Capitulum V

1. Respexit Meleander & Radirobanes iam aulam intraverat. Ergo quamquam invitus dilatis arcanorum sermonibus processit ad hospitem & hilariter collocutus ad convivii locum deduxit.

2. Amplissima Regiae sedes erat foribusque laxatis populum ad spectandum admitti placuerat. Illo iam aevo mos erat Siculis accumbere in conviviis vescique ex lectulis. Sed vetusti saepe mores occulta veneratione afferunt rebus auspicium, quas Reges publice obeunt aut sacerdotes procurant. In illum itaque diem Meleander maiorum consuetudinem revocavit ut convivae sederent. Invitaverat optimatum praecipuos. Ipsa Argenis aderat cum delectis matronarum, ingens aemulis procis ad odium & vesaniam incitamentum. Furebat in Radirobanem Archombrotus impetu vix se premente. Nec integrior Radirobanes furtim intuebatur, si quid ille in Argenidem inspiceret aut ab ea aliquo nutu dignatus exsultaret. Uterque furioso timore plurima fingens improvisos aspectus aut gestus in suam trahebat iniuriam.

3. Peracto convivio Radirobanes amoris odiique impatiens Meleandro significavit, si otium esset, se secreto colloqui velle. Statim Rex cum eo secedit in porticum. Et Radirobanes: "Si apud alium agerem, inquit, eius animum meis votis pararem, optime hospes, referendo me Sardiniae & Corsicae esse Regem; Baleares insulas meas esse; occupari a meis plures portus hinc in Africa, inde in ora Liguriae; terras illas populo & opibus graves; classem ingentem & formidolosam mari quodcunque se ab Oceano ad nos diffundit. Adderem seriem Regum, quorum antiquissimos ferunt a diis generatos. Sed apud te alia oratio habenda est. Ego hospes cum hospite quaero arctiora foedera inire. Liceat meam fortunam miscere cum tua aut, ut simplicius loquar, nomen patris & auspicium in me sume. Tua sint quaecunque possideo. Filiam tuam mihi desponde. Nec scio utrum has nuptias avidius expetam, ut te socerum an ut uxorem hanc habeam." Sic locutus nullam intulit de allato auxilio mentionem, quod maxime apud senem valiturum sperabat.

4. Meleander praefatus a se omnia Radirobani deberi: "Conditionem, inquit, affers, carissime hospes, non accipi modo sed anxie quaeri dignissimam. Nam quis Radirobanis, quis Sardiniae affinitatem non optet? Et tu, fortissime iuvenis, minore patrimonio & Sardinia non tanto sub Rege, maiora quam quae postulas sperare potuisti. Sed scis coniugia plus animorum quam corporum foedere esse suavia. Liberae hominum mentes sunt, nec ullis legibus cogi possunt velle quod nolint. Maxime sors regalis, in quam gnata mea est edita, eam captivitatem non fert. Ego habeo a maioribus sceptrum; illa a me expectat; liberum ipsi deinde esse debet in quem velit suae fortunam Siciliae transferre. Haec non ita accipias, dulcissime hospes, tanquam quae tu vis omnia -- & praesertim hoc ipsum -- non velim. Sed mirari te nolo si filiae meae suas vices relinquo. Quicquid possum ego polliceor. Tu apud illam fac ut17 digna sit a te amari. Nam nec tibi expedirent coacti hymenaei. Denique finge te filium meum esse; quantumcunque tu ames, quamlibet magnas dotes in ea tibi fingas, nollem mihi esse nurum nisi te maritum exoptaret."

