TRACTATUS X. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI

CAPUT I. DE IUSTITIA IURE ET DOMINIO

1. Divisio iustitiae, iuris, et dominii.

2. Peculium filiifamilias: de castrensi, et quasi-castrensi.

3. De profectitio, et patrimoniali, aut acquisito a filiis in negotiatione.

4. De adventitio.

5. De bonis uxoris.

6. Bona clericorum, I. patrimonialia, II. industrialia, III. ecclesiastica, IV. parsimonialia.

7. An bene ficiatus habeat dominium absolutum fructuum.

8. Qui hos fructus recipit a beneficiato.

9. Quot modis acquiritur dominium, etc.

10. ad 13. De praescriptione.

1. Iustitia dividitur in legalem, distributivam, et commutativam. Legalis respicit iura, et poenas iuxta leges; distributiva respicit personarum merita circa praemia, et honores; commutativa bonorum valorem, ut unicuique reddatur quod suum est. ius autem dividitur in ius in re, et in ius ad rem. Ius ad rem dicitur illud quod praebet actionem ad praetendendum aliquod non adhuc obligatum. Ius autem in re dicitur illud quod actionem praebet super re iam obligata, ut est ius quod acquirit emptor super re empta aut clericus super beneficio ipsi collato. Insuper ius in re dividitur in dominium, et usumfructum in subditos, aliud proprietatis in bona. Praeterea aliud est directum quod habet princeps in suo feudo, et dominus in fundo in emphyteusi

dato; aliud est utile quod habet feudatarius, et emphyteuta. Ususfructus autem est ius percipiendi ac etiam alienandi fructus alicuius fundi: ad differentiam usus, propter quem, qui eum habet, potest quidem uti fructibus, quibus ipse et eius familia indigent, non tamen potest aliis alienare¹.

2. Hinc videndum super quibus bonis habeant dominium filiusfamilias, uxores, et clerici. Et I. quoad filiosfamilias notandum est quadrifariam posse esse eorum peculium: castrense, quasi-castrense, profectitium et adventitium. I. Castrense sunt illa bona quae filius acquirit in militia, aut propter militiam. II. Quasi-castrense sunt bona acquisita in officiis publicis, iudicis nimirum, advocati, lectoris, medici, et etiam notarii, ut docent Nav. Mol. et Lugo; et Sanch. addit officium architecti principis vel civitatis. Istorum peculiorum filius plenum dominium habet in proprietate, et usufructu. Et idem dicitur de eo quod acquirit filius familias qui est clericus, tam ob officium clericale (iuxta id quod habetur in Authent. 1. c. de Episc. et Cler.) quam ob quemlibet alium titulum, iuxta communem sententiam Mol. Lug. Sanch. etc.². Excepto titulo beneficii; de quo quaestio est an clericus acquirat plenum dominium fructuum, ut videbimus seq. num. 7.

3. III. Profectitium vero sunt bona quae filius negotiando patris pecuniam lucratus est, aut filio donata fuerunt, sed tantum patris intuitu. Hoc peculium est solum patris quoad proprietatem et usumfructum. Notandum tamen 1. in dubio an bona sint filio donata intuitu eius, an patris, tunc filius integre potest ea retinere tantum, si bona fide incepisset ea possidere. Notandum 2. bona a patre in patrimonium filio data, ut ordinetur in Sacris, non esse amplius profectitia; sed haec tamen debent conferri cum fratribus, cum clericus haereditatis paterane portionem exquireret. Not. 3. si filius negotiatus est bona paterna nomine patris, lucrum fore peculium profectitium; si vero nomine proprio, fore adventitium, ut docent Lugo et Mol. Et in dubio an lucrum provenerit ex bonis patris aut alterius, tunc tantum habetur profectitium, cum filius habuit bonorum patris administrationem, Lugo cum Gomez Bartol. etc. Nota 4. si filius negotiatur bona patris, extra domum paternam morans, et nihil a patre recipiens pro alimentis, tunc lucrum est adventitium; sed si negotiatur in domo patris, et alimenta ab eo recipit, lucrum est profectitium. Sed si servitus, quam filius praestat, sit excedens, tunc potest praetendere stipendium³; circa hoc vide infra num. 228.

