Capitulum VII

1. Ubi autem primo impetu mali sedato Arsidas loqui potuit, a medicis quaesivit quid de periculo suo, quid de itinere sentirent. Medici prospera esse signa ad valetudinem respondent, sed ventriculum & ceteros nervos, qui intemperie frigoris afflicti febrim toti sanguini asperserant, aliqua quiete recomponendos esse. Optime actum iri si non ultra quatriduum morbus profectionem differret. Ille cum diis questus tali in tempore moram offerri ad Iubam convertitur &: "Litteras, inquit, quas ad Regem Poliarchum habeo, nefas esse hic sisti meo casu. Si dabis qui viae duces sint, has statim per unum17 ex meis transmittam ad regiam. Hic deinde acquiescam patientius, donec ire per morbum licebit." Laudavit Iuba consilium addiditque praesto esse qui, quemcunque Arsidas destinasset, ad regiam comitarentur. Tum Arsidas fasciculum quaerere cui erant litterae Argenidis commissae. Prorsus is erat qui domestica mercenarii fraude perierat, quem ut a veste divulsum obstupuit & vidisse omnes negarunt, statim vires furiosa indignatio suffecit. Prohibentibus medicis exsiliit de lecto interminatusque est domesticis suis mortem, ni propere redderetur carissimum pignus. Urgebat insanus quaestionem, deosque appellabat & homines, nec sine suspicione circumspiciebat in Mauros, qui primum aegrotanti adfuerant. Spoliatam deinde intuens vestem & nunc illam, nunc ora dilanians quaerebat quis familiarium proprius aegrotantem accessisset. Sed omnes adfuerant & tali in statu in pietate posuerant tangere collabentem. Tum demum eadem doloris acerbitas quae languentis robur intenderat, consumptis viribus, peius invalidum deiecit.

2. Aegre suffitu & violentis odoribus reddita vox est, qua ut primum uti licuit: "Si me, inquit, fortuna destituit morbo & furum audacia violatum, at non ego me deseram, non principes meos. Date ceram & stylum. Hodie ad Regem scribam. Intra biduum etiam vitae periculo utcunque lectica viam exordiar. Protinus Phorbantem vocate; hunc volo cum meis hodie litteris proficisci." O fortuna! Is ipse Phorbas erat, qui cum furto aufugerat. Ergo & in navi & per urbem missi qui quaererent; tandem renuntiant frustra operam a se consumptam. Statim Arsidae suspicio sceleris incidit, quam tamen dissimulans ad forum, ad portum redire praecipit18, qui non profutura diligentia absentem vestigarent. Nec segnius advocat Iubam submotisque ceteris: "Fallor, inquit, aut perfidia mercenarii mei hanc aegritudinem mihi facit. Cur enim lateret, praesertim me aegro & vitae ambiguo, nisi praedam scelere nactus non me tantum sed & Africam fugeret? Si amatis Poliarchum, vindicate iniuriam quam latro huic intulit. Dimitte ad proximos portus qui nuntient ne ullus temere peregrinus in navibus recipiatur. Sed quam occultissime potest procuranda haec quaestio ne, si resciscat exploratores in litore esse, alia fraude nostram solertiam eludat. Ego apud meos hodie dissimulabo me quicquam durius de eo suspicari, ut fallamus flagitii consortes, si quos forte apud nos reliquit." Iuba rem curae sibi fore asseruit statimque per homines fidos vicinorum portuum magistratibus quae videbantur scripsit.