5. His verborum ambagibus quaerebat Meleander & Radirobani placere & habere paratas negotio tanto moras, quod filiae mentem ab illis nuptiis sciret aversam. Quippe antea eius sensum exploraverat, non dubius in hanc spem Radirobanem venisse. At ille rem urgere, senem ambire, dicere suam vitam in eo esse sitam ut gener appelletur. Tanto in aestu non verba, non mentem capiebat Meleandri, ita spem oblique ostendentis ut prudenti & quem amor non turbaret sat negatum videretur. Iamque Eurymedes utrumque monuerat ludorum tempus esse, quos subitos & tantum ut populus in Regis victoria laetaretur in regiae vestibulo instruxerant. Processêre itaque ad orchestram, in qua multa ex regiae penetrali curatores ludorum conspicienda locaverant, antiquissima signa praesertim & Heroûm imagines, non modo quibus artifex pedes & manus indulserat sed & plurimae ante Daedalum factae solo vertice de sui saxi impolitia exibant. Postquam Reges consederunt, statim cum Selenissa & ministrarum grege intravit Argenis, haud mediocre Radirobanis Archombrotique supplicium. Non igitur illi in personas satis inspicere, non in veteres Siculorum Regum opes. Ac ne virginem quidem multum intuebantur alterno inter se conspectu agitati. Inter haec Radirobani videbatur Argenis blandius saepiusque in Archombrotum vultus advertere. Quod ut miserrime credidit ita secum locutus est: "Furiosum esse amorem non proderit. Solertia opus est nobis. Nam si Archombrotum sustulero, peius erepti memoria apud Argenidem me perdet. Num autem non & bellum est amor? Atqui in bello quas hostibus urbes munimenta eripiunt, proditio saepe aperuit. Tentandi sunt muneribus quorum gratia apud Argenidem valet. Laudationes eorum assiduae me cariorem ipsi efficient. Sumus omnes incauti ac faciles ad ea imbuenda quae saepe & veluti non ex arte familiares insinuant. Iisdem machinis nihil me praeteribit arcanorum quae huic cum illa intercedent."

6. Perpendenti deinde quosnam ex familia Argenidis aggrederetur muneribus nihil difficilius aut utilius visum est quam ad Selenissam hoc iter habere. Quippe oris constantiam illi matronae esse quae ad perfidiam vocantes terreret, sed si in potestatem redigeretur, facilem de Argenide fore victoriam. Erat ingeniosus, praesertim cum impetus naturam acuerat. "Audendum est, inquit. Facile erit apud anum ita loqui ut, si integra est, meae largitionis fraudem non capiat. Sin vendere fidem potest, intellegat emptorem advenisse." Haec gnaviter agitantem non arena, non scena (nam utriusque spectaculum dabatur) poterat delectare, quamvis hinc in certamen producti qui Erycis artem caestu iactarent, inde autem Catanenses ex sui Andronis disciplina saltarent ad tibiam. Sed in auspicium traxit quod largitioni intentus non absimilem victoriam aspexit in theatro, in quod Argiam & Eriphylen18 Poeta produxerat: hanc divino monili mercantem crudele suffragium; illam munere victam & coniugis fata prodentem. Inter cetera istos versus, quibus Eriphyle accepto proditionis pretio exultabat, sic laudavit ut confestim ad se praeciperet afferri & aliquoties tacito voto perlegeret.

7. Absiste tandem, cura. Sat sterili vigil

Marcore cecidit vultus. O grates, Dei,

Favistis omnes. Teneon' armillam manu?

Meamque teneo? Vota, cecidistis bene.

Nunc tuta, nunc excelsa, nunc caelo fruor.

His se decora sueverat gemmis Venus

Ornare Marti. Tyrius has stupuit gener

Ardere collo coniugis. Quis hic decor?

Quis radiat ipso non minor Phoebo dies?

Quo pergis, amens? Di, fides, lares, amor,

In pretia deposcuntur. Heu nimio tibi

Armilla stabit. Poteris infelix tuum

Damnare bello coniugem? Bellum vetant

Sagae volucres, Delphicus pater vetat,

Et omne sacris exta quod praebet pecus.

Funesta merces! Vidua, si tantum potes

Sic esse felix. Melius -- ah pietas! -- malos

Omitte cultus. Trahitur en!19 dubia vice

Instabile pectus; sic ut incertam ratem

Non unus atro ventus involvit freto.

Sic nempe simplex! sorte nunc dubitas frui,

Quam fata praebent? Quid times vanas aves?

Ne bella fiant, reddere armillam voles?

Haec ipsa bellum faciat; haec regnum est mihi,

Meliusque Thebis. Augur infelix redit,

Invisa pietas, mensque non credit sibi.

Quid agimus? O sors dura, cum timet miser

Quod optat animus! Digna caelesti tamen

Si vivis auro, sacra si tuos decet

Armilla vultus; vindica hoc ingens tibi

Munus deorum. Coniugi si fors tuo

Es vilis, aude quod times; Sin te colit,

Opibusque summas optat exaeques deas.