4. IV. Denique peculium adventitium sunt bona quae proveniunt filio aliunde quam a paternis, aut sunt donata filio intuitu suo proprio. Haec, si sunt consumptibilia usu, pater disponere potest, cum obligatione tamen ea restituendi filio post suam mortem; si vero sunt stabilia, filius habet solam proprietatem et pater usumfructum, etiamsi sint bona maioratus, ut dicit de Lugo. Sed in quibusdam casibus ad filium spectat etiam ususfructus, puta 1. si ususfructus etiam donatus fuisset praecise filio, aut si donatio facta fuisset contradicente patre. 2. Si filius simul cum patre succedat in fratris haereditatem. 3. Si filius recipiat dotem sine patris fideiussione. Ceterum extra hos casus filius non potest de bonis adventitiis sine patris consensu dispondere; et etiam cum consensu patris non potest testari, nisi ad causas pias, ut ex c. Licet, de sepult. in 6. Ususfructus vero est patris usquendum hic vivit, licet filius ex patria potestate exiverit, dummodo ad Episcopatum non sit promotus, aut ad aliam magnara dignitatem; Salm. et Holzm. Et si

pater filium emancipat sponte, dicit de Lugo, medietatem ususfructus ad patrem, et alteram medietatem ad filium spectare; sed hoc non procedit si emancipat matrimonii causa. Insuper dicit quod si pater permittit filium extra domum incolere, non ideo indicare illum remittere usumfructum praedictum, nisi quando eum dimittit, ut sibi aliunde victum comparet, aut quando filius hunc usumfructum consumit patre tacente¹.

5. II. Quoad uxores, bona earum altera sunt dotalia, altera paraphernalia, quorum ipsae plenum habent dominium. Bonorum autem dotalium ususfructus et administratio pertinent ad virum, proprietas vero ad uxorem, adeoque mortuo viro ipsa omnibus creditoribus ipsius personalibus praefertur. Et eitam in vita potest repetere dotem, si vir periclitaretur fieri impotens ad illam restituendam. Si vero dos consisteret in pecunia aut in aliis usu consumptibilibus, vir plenum acquirit dominium, cum obligatione postea restituendi uxori tantumdem. Et idem currit pro bonis stabilibus, quae viro aestimata dantur, et animo venditionis, adeoque si pereunt, sibi pereunt².

6. III. Clericorum denique bona quadruplicia sunt. I. Patrimonialia, quae ipsi obveniunt ex quacumque causa profana. II. Industrialia seu quasi patrimonialia sunt ea quae clerici acquirunt ex ecclesiasticis functionibus sine beneficio, ut ex concionibus, ex Missis, etc. III. Ecclesiastica quae acquiruntur ex beneficiis. IV. Parsimonialia quae clericus ex reditibus ecclesiasticis subtraxit de sua sustentatione, vivendo parcius quam honeste vivere potuisset. Et I. quoad bona patrimonialia non dubitatur quin de iis plenum dominium habeat. II. Idem procedit de bonis industrialibus iuxta comm. sententiam Lessii Sanch. Castrop. Lugo Anac. Salm. etc.; et idem dicunt probabiliter Silvest. Azorius Angel. Bonac. Lugo Salmant. Less. etc. de distributionibus quotidianis quae dantur canonicis (contra Navarr. et Sanch.); quia istae non dantur immediate ob titulum beneficii, sed ob servitium tamquam personae stipendium³. III. Idem procedit de parsimonialibus, de quibus potest clericus pro suo libitu disponere, ut dicunt etiam communiter Navarr. Cabas. Sot. Less. Anacl. Covar. contra Petrocor. et alios paucos⁴. Et idem docet expresse s. Thomas⁵, ubi sic dicit: De his autem quae sunt specialiter suo usui (nempe clerici) deputata, videtur esse eadem ratio quae est de propriis bonis. Ratio est quia huiusmodi fructus dantur clerico tanquam, stipendium laborum, quos ille exhibet servitio Ecclesiae, iuxta id quod declaravit Concilium Agathense in Canone 36.⁶.

