PUNCTUM II. De quantitate furti ut sit materia gravis.

22. De materiae gravitate respectu diversorum generum personarum.

23. et 24. De furtis vinearum.

25. Et lignorum.

26. De furtis minutis.

27. Reliquiarum.

28. et 29. De furtis minutis, quae fiunt multis, et praecipue tabernariorum.

30. De furtis minutis factis eodem tempore a multis.

31. Qui accipit parum post furtum grave.

32. De furtis filiorum.

33. Uxorum.

34. Servorum.

22. Ad iudicium ferendum quando furti quantitas perveniat ad mortale, debet considerari quantitas non solum in seipsa, sed etiam respectu personarum, temporis et loci; v. gr. auferre acum sartori potest esse materia gravis, si ipse non posset ibi habere aliam, qua possit sibi victum comparare. Et ita etiam potest esse grave (saltem contra charitatem) furari rem tenuis pretii, si dominus magnam poenam subiturus esset ob illius amissionem². Sed loquendo de furti quantitate in seipsa, haec diversimode mensuratur iuxta diversas dominorum qualitates. Et quia talis commensuratio pendet a sapientum existimatione, ideoque recte dicunt Salmanticenses opiniones in hoc communiores fieri etiam intrinsece probabiliores. I. Respectu pauperum qui mendicant, assignant communius dd. regalem (qui nuncupatur etiam iulius aut argenteus, qui importat carolenum de nostra moneta) et etiam dimidium in casu raro magnae paupertatis et indigentia. II. Respectu pauperum qui laborant, duos regales: licet diverse loquantur dd. de fossoribus, quam de artificibus, unde dicimus pro fossoribus esse materiam gravem duos regales, sed pro artificibus, unde dicimus pro fossoribus esse materiam gravem duos regales, sed pro artificibus saltem requiri duos regales cum dimidio, si lucrum eorum diurnum tantum sit aut maius. III. Respectu eorum, qui proprius reditibus vivunt, Concina et Bonac. assignant pro materia gravi tres iulios; communius vero alii assignant quatuor, et alii usque ad quinque. Nihilominus in hoc puto distinguendum: nam nonnulli, licet vivant reditibus suis, attamen vitam ducunt angustam: et pro istis erunt materia gravis tres regales, et forsan minus si valde opulenta Cardinalis de Lugo requirit sex aut septem regales. IV. Respectu mercatorum nimis divitum multi dd. requirunt tres florenos (florenus aequivalet tribus regalibus); sed haec summa videtur mihi nimis excedens; libentius adhaereo Croix, qui quoad istos requirit octo regales; pro aliis mercatoribus vero mediocris fortunae dd. requirunt quatuor regales; sed ego puto pro iis, qui tenui sunt patrimonio, sufficere pro materia gravi etiam duos regales cum dimidio. V. Respectu magnatum communius requirunt aureum (nempe ducatum sive scutum); licet alii quid maius velint. Et idem dicunt Sanch. et Card. respectu communitatis valde opulentae. VI. Respectu denique regum dicunt non esse materiam gravem summam excedentem duos aureos;

ita Sotus Silvester Wigandt Laym. p. Nav. Bann., etc.¹.

23. Notandum tamen 1. quod in furtis rerum expositarum, ut sunt fructus iuxta vias, et ligna in silvis, ut furtum sit grave requiritur materia maior².

24. Sed hic dubitatur 1. an liceat vesci uvis in vinea aliena? Admittunt Covar. Valer. Ripa, etc. adducentes textum Deuteronomii: Ingressus vineam proximi tui, comede uvas quantum tibi placuerit, foras autem ne efferas tecum 23 24. Et idem dicit Abulensis de pomis et aliis fructibus. Contra hoc negant de Lugo et Holzman, dicentes hoc intelligi pro solis Hebraei; imo pro solis vindemiatoribus, qui in eadem vinea laborant. Hae duae assertiones attamen non probantur, dum Ioseph Hebraeus, et multi alii auctores apud Calmet sentiunt textum non solum loqui pro Hebraeis, sed pro omnibus aliis; et quod intelligatur non solum de vindemiatoribus, sed de omnibus praetereuntibus, videntur probare eadem verba textus, Ingressus vineam, etc., quae verba potius denotant itinerantes, quam alios, qui iam existunt in vinea laborantes. Quare primam sententiam non puto improbabilem. Caeterum de Lugo concedit quemlibet posse accipere unum vel alterum pomum, aut duas uvas de vinea per quam transit³.

