PUNCTUM II.

De iis qui restituere tenentur.

42. et 43. De cooperantibus et I. de mandante.

44. II. De consilium dante.

45. In dubio an consilium, etc.

46. Si executor iam determinatus erat.

47. Si consilium dedit de minori damno.

48. Si revocat consilium.

49. Qui ex ignorantia dat consilium.

50. III. De praebente iniquum suffragium.

51. IV. De palpone.

52. V. De receptatore.

53. Qui emit a fure, an possit ei rem reddere.

54. VI. De participante.

55. Si multi domum indendunt.

56. et 57. Qui ex timore proprii damni cooperatur.

58. Qui impedit volentem damnum impedire.

59. VII. De causis negativis.

60. Quis cooperantium prius teneatur; et si creditor remisit uni suam partem, etc.

61. Qui impedit proximum a iusto bono,e tc.

62. Qui impedit fiscum ne interceptum capiat.

63. Qui impedit odio, sed sine malis artibus.

42. Praeter principales qui furantur, aut damnificant rem alienam, ad restitutionem tenentur omnes cooperatores, qui sunt causa influens et efficax damni proximi, aut qui ex iustitia tenentur damnum impedire, et non impediunt. Hi comprehenduntur sequentibus versibus:

1. Iussio, 2. consilium, 3. consensus, 4. palpo, 5. recursus, 6. Participans, 7. mutus, non obstans, non manifestans.

43. Et incipiendo a 1. iussio. Tenetur restituere mandans qui expresse aut tacite iussit aliquod dmanum fieri; non autem ille qui tantum approbavit aliquam damnificationem factam; aut antequam mandatum executioni daretur; illud revocavit, mandatario revocationem significando³.

44. II. Consilium. Tenetur etiam restituere qui damni consilium dedit: prout etiam qui alium inducit ad inferendum damnum, contra propos. 39. damnatam ab Innoc. XI. quae eum excusabat. Notandum hic 1. licet consilium dans non teneatur ad restitutionem, cum graviter non peccavit in dando malo consilio; tamen postea tenetur ex iustitia facere quantum potest sine suo gravi incommodo, ut impediat damnum, prout tenetur etiam ex iustitia ignem extinguere, qui sine culpa sua gravi domum alienam incendit; Sanch. Less. Viva, etc. communiter⁴. Notandum 2. si executor erat iam determinatus ad damnum ferendum, tunc ad nihil teneri consilium dantem, ut dicunt communiter Les. Mol. Vasquez, Busemb. Viva, et alii ex s. Thoma⁵, qui docet iniuriam sine damno ad restitutionem non obligare: Si aliquis passus sit iniuriam (sunt verba s. Doct.), et non damnum, illi non facienda de iure restitutio realis. Secus autem esset si executor motus sit etiam ex consilio, quia tunc consilium dans est iam causa efficax damni⁶.

45. Sed dubitatur 1. an teneatur ad restitutionem consilium dans in

dubio ansuum consilium fuerit necne causa damni? Negant Silvest. p. Navar. Rebell. Henriq. Salm. Busemb. Elbel, Dicast., etc.; et huius opinionis videtur esse etiam s. Thomas¹, qui dicit tunc tantum teneri consilium dantem aut palponem, cum probabiliter aestimari potest quod ex huiusmodi causis fuerit iniusta acceptio subsecuta; et illud probabiliter facile intelligi potest de probabilitate pro una sola parte, ita ut constituat persuasionem moraliter certam. Ratio horum dd. est, quia nemini potest imponi obligatio certa restitutionis, nisi est certus se causam damni fuisse. Contra affirmant Habert, Lugo, Sanch. La-Croix, Ronc. etc., et dicunt in tali dubio possidere delictum, et praesumptionem quod ipse consilium dans fuerit causa damni. Hoc non obstante non puto improbabilem primam sententiam, quia non semper, ut dicit ipse Angelicus loco citato, consilium in effectum operatur. P. Concina tenet consilium dantem in tali casu teneri pro rata dubii; sed nos replicamus quod nemo potest certa obligatione onerari, cum non fuit certa causa damni. Si tamen consilium dans iam fuit damni causa, ille tenetur restituere, licet non defuisset qui idem consilium fuisset daturus². Hoc vero quod dictum est circa consilium dantem, dicitur de quolibet alio cooperatore in dubio suae cooperationis³.