3. Sed haec Phorbas ante coniecerat, meriti sui conscientia acuente metuendi solertiam. Is perpetrato scelere adhuc ignarus quid esset in furto, latebras ad recognoscendam praedam quaesivit, scilicet si nihil inveniret perfidia & periculo dignum, omnia ad Arsidam relaturus quasi haec aegro nec sentienti ad tutiorem detraxisset custodiam. Ecce autem exsolutus fasciculus catenulam primum dedit ex gemmis, quae nexili auro ligatae per aequalia spatia tumebant; tres deinde anulos cum grandibus gemmis, modico lino divisos, ne attritu venustas artificii periret; pauci in fundo resederant nummi ex auro, quae omnia Arsidas ad incerta fortunae corpori suo applicita servabat. Praeter haec tabellae inerant, longe Arsidae pretiosiores reliquo censu, illae quae itineri dederant causam ab Argenide ad Poliarchum. Phorbas omnibus diligenter inspectis suae quidem audaciae gratulabatur gemmas & aurum. Sed hae eum litterae turbabant. Ad Poliarchum videbat esse missas. Unde tamen aut a quo non noverat & verebatur, ne plus illae turbarum, plus in eum exploratorum cierent quam aurum aut gemmae. Ire ad portus non placebat, vix dubius hos in se obsideri. Interiora Africae nec fidem in hominibus promittebant, nec exitum quod quaerebat habebant in Europam. Tandem sceleris & necessitatis ingenium ad novi facinoris pericula incertum coëgit: iret ultro ad regiam; Poliarcho eas litteras daret; & in ipso scelere praemia summae fidei ambiret. Postquam igitur fallendi rationem omnemque mendacii contextum polivit, in proximum oppidum profectus illicque percunctatus quae via ad regiam duceret, celerrima sibi & illi, quem viae ducem assumperat, iumenta conquisiit. Tertio die urbem ex montis cacumine inspexit. Tum equo & ductore dimisso ipse solus pervenit ad custodes, vultuque pallenti (quippe quem ex composito exterminaverat cursu) se ad Regem Poliarchum festinare ambitiose iteravit. Illico deductus ad arcem est. Et tunc quidem minus vacabat Poliarcho post longam forte insomniam acquiescenti. Sed Phorbas ad Gelanorum deductus cum supercilio monstrabat se magna & quorum procuratio celeritate constabat nuntiaturum advenisse. Quis esset dicere iussus: "Regi, inquit, melius dixero. A Sicilia ad eum advenio. Litteras fero & heu! vereor ne hac ipsa mora quam facitis corrumpatur negotium, cui delectus paene in cursu spiritum amisi."

4. Siciliae nomen audiisse, illinc quoque afferri litteras, & nuntium aliquid ingens trepidatione praeferre visae sunt Gelanoro causae idoneae dormientem Poliarchum compellandi. Sedatior tamen accessit ad stragula ne terrorem, a somno excitatis & adhuc sui incertis periculosum, primae Regis vigiliae infunderet. Tussi igitur & modico vestigiorum strepitu pulsatum ita affatus est. "Adsunt, Rex, a Sicilia litterae & nuntius nescio quid festinat." Nihil cunctatus Poliarchus resedit in lectulo & nuntium adduci praecepit. Intrat ergo immani fiducia cubiculum Phorbas quod secundum deos potissimum timere debuerat, ornatamque fabulam non plus verbis quam gestu & fronte in hunc modum exorsus est.

5. "Ego, inquit, ex Arsidae amicis sum, ô Rex. Is ad te Sicilia proficiscens inde secum me abvexit. Cum te diu quaesiisset, tandem ad victoriae tuae famam cursum huc tenuit. Nec iam procul eramus litoribus, cum nostrum navigium peiratae tribus lembis circumsistunt. Arma pauci habebamus placuitque compluribus ante pugnam deditio. Ita proditus Arsidas cum familia & sarcinis in eorum potestatem concessit. Sed cum direptis omnibus novae praedae studio flagrarent, princeps eorum strictam in Arsidae ora sicam intentans: " 'Video, inquit, ex cultu & suppellectili te hominem magnarum opum esse. Itaque nisi praeter haec quae cepimus tria talenta praesentia numeras, ego ex his catenis (nam illi catenas iam dederant) iugulo soluto in mare te provolvam.' Et Arsidas: " 'Unde mihi praesentia haec talenta, cui nec libertatem reliquistis?' " 'Immo, subiicit praedo, cum de tua navigatione percunctarer, te ad Mauritaniae regiam ire professus es. Certe non te oportet illic esse ignotum. Quemcumque tuorum volueris, ea lege vinculis eximam ut, nisi intra hoc triduum sit in isto litore cum pensione quam poscimus, certissime pereas. Nec fraudem mediteris aut in nos vindices provoca. In statione sumus unde liber prospectus est. Non mari, non terra insidias locus capit. Si is quem miseris praeter se ullum adduxerit, capite lues. Quin si interim naves in nos fortuna propulerit, fortunae poenas dabis.'