25. Dubitatur 2. an liceat lignari in silva aliena? In hoc oportet distinguere ligna communitatis ab iis quae sunt privatorum. Si silva est communitatis, licet possit communitas sub aliqua poena prohibere, ne ligna exportentur (modo adsit alius locus unde commode possit quisque sibi providere), nihilominus dicunt communiter dd. cum silva est totius communitatis. incolas qui contra prohibitionem incidunt, non peccare mortaliter (imo volunt Sotus Sanch. Salmant. Angel. Cordub. non peccare ne venialiter quidem), neque teneri ad aliquam restitutionem, sed ad solam poenam post iudicis sententiam, nam talis prohibitio reputatur ut lex mere poenalis, quae non obligat ad culpam. Et idem dicit de Lugo Mol. Bonac. Filliuc., etc. de eo qui incidit ligna de silva communitatis vicinae quia tunc praesumitur contenta esse illa communitas de solis poenis, quas exigit, semper ac non exposcit restitutionem. Hoc nihilominus intelligitur, modo incisores magnam non facerent stragem arborum cum magno communitatis damno; unde Sanch. cum Henriq. excusant qui incideret unam tantum sarcinam in die pro usu proprio, aut duas in hebdomada, ut vendat et ex percepto familiam alat. Idem tanto magis valet, ut dicunt Sotus Mol. Sanch. Bonac., etc. cum adsunt duo oppida vicina, quorum incolae solent ad invicem incidere ligna in suis silvis. Hoc valet pro silvis communitatis; sed si essent silvae privatorum (quicquid dicant alii) dicimus cum Soto Molina Bonac. et aliis multis, eos, qui incidunt ligna, teneri ad restitutionem; quia domini absolutum habent dominium super suis silvis, ita ut suo arbitrio possint vendere aliis ligna. Et idem recte dicit Croix de privatis qui ab ipsis communitatibus emerunt, aut conduxerunt omnia ligna; quia tunc communitas totum suum ius, quod habet super silvis, transfert illis. Quod vero dictum est de silvis, dicitur etiam de pascuis⁴.

26. Notandum 2. maiorem materiam requiri ad constituendam culpam gravem in furtis minutis, quia licet sit proscripta haec propositio 38. ab Innoc. XI. Non tenetur quia sub poena peccati mortalia restituere quod ablatum est per pauca furta, quantumcumque sit magna summa totalis; unde bene potest fieri materia gravis; etsi furta omnia facta sint in materia parva, et etiamsi facta

sint diversis dominis; ut dicemus num. sequenti. Nihilominus volunt communiter dd. in furtis minutis requiri maiorem materiam; et hac maiorem si facta sint diversis dominis, et amplius maiorem si in diversis temporibus. Dicunt Less. Trullench. et Villalob. indistincte pro furtis variis vicibus factis requiri duplo maiorem materiam ut sit grave: v. g. si pro una vice requiruntur quatuor iulii, pro pluribus vicibus requiruntur octo. Sed mihi videtur aequa sententia aliorum, qui maiori distinctione loquuntur et dicunt quod, si furta facta sint pluribus vicibus, et diversis eodem tempore, requiritur dimidio plus, nempe sex iulii. Si autem diversis personis, et diversis temporibus, duplo maius, id est octo. Sed hoc intelligitur, modo fur a principio non haberet animum accipiendi materiam gravem, quia tunc currit eadem regula quae currit in alio furto una vice facto. Contra non intelligitur quando inter unum et aliud furtum intercederet magnum intervallum; nam tunc furtula non coalescunt in materiam gravem. Dubitatur autem inter dd. quodnam intervallum iudicetur ita magnum, ut excuset a restitutione sub culpa gravi? Laym. dicit unum annum; Tolet. Nav. Filliuc. Vivald. dicunt unum mensem et etiam quindecim dies, sed ego assentio Ronc. et Viva, qui refellunt hanc opinionem, tantum admittit Viva, si materia esset valde tenuis; et Ronc. videtur idem sentire, dicens requiri intervallum saltem duorum mensium, quando materia cuiuslibet furti accederet quasi ad gravem¹. Itaque iuxta hanc opinionem intervallum duorum mensium excusat a gravi obligatione restituendi furtula inter duos menses facta, quae materiam gravem non attingunt.