7. IV. Maior difficultas restat circa bona ecclesiastica quae supersunt propriae sustentationi, si clericus male impendat ea, an teneatur ad restitutionem. Non dubitandum quin beneficiatus mortaliter peccet, si male impendat fructus superfluos, et si non distribuit pauperibus aut in aliis piis causis, ut dicunt dd. communiter⁷. Dubium itaque est an praeterea teneatur ad restitutionem? Prima sententia affirmat cum Layman Concina Habert Roncagl. Petrocor. etc. quia, ut dicunt, nulla ratione probatur benficiatus adipisci dominium fructuum beneficii; et si forte adipiscitur, saltem (sicut aiunt Laym. Bonac. Roncagl. etc.) acquirit quoddam dominium limitatum, iuxta mentem ecclesiae, ad quam supremum dominium ecclesiasticorum bonorum spectat, nempe dominium cum onere annexo superfluum pauperibus dispensandi. Credunt auctores contrarii hoc dominium probare propter divisionem factam olim a Simplicio Papa, qui praecepit bonorum ecclesiasticorum quartam

partem tradi Ecclesiae; quartam Episcopo, quartam pauperibus, quartam clericis. Sed respondet Habert ignorari, an haec divisio unquam effectum habuisset; unde, inquit, donec probetur illam certe factam fuisse, retinent pauperes ius suum super omnia bona ecclesiastica superantia clericorum sustentationem¹. Hoc tamen non obstante, negari non potest oppositam sententiam, quam tenent Lessius Lugo Azor. Cabass. Salmant. Holzman etc. satis esse probabilem, praesertim ob auctoritatem s. Thomae², qui expresse docet, quod de bonis beneficiorum eadem habetur ratio, quam de bonis patrimonialibus; hinc dicit in alio loco³ quod si clericus abutitur fructibus suae praebendae, non tenetur ad restitutionem, sed solum ad poenitentiam peragendam. Atque loco antea citato supponit s. Doctor asseritque pro certo divisionem praefatam bonorum vere effectum habuisse; imo notandum, non quidem Simplicium Papam introduxisse praedictam divisionem, sed invenisse introductam, et ipsum tantum de illa executionem praecepisse, ut apparet ex eadem eius epistola, ubi iussit Episcopum Gaudentium restituere tres portiones ecclesiasticorum redituum, quos per triennium sibi appropriaverat, retinendo solam quartam partem quae ad eum pertinebat: Sed sola ei ex his quarta portio remittatur, tres illas portiones, quas per triennium dicitur sibi tantummodo vindicasse, restituat4. Ex quo deducunt secundae sententiae auctores, quod fructus beneficiorum cleircis deputati in eorum dominium transeunt. Idque videtur confirmari a Concilio Trident. Sess. 24. cap. 12. de ref. illis verbis: Fructuum, quos ratione etiam praebendae, ac residentiae fecit suos. Atque a Concilio Lateranensi V. Sess. 9. §. Statuimus, ubi dictum fuit quod beneficiarius, si omittit officium recitare post sex menses a die possessionis, fructus suos non faciat; ergo si non omittit, bene fructus facit suos.

8. Hinc quaeritur an qui recipit dono a beneficiato haec bona superflua graviter peccet, et teneatur pauperibus restituere? Distinctione utendum est: si tali donatione factus non est beneficiatus impotens satisfaciendo suae obligationi, et donatarius bona fide recepit dictos fructus, ad nihil tenetur, nam recepit a clerico qui, probabiliter (ut supra dictum est) erat dominus, saltem cum dominio limitato. Si autem clericus redderetur impotens, et donatarius reciperet fructus praedictos cum mala aut dubia fide, dicimus eum debere maiorem partem restituere pauperibus, iuxta id quod dicetur in simili casu num. 430. Dico maiorem, quia cum iam sit aeque probabilis cum s. Thoma prima sententia, nempe quod beneficiarius sit dominus absolutus fructuum, non potest ad totum teneri donatarius, sed tenetru tamen ad maiorem partem, quia cum sola opinione probabili non potest quis accipere possessionem alicuius rei, ut dicitur in simili casu⁵. Circa administrationem fructuum beneficii observentur quae dicemus Tract. 13. ex n. 45. loquendo de obligationibus beneficiatorum.

