio suo haeret, occupaverat iter interceptusque a praedonibus tunc in pugna ceciderat, tanquam dubitante fortuna utrum tantae improbitatis litterae Poliarcho tradi deberent.

9. Poliarchus totius scenae ignarus sese ad lembi malum applicuit. Vultu deinde & animo perturbatus ad omnia verba exhorruit. Veneficii accusabatur Meleander; delator Lycogenes erat. A Meleandro se ad mortem audiebat deposci; Lycogenes amicitiam spondebat. Quae autem illa armilla? Aut quo missus ad se Timonides? Non se litteras legere aut satis vigilare arbitrabatur. Ubi mora deinde restituit mentem & iterato totam ceram evolvit: "Aliquid magnum, inquit, agitur, Gelanore. Nunquam Lycogenem magis timui quam ex quo meae salutis curam agit. Si vixisset qui epistolam ferebat, forsitan illi excidissent indicia, quae viam nobis facerent in tanta caligine. Nunc quid cogitem aut quibus argumentis ad verum perveniam est incertum." Secum deinde agitabat an credibile esset voluisse Meleandrum amicitiae specie innocentem violare. Magis conveniebat moribus Lycogenis de Rege mentiri quam Regi tam infanda solertia. Haec & similia animo versanti abiit dies, & nox per insana commenta animum deduxit23.

10. Varia agitanti consultissimum visum si Gelanorum in Siciliam mitteret, nullis ad Regem litteris sed cum hac ipsa Lycogenis epistola, quam redderet Meleandro: non liquidius posse verum deprehendi; quippe sive in vero crimine sive in falso doliturum maxime Regi vel de infamia inutilis frustratique facinoris vel de iniusta suspicione; ex illius & proximorum vultu ac vocibus Gelanorum intellegere posse de hoc Lycogenis indicio quid credendum. Nec Lycogenem eo facto dubitabat offendere, cui, etiamsi Meleander hostis esse mereretur, tamen amicus fieri nollet. Adiuvabat ea consilia ingens cupiditas scribendi Argenidi, ad quam litteras nisi Gelanoro aut Arsidae non credebat.