27. Notandum 3. quod sicut non peccat graviter qui differt restitutionem per breve tempus, ut docent communiter Sanch. Rebell. Vasq. Sayr. Lugo et La-Croix; nec culpam esse mortalem surripere summam gravem alterius cum animo cito restituendi². et hic obiter notandum quod qui furatur aliquam minimam partem sacrarum reliquiarum in romano districtu incurrit excommunicationem latam a Clem. VIII. Contra probabiliter excusant a culpa gravi Sanch. Castropal. Croix Bonac. et alii eos, qui alibi surriperent aliquam portiunculam reliquiarum, quin eas deforment, modo non esset aliqua reliquia insignis aut rara, ut s. Crucis, aut vestis Christi, aut capillorum SS. Virginis³.

28. Notandum 4. circa furta minuta aliquos, ut Angelus p. Navarr. et Med. dixisse, huiusmodi furta cum diversis dominis sunt facta, non importare gravem restitutionem. Nihilominus haec opinio est contra communem, et debet omnino reiici, ut recte dicunt Lugo Sanch. Salmant., etc., unde semper ac huiusmodi furta minuta simul unita deveniunt ad materiam gravem (iuxta dicta num. 22.) sub gravi debet restitui. Ratio, quia praeceptum non furandi obligat non solum ne damnum grave inferatur proximo, sed etiam ne quis re aliena ditescat⁴; quando tamen sunt facta diversis, semper requiritur materia maior, ut dictum est n. 26. Sed hic fit dubium, cuinam in tali casu restitutio facienda sit? Si domini sunt incerti, non dubitatur quin tunc facienda sit pauperibus aut locis piis, ut dicetur fusius n. 67. Si autem domini sunt certi, iuxta regulam generalem videtur quod ipsis facienda sit restitutio, licet sit parva uniuscuiusque portio; nihilominus puto cum aliis doctis (quos super hoc puncto consului) non peccare graviter qui restitueret pauperibus loci.: nam fur huiusmodi non iam intulit in tali casu grave damnum dominis, sed reipublicae, quae quia tunc ad ipsam pertinet ius principale bonorum ablatorum, ideo praesumitur illa non

esse graviter invita, si restitutio fiat pauperibus, aut locis piis, qui sunt partes magis indigentes. Hinc concludimus quod fur, restituendo pauperibus, aut locis piis loci, excusabitur a mortali; et etiam a veniali si adest aliqua causa, qua non posset sine gravi incommodo aut infamiae periculo fieri restitutio dominis, aut si adessent pauperes nimis indigentes quibus praesumerentur ipsi domini assentire restitutionem fieri¹. Et idem dicimus de restitutione quae facienda esset a tabernariis pro furtis minutis v. g. olei, vini, etc. in tali enim casu dicimus cum sententia communissima quod (per se loquendo) restitutio non potest fieri pauperibus, ut dicunt aliqui, sed civibus qui ordinarie prosequuntur in iisdem tabernis haec rerum genera emere; sed qui restituisset pauperibus, propter rationem supra allatam excusaretur a peccato gravi, et etiam levi, si non posset fieri restitutio civibus sine periculo, aut sine notabili incommodo².

29. Notandum 5. quamvis pro gravi obligatione restitutionis requiratur culpa gravis theologica, ut dicemus n. 39. nihilominus in furtis minutis cum quis devenit ad materiam gravem, eum obligatum esse sub gravi ad restitutionem: licet in ultimo furto, quod complevit materiam gravem, non animadverterit peccatum mortale; nam tunc tenetur non iam pro iniusta acceptione, sed pro iniusta retentione rei alienae: ita communiter Lugo Card. Viva Tamb. La-Croix, etc. contra paucos. Advertendum tamen quod tunc, ut iste liberetur a culpa gravi, satis erit restituere illam solam materiam parvam, quae complevit gravem, uti dicunt Less. Sanchez Bonac. Vasq. Elbel. et La-Croix contra alios³.