9. Videamus denique quot modis acquiratur dominium. Tribus modis acquiritur, nempe voluntate domini, protper ius naturale gentium, et propter ius positivum. Et I. acquiritur dominium privata domini voluntate, et de hoc erit sermo agendo de contractibus. II. Iure naturali gentium, nimirum. 1. Occupatione, nam res quae dominum non habent primo occupanti conceduntur; §. Ferae, instit. de rer. divis. (de Thesauris, et rebus casu inventis loquemur num. 69. et 70.).

2. Nativitate, propter quam foetus animalium spectant ad dominum stabulorum; §. Item ea, eod. itt. 3. Alluvione, propter quam si insensibiliter fundo alterius aliquid adiicitur, illi acquiritur; secus si patenter; §. Praeterea, eod. tit. 4. Accessione, v. g. si ad tuam vestem consuitur ornamentum aliquod (quod difficiliter separari potest, ut est opus acu pictum), illud fit tuum; §. Sic tamen. 5. Specificatione, cum datur ab aliquo forma materiei alienae, illi acquiritur, soluto pretio domino rei; §. Cum ex aliena1. 6. Confusione, v. g. olei cum oleo; aut commixtione, v. g. pecuniae cm pecunia, frumenti cum frumento, tunc res fit possidentis (dummodo res sua sit maior), cum obligatione tamen restituendi domino minoris partis pretium; ut habetur ex L. Si alieni nummi. ff. de solut. Et hoc quod de pecunia valet etiam pro aliis similibus, ut dicunt Less. Lugo Vasq. Silvestr. etc. Caeterum dominus minoris partis semper potest ex cumulo accipere suum, ut dicunt probabiliter Less. Castrop. Salm. et Trullench.². 7. Aedificatione, si aliquis aedificat in suo fundo ex materia aliena, acquirit dominium materiae cum obligatione restituendi duplo maius; si quis autem materia propria aedificat in fundo alieno, totum perdit; §. Cum in suo, inst. de rer. div. quia praesumitur velle donare, secus vero si constet noluisse donare (L. 1. c. de rei vind.). 8. Plantatione, ut si quis arborem alienam in suo solo plantat. Planta tamen si iuxta fines alieni soli consita sit, et radices in illud iecerit, fit communis, § 31. Eodem, etc. Si vero arbor secus alienum fundum posita ramos distendit in proprium fundum, non licet incidere ramos illos, nisi quando proximus admonitus indere renuit³. 9. Perceptione fructuum bona fide facta, § Si quis eod. loc. 10. Traditione rei, qua dominus vult dominium in alium transferre, §. Per traditionem eod. instit.

10. III. Denique dominium acquiritur iure positivo praescriptionis. Sed ad praescriptionem quaturo conditiones requiruntur: 1. Bona fides, qua possessor rei certo credit orem esse suam. 2. Titulus iustus emptionis, donationis, etc. saltem probabiliter praesumptus, aut coloratus, ut dicit La-Croix cum communi⁴. 3. Possessio continuata. 4. Ut res non sit vitiosa, sed apta praescribi. Quoad tertiam autem conditionem animadvertendum quod possessio debet esse continuata per tres annos pro mobilibus, ut ex § I. Inst. de usucap. sive inter praesentes, sive inter absentes, ut dicunt Less. Anacl. et Verde cum comm. contra Bonac. qui vult quatuor annos inter absentes. Nihilominus Bus. cum Trullench. etc. requirit pro fructibus perceptis duos annos inter praesentes et quatuor inter absentes. Bona autem immobilia praescribuntur spatio decem annorum inter praesentes, et viginti inter absentes, qui in diversis provinciis morantur, ut vult de Lugo. Si vero aliquis partim est praesens et partim absens, anni absentiae sunt duplicandi, v. g. si fuerit praesens octo annos et duos absens, hi duo duplicandi sunt, et 12. anni requiruntur ad praescriptionem. Si autem deesset titulus, tam pro stabilibus, quam pro mobilibus, requiruntur 30. anni. Pro bonis immobilibus Ecclesiae requiruntur 40. anni, c. 1. de Iust. restit. et Ecclesiae romanae 100. An autem pro mobilibus Ecclesiae requirantur idem tempus 40. annorum? Affirmant Anacl. Hostiensis Panorm. etc. dicentes, quod in praefato textu nulla fit distinctio; sed Bonac. Less. Laym. Mol. Castrop. et Lug. volunt sufficere triennium. Utraque sententia est probabilis⁵. Notandum hic possidentem beneficium tres annos aut illius fructus, iam praescribere iuxta regulam Cancellariae relatam

a Croix¹, etiamsi titulus fuisset nullus; dummodo non intercesserit intrusio, aut simoniacus ingressus.

