Capitulum VI

1. Haec raptim legebat Archombrotus. Sed gravior de Poliarcho cura a loci contemplatione mentem reduxit. Timoclea percunctantem docebat, quamquam Poliarchus erat externus, neminem fuisse Siculorum propiori amicitiae gradu Regi admotum neque bonos invidisse. "Sed nescio quod hodie fatum, inquit, desaevit in illos qui Regibus fuêre carissimi." "Ita est," retulit Archombrotus; "Hic cometes paucis annis quas aulas non perstrixit?" At Timoclea: "Verum, Archombrote, ceteris omnibus ruinae suae causa vel in se vel in dominis fuit. Istum tantae virtutis, sub moderatissimo Rege, quis casus afflixit? Retulerisne ad exemplum Lydios coniuges,12 qui nuper in gente externa impotentis felicitatis poenas dederunt; hic ad regium limen in suo sanguine fusus, illa ex carcere ad lictoris ferrum educta? Notissima refero, Archombrote. Sed quid ea in scena simile Poliarcho? Nihil illis ad regnum deerat praeter nomen & purpuram. Aspernabantur pares esse gentilibus13, nec qua virtute tantum supercilium tollerent habebant. Teneros quoque annos caeci calcabant illius, qui haec bona & asserere vere poterat & fortiter sustulit in rudimentum potestatis. At Poliarchus non libavit regiam gazam, non praesidiis, non castellis fundabat suas vires. Apparebat denique, instar solis hanc virtutem in transcursu lucere Siciliae. Longe aliter isti Lydi, & (haud absimile fortunae ludibrium) par aliud coniugum ex Phrygia14."

2. "Nempe ille," subiicit Archombrotus, "quos nuper ex regiae penetrali, in qua omnia poterant, veneficii crimen mittebat ad laqueum, nisi princeps adhuc memor amasse, carcerem damnatis munus dedisset." "Ita est," inquit Timoclea. "Scis igitur quam multum peccaverint: ipse quidem tanquam immemor primae sortis & a multis amari dedignatus; illa invidiam non verita abdicati coniugii, quod primum erat nacta; uterque autem aversae Iunoni non litans, ignarusque suum quoque deabus fulmen esse."15

3. "Miraremur haec, matrona," ait Archombrotus, "nisi crebrae humanarum rerum vices paene omnium rerum admirationem sustulissent. Cerne Aquilii aulam, cerne Hippophili. Quid procerum primos iuvit, post exhaustum immensae potentiae cursum, ad purpuratum sacerdotium confugisse tanquam ad aram? Nempe ut pretiosius esset funus expirantis dignitatis. Sed non ideo mehercule plebeiae invidiae unquam accedam, quae in omnes desaevit qui principum illustres sunt, ipsisque Regibus obloqui audet cum homines sibi gratos ceteris anteponunt. Insignis haec est, inquam, in Reges iniuria, velle eas arceri a suavitate amandi & a fide, quam omnes in iis expectamus, qui per nostra beneficia creverunt. Amicum tu aut ego habeamus, in ea lenitate conquiescamus; solis Regibus lex barbarae inhumanitatis dicatur, ne quem eximium habeant aut cuius familiaritate delectentur? Quid cum sponte amari se sentiunt? Cum ingenii & affectuum paritate, immo cum fide & beneficiis provocantur ad amandum? Ne tum quidem audebunt illi impetui indulgere, quem natura dulcissimum habet? Certe neque Herculi Philoctetem, neque Achilli Patroclum invidemus; paucique inter Heroes sunt, qui non aliquem praeter ceteros carum in vitae & secretorum consortium admiserint."