6. "Cum sic impia & barbara voce dixisset, deiectus Arsidas semel atque iterum nos omnes intuitus tandem me propius iussit accedere &: " 'Vide, inquit, mi Phorba, quantum fidei tuae credam. Ex diligentia tua nunc pendeo. Vade ad Regem Poliarchum; quo loco sunt meae fortunae significa. Non ille talentis tribus parcet in re mea capitali. Et ne ambigere possit, quin vera pericula nunties, has litteras accipe (simulque de intimo sinu extraxit). Scriptae ad illum sunt. Quis scripserit, tua scire non interest. Ferendas tibi trado, non tantum ut pignus sint fidei tuae sed magis ne pereant, si me isti peiratae immerentem conficient.' Ita dimissus, ad te, Rex, altero ad meridiem die pervenio; tantundem ad reditum superest si vis Arsidam vivum aspicere."

7. Inter haec dicta litteras Argenidis Poliarcho tradiderat, quasi missas ab Arsida. Quas integro lino sinceras ut temptavit simulque solitum Argenidis ad se signum conspexit in cera, laeto horrore infremuit. Simul tamen in periculo Arsidae commotus dum solvit epistolam: "O quicunque mortalis es, inquit, cui Arsidae fata commissa sunt, si strenuus eris & eum mihi reddes, crede non te talenta praedonibus tria, sed tibi ipsi ingentes divitias portare. Adeo memorem beneficii me dices. Tu, Gelanore, propera huic aurum quantum satis est dare. Iam promptum esse oportuit. Vade ne difficiliores ex mora praedones sint. Sed ô, an incolumi Arsida in hos posse iri existimas & nefarios de suis lembis ad cruces deferri?" Abominatus Phorbas meritum crucis omen, manum utramque vehementer intendit strictisque oculis: "Cave, inquit, cave, ô Rex, in hanc mentem te dederis. Lembi praedonibus veloces sunt. Insederunt plagam apertam. Truncum mehercule Arsidam vobis dispergerent fugaque inulta dispicerent infelices insidias."

8. Iam Poliarchus solutas tabellas legebat. Vera erat Argenidis manus. Sed omnino lamentabilis oratio. Facinus vindictamque videbat Selenissae simulque Radirobanis impiam mentem, qui nefas non habuerat pudicissimae virgini probra ingerere. Sed hunc quoque iam non vivere & quidem a se victum solatio erat. At quid in Archombrotum remedii, urgente hymenaeum Meleandro & bimestri salute vix donata Argenidi? Cum deinde in ultimam ceram oculos flexit ubi solet dies exaratae epistolae ascribi, iam tempus quo aut ipsum redire aut mori Argenidem oportuerat effluxisse intellexit. Nunc igitur se damnare, nunc irasci tempestati, nunc Africam devovere, in qua servanda putabat se perisse. Sed omnia in Archombrotum vota, omnia odia recidebant. "Ego me, inquit, ego ad tuam perniciem me servabo, atrocissime aemulorum. Sequar fatum Argenidis sed perfunctus tuae mortis solatio. Defuncti quoque pugnabimus. Pacem nec experiar nec concedam." Dum eiusmodi aestu pectus concutitur, coepit invitus dubitare an Argenidi fides ad promissae mortis constantiam durasset. Quam enim naturale ut vitam amemus? Quam grata vis quae sicam in nostra viscera euntem moratur? "Denique, Poliarche, cogitabat, finge oblatas nuptias, finge durum illi patrem & destinatam illuxisse miseriis tuis diem, an velles hanc perisse?"

9. Tanto turbine multo aegrius quam vulneribus afflictus acciri Phorbantem iubet, cui aurum interim numerabatur, increpatque navigationem lentissimam, quod secundum post mensem demum Arsidas adesset. At ille errores cum fide memoravit: ut Cumis necessaria mora fuisset; ut in Gobryam incidissent; ut ab Italia venti impegissent classem in Africam. Laetus&emdash;qua esse tunc licebat&emdash;Poliarchus de Gobrya audivit & quid illo factum esset percunctatus est. "Nescio, inquit Phorbas, nisi quod subaudiebam illum in Siciliam navigare." Aliquid spei miserrimo amatori subiecerunt haec verba. Sed Phorbas: "Perdimus Arsidam, ô Rex, tam lenta cunctatione. Patiaris grassatoribus hunc eripi, multo tibi certiora quam quae possim memoraturum." Pietatem mercenarii collaudavit Poliarchus quartumque addi talentum praecepit. Forsitan quippe fore ex usu absolutis latronibus non inanem Arsidam esse. Equum praeterea notissimae celeritatis attribuit, in quem Phorbas inscendens Mauritaniam praetergredi festinavit & se remotis litoribus cum praeda subducere.