11. Dictum est possessio continuata; nam possessio potest interrumpi aut naturaliter per illius cessationem; aut civiliter; ut cum mota est aliqua lis iusta super bona, aut si prosequitur in possessione cum ignorantia legis manifestae, prout tenuimus cum sententia probabiliori Mol. Dicast. Croix etc. (contra Lugo Less. Castrop. etc.) quia tunc deficiente fide civiliter bona, leges (vi quarum acquiritur dominium) negant praescriptionem. Si vero cum iam coepta est possessio cum bona fide, supervenerit dubium, et facta diligentia veritas non reperitur, dicunt Anacl. La-Croix et Lugo cum Molin. Less. et communi, ut asserit, praescriptionem non interrumpi².

12. Notandum 1. successorem particularem (ut est emptor, legatarius, etc.) possessoris malae fidei bona posse praescribere, nunquam vero haeredem, ut dicunt Molin. La-Croix, et alii communiter; et Neapoli iam sic decisum est a quatuor Rotis S. C. 1738. Et hoc procedit etiamsi esset haeres haeredis, ut probabilius tenent Lug. La-Croix, etc. contra Less. Notandum 2. bona fide posse praescribi etiam liberationem a solvendo aliquod debitum, si debitor invincibiliter ignoret, ut dicunt Lugo et Croix. Item hic advertatur quod in praefata decisinoe admissa fuit praescriptio 30. annorum in beneficium tertii possessoris, cum bona fides praesumatur usquedum contrarium ab actore evidenter non probetur. Insuper statutum fuit advocatos, et procuratores elapsis duobus annis stipendium suorum laborum non posse contendere. Idem statutum fuit circa notarios quoad scripturas factas, si adhuc copiam non exhibuerint, quia, copia exhibita, eis agendi actio amplius denegatur. Idem pro pharmacopolis respectu debitorum principalium, quia respectu suorum haeredum agere nequeunt post duos menses; artifices post annum; famuli similiter post duos menses. Sed advertatur tales praescriptiones (ut ibi dictum fuit) non habere locum, si actor pro se scripturam publicam sive privatam produxerit. Insuper dictum fuit illas habere locum non ope praescriptionis, sed vi praesumptae solutionis: adeo ut in conscientia debitor obligatus remaneat, qui revera sciret debitum non solvisse³. Notandum 3. certis personis privilegiatis, nimirum minoribus, locis piis, et uxoribus pro dotibus conceditur restitutio in integrum per quatuor annos post praescriptionem completam ad bona praescripta recuperanda⁴. Notandum 4. ad praescriptionem requiri ut res sit apta praescribi, sed requiruntur 30 anni inter praesentes, et 40. inter absentes, alioquin non possunt praescribi. Ad praescribenda vero bona fisci requiruntur 40. anni⁵.

13. Denique adnotare oportet communem esse sententiam apud theologos, et iurisperitos etiam in foro conscientiae praescriptione acquiri dominium (ait Caiet. Less. Lug. Silvest. Covarr. La-Croix, et alii). Et probatur ex cap. fin. de praescript. ubi tantum reprobatur praescriptio malae fidei; dum bene potest lex humana transferre dominium bonorum ex uno in alium propter commune bonum, ut tot lites evitentur. Et advertendum quod lex communis de praescriptione in nostro regno neapolitano, licet in foro externo non admittatur propter difficultatem probandi bonam fidem, nihilominus non reperitur iam ex ulla alia lege abrogata, ut dicunt Statib. Gallup. Prato Ver. et Amato; quare etiam in nostro regno, ut dicunt praefati aa. contra

Ursill. et Rovit. (et ut etiam me docuit doctissimus Episcopus d. Iulius Torni) licite uti possumus praescriptione legitime facta.