4. Hic Timoclea: "Mihi quoque, Archombrote, nunquam placuit tam iniquae obtrectationis audacia, quae quamquam publicae utilitatis larva contegitur, plus insani tumoris tamen habet quam solidae pietatis. Plurimi enim Regibus irascuntur, non quod aliquos gratia sua subvehant, sed quod sibi gradus ille non pateat. Et in gratiosis, quos tam acerbe devovent, haud raro nihil magis quam ipsa felicitas displicet. Certe ut ex domesticis nonnullos seligimus ac velut adoptamus nostras in curas, fidemque eorum familiaritate & muneribus tam pensamus quam sollicitamus in futurum. Ita ni princeps sibi quaesierit eiusmodi vicariam opem iisdemque rationibus aluerit, non sufficiet16 publicis laboribus, non mecastor vel si firmiores nostro17 Atlante cervices incumbentibus negotiis opponat. Nam quod modo referebamus casum eorum, quos diu regiis amicitiis florentes ab suo denique axe fortuna excussit, nihil inde collegeris, nisi interdum fieri posse ut Reges iniuste amicos deserant, aut si indignos amaverint, errore deprehenso praecipites eos agant ex suggestu quem invidiose conscenderant. Sed quod saepe est, fac constantis animi esse Regem feliciterque invenisse quos amet. Videbis intactam utrimque benevolentiam utilissime perennare. Ridebis, optime hospes, quod mulier apud te haec disseram. Verum in aulae tropicis educata frequentissime vidi hoc argumentum inter peritos agitari, quorum sapientiam ipsa quoque experientia saepe probavit. Sed haec clades Poliarchi, quae nos modo sollicitos habet, forsitan praeter omne exemplum est. Nam & Meleander probissimi ingenii Rex est, & iste nec fidem deseruit, nec improbe exultavit in tanta fortuna -- ut in hoc illius discrimine non aliam quam fatorum esse culpam existimem."

5. Sic loquente Timoclea, haesit Archombrotus, subito aquae murmure percepto quae in vicino fluebat, rogavitque matronam quis is sonus & an illic perpetuus esset; simul, quantum in lumine facis licebat, humum intuebatur ne temere in fluenta incideret. At Timoclea: "Fons, inquit, est, ingenti vi aquae e vicinis collibus huc illabens fistulisque ad ulteriores campos deductus, qui commodissimo cursu facit ne sitiant qui isthic latuerint." Et haud multum inde progressa magni ambitus lapidem ostendit, qui fontem largo impetu cadentem praecipitabat in subiectos canales per foramina toto fundo distributa. Pulchritudo & copia aquae, tum nativa frigiditas & quicquid in aquis laudamus, eo plus Archombrotum rapuerunt, quod ex Africa veniebat, sicca ut plurimum & fontium destituta solatio. Itaque quamquam ad Poliarchum festinabat, captus iuvenili voluptate manus primum mox & ora fonti admovit, qua placidius manabat, inde etiam plurimum bibit curis & vigilia accensus. Obiurgabat intempestivum potum Timoclea, fontemque impensius miranti: "Hunc specum maiores mei, inquit, non in viae tantum & fugae commoditatem ornaverunt, sed & qua licuit, longiori habitationi voluerunt aptatum, si quem forte diutius latere sua fortuna coëgisset. Cerne hoc spatium quernis tabulis stratum, ligno eodem utrimque latera & fornicem ambiente, ne prorsus insalubris capiendo somno locus sit in nuda liberaque exudantis undique terrae frigiditate." Aspexit Archombrotus illud cubiculum ad semitae dexteram intra effossum speluncae latus declinans, & ipsa loci caligine offensus, quam modicus ignis non satis submovebat, aversatusque indigni domicilii omen non sine suspirio cogitavit quantus vir illi diversorio destinaretur. Liberiore quoque dolore Timoclea ita locum affata est: "Tu igitur hospitem Poliarchum accipies, tu iuvenem fortissimum & omni luce dignum tuis tenebris celabis? Sed bene est si te illius salute nobilitaveris! O Fortunae vim, quae saepissime facit ut ei de suis in nos iniuriis gratias habeamus! Nam & illa peccavit clarissimum virum ad latibula ista cogens, simulque eximie favit, quod his saltem in antris passa est spem salutis illius delitescere."