Tibi ipse cupiat sanguine hoc emptum suo.

8. Laetus Radirobanes huius exempli augurio, postquam finitis ludis in aulae interiora recessum est, Argenidi in conclavi ipso patris eadem narravit quae antea Regi. Orabat ut in munus placerent Sardiniae opes. Ceteraque haud inconcinnus amator addebat quae utriusque fortunam decebat. Argenis non modestia tantum sed occultissima ira erubuit. Non alia retulit tamen quam quae Radirobanes hoc primo congressu expectabat: nec eam scilicet virgini curam esse debere nec filiaefamilias potestatem; habere interim gratias quod ille tanti faceret amicitiam patris. Radirobanes aliquantum cum ea cunctatus ad insidiarum suarum initia digreditur. Proceres matronasque huc illuc toto triclinio obibat simul maiestate regia & iuvenili comitate. Tandem in Selenissam incidit, ut optabat, & vulgaria quaedam effatus laudare deinde ipsius filium coepit, qui in aula vivebat, quaerere deinde pluresne genuisset; quid ex stirpe restaret; & quaecunque mulierculae gratissima erant. Et hinc sponte ad se deflexus: "Optimae matris meae multa, inquit, lineamenta in te agnosco. Iam saepius dulci memoria illius amissae, cum ad te respicerem, perculsus sum. Et hodie efficiam ut scias quam multum de vultu illius tibi fata communicaverint." Supervenit loquentibus Melander. A quo Radirobanes sub noctem digressus Selenissae filium accersit (Demades nomen erat). Cui postquam multae familiaritatis specie imposuit: "Vade, inquit, & hanc matris meae imaginem ad Selenissam defer, si sceptrum & corona abfuerint20, ab ore suo non disparem." Erat autem brevis imago aetatis conditione a Selenissa non abhorrens. Anum enim Reginam & rugis obsitam referebat. Sed insigni artificio gemmae, olim talentis viginti Radirobani emptae, faciebant imagini thecam, ex qua unio praegrandis pendebat.

9. Selenissa, ubi cum munere Demadem vidit, tam pretioso fulgure concussa dubitavit an conscia esse Argenis huius felicitatis deberet. Verebatur in suspicionem venire fidei prostitutae, aut ne remittere donatori iuberetur hoc plus quam simplicis liberalitatis pignus, si crudum nec praeparatum puellae animum illa novitate pulsasset. Haec exigens secum adhucque deliberans filium rogat pluresne adfuissent cum Radirobanes id sibi perferendum tradiderat. "Immo, inquit, sevocavit me ad secretum, ne quis arbiter esset." "Et tu igitur, retulit Selenissa, apud te, fili, rem contine. Id agitur quod ignoras. Neque mihi, ut existimas & apud te Radirobanes finxit, hoc mittitur. Sed commodius & ubi fas erit plura intelleges. Unum iam memento ut sileas."

10. His dictis ad Argenidem redit, adhuc quidem illi fida, sed iam desierat Radirobanem odisse. Tum versare animo coepit quanto suo & Argenidis periculo Poliarchus amaretur. Nam quoties reprehensam a coepto moriendi Argenidem? Aut quem spondere posse non illam aliquando anteversuram furioso impetu vitae consilia? Denique sibi quemque debere consulere. "Nam quid de me, inquiebat, meritus Poliarchus? Radirobanem, post pauculos dies quam limina haec attigit, utiliorem mihi sensi quam illum plus anno familiarem Argenidi. Quid si de se mentitus est ignotus ac externus? At istum prius auxilio Sicilia Regem sensit quam alto nuptiarum & regio voto. Si propitiam Argenidem illi effecero, quantum mihi sperandum est, cum iam praemia usurpem quae paene ad praestitam operam satis essent? Abest denique Poliarchus. Num vivat incertum est. Num, si redeat, impetratura sit publice hunc a patre virum Argenis, an vero clam discessu dedecori me quoque frustratura. Radirobanem autem non dimittere possumus nisi iratum, neque parem conditionem (si ista abiverit) neglecta fortuna mihi & Argenidi curabit reducere."