30. Notandum 6. si accideret quod multi furarentur parvam materiam, modo communi consilio id non facerent, neminem eorum peccare mortaliter, quamvis quisque advertisset furtum alterius, et grave damnum quod domino causaretur, ita communiter Habert Lugo, Less. Sanch. Salmant. etc. et hoc procedit licet furarentur eodem tempore, ut dicunt Less. Sot. et Sanc. (contra Lugo), quia tunc nemo revera est per se causa damni domini, cui damnum per accidens grave redditur. Et licet alter moveatur alterius malo exemplo, est communis sententia Molin. Bonac. Less. Sanch. Lugo Salmant. et aliorum, quemlibet eorum qui surripiunt parvam materiam cum gravi damno domini peccare graviter contra charitatem ratione scandali, quod vicissim sibi praebent, sed non contra iustitiam; nam exemplum non est causa, quae positive influit in damnum alienum⁴.

31. Notandum 7. quod si quis, completa iam materia gravi, facit alia furta minuta, volunt Lugo La-Croix, etc. semper eum novum grave peccatum committere; sed probabilius dicunt Less. Bonac. Tapia et Salm. reliqua furta subsequentia non esse mortalia, nisi deveniant ad novam gravem materiam⁵.

32. Notandum 8. furta domesticorum, ut filiorum, uxorum et famulorum, ut sint gravia, requirere maiorem materiam; dum domini respectu horum sunt minus inviti, aut saltem minus rationabiliter inviti, quam respectu extraneorum: et saepe, sunt inviti magis quoad modum (quod clam accipiatur), quam quoad substantiam. Et loquendo sigillatim 1. circa furta filiorum, dicunt Less. Navar. et Filliuc., etc. non peccare graviter filium qui patri diviti furatur duo, aut tria scuta; imo dicit Ban. quod a patre valde opulento non est mortale furtum, nisi ascendat ad 50. scuta; sed hoc rationabiliter respuunt de Lugo et La-Croix nisi esset filius principis. Et idem dicit Holzm., qui contra admittit non esse grave accipere

decem scuta a patre nimis divite; Sanch. admitti usque ad sex. Si vero pater mitteret filio, qui alibi studeret, centum scuta, dicunt probabiliter Sot. Navar. Laym. etc. filium posse impendere quinque eorum in honestas recreationes¹. Advertit tamen Less. quod licet filius peccasset graviter furando patri, non est obligatus restitutioni quando furtum est aim consumptum, et praesumitur pater nolle ad tantum eum obligare². An autem filius negotiando in domo paterna possit sibi compensare de salario suorum laborum, observetur quid dicemus infra punct. 10. num. 228. loquendo de societate.

33. 2. Circa furta uxorum etiam requiritur maior materia. Potest ceteroquin uxor accipere aliquid pro expensis necessariis familiae, si vir parum curat de eis, ut dicunt Boanc. Trullench. et Bus.³. Praeterea si uxor habet parentes, aut filios alterius matrimonii pauperes, potest accipere aliquid ex bonis communibus, et etiam viri, quantum sufficit illis, ut iuxta eorum statum vivant, licet vir repugnet, quia eius repugnantia est irrationabilis; ita Navar. Castrop. Less. Busemb., etc. imo Lugo Mol. Sanch. Less. et Trull. admittunt hoc etiam pro fratribus pauperibus. Advertendum tamen quod, si uxor dat bona viri aut communia filiis egenis primi matrimonii, tenetur post suam mortem recompensare filiis secundarum nuptiarum⁴. Insuper bene potest imprendere in eleemosynas et dona, iuxta sibi aequalium morem, ut communiter dicunt dd. Dicit Mol. cum nonnullis aliis posse uxorem impendere in hoc vigesimam partem annuorum redituum sui viri, nempe quina in centena, sed haec summa merito iudicatur excedens a Lugo Sporer, etc. saltem universaliter loquendo⁵.

34. 3. Circa furta servorum communiter dicunt dd. ut Less. Caiet. Navarr. Sanch. Sporer Busemb. etc. quod furta minuta, quae fiunt a servis de cibis, qui non solent caute servari, nunquam deveniunt ad culpam gravem; modo illos non vendant, aut foras extrahant; et modo non accipiant in extraordinaria quantitate; aut (addendum) si non essent res pretii extraordinarii⁶.