46. Dubitatur 2. cum aliquis iam est paratus ad dmanum inferendum, et tu tantum suades modum, aut tempus, v. g. veneno, et non gladio, aut hodie, non cras, etc. an tenearis ad restitutionem? Affirmant Caiet. Molin. Viva, etc. quia (ut dicunt) executio damni sine tuo consilio fuisset incerta, cum potuisset ille a voluntate desciscere. Sed communiter negant Less. Laym. Lugo, Holzman. et Sporer; et dicunt probabile esse Salm. cum s. Antonino, Navar., etc. quia in tali casu consilium dans non est causa efficax quoad damni substantiam: et rationi oppositae respondent, quod tunc non possidet iam consilium, sed prava determinatio iam facta ab executore. Ego attamen dico, quoties dubium est an executor voluntatem mutasset, aut si damnum non eodem modo accidisset, teneri consilium dantem ad restitutionem; nam possidet pravum consilium quod iam suum certum effectum assecutum est⁴. Secus vero si esset moraliter certus quod damnum sine suo consilio etiam evenisset.

47. Dubitatur 3. an illi, qui paratus est damnum maius inferre, possit suaderi minus? Repondemus affirmando cum Sanch. Bonac. Busemb. Viva, etc. modo damnum sit circa eamdem personam; dum nequit suaderi damnum (licet minus) alteri particulari inferendum, et neque (ut ego sentio cum Sporer contra Vivam) in genere aliis, quia tunc consilium etiam fit causa damni alterius⁵.

48. Dubitatur 4. an consilium dans deobligetur, cum revocat consilium ante damni eventum? Prima sententia communissima cum Less. Lugo, Habert, Croix, Holzm. et Sporer distinguit: si simplex consilium dedit, sufficiet ut revocet illud; non autem si etiam modum, aut motivum damni exequendi insinuavit. Ratio est valida, quia tunc, licet revocetur consilium, motivum et modus data seper pergunt movere; prout qui ignem domui applicat, licet conetur extinguere illum, etiam tenetur ad damnum. Secunda sententia contra cum Concina, Merbes. s. Ant. Azor. Navar. Salmant., etc. (et eam vocant probabilem Less. Laym. Bonac. Roncag., etc.) excusat consilium dantem, semper ac ille modo, quo meliori potest, conetur damnum dissuadere: saltem adducendo rationem aeternae salutis, quae cuicumque rationi humanae praevalere debet. Nec obstat (ut dicunt) paritas ignis, quia ignis operatur necessario; sed cum consilium

est revocatum, damnum non amplius accidit causa sua, sed malitia executoris. Non possum negare hanc sententiam esse probabilem, saltem auctoritate dd. qua fulcitur; sed utique prima mihi videtur probabilior. Sed in tali casu (ut advertunt Salm. Sporer, etc.) tenetur ex iustitia consilium dans partem admonere, ut caveat sibi a damno¹.

49. Dubitatur 5. an teneatur ad restitutionem qui ex ignorantia (sed culpabili) ailcui suadet aliquod in illius damnum? Respondetur cum Less. Laym. Holzman, et Viva, quod si qui consilium praebet iudicatur in suo officio, v. g. confessarii, advocati, etc. peritus, tunc tenetur; secus vero si pro ignaro habetur, quia tunc damni eventus potius imprudentiae illius, qui consilium exequitur ignari, imputatur: intelligitur, modo consilium non sit datum dolo, sive animo pravo nocendi, quia tunc semper consiliator malus tenetur².

50. III. Consensus: intelligitur illius qui iniuste suffragium dat sive votum, et suum votum est causa damni; quia illi qui non sunt causa, prout sunt ultimi ad votum dandum, peccant quidem, sed non tenentur ad restitutionem, modo ex communi consensu in conclusionem iniustam non convenerint. Sed quaeritur quid dicendum cum quilibet suffragium ferentium non est certus, an suum votum fuerit causa damni? Alii dicunt omnes teneri in solidum; alii contra neminem ad aliquid teneri. Sed vera sententia cum Lug. Molin. et Sporer, est quod quilibet tenetur tunc pro sua rata ad damnum reparandum; et si alii non restituunt, teneri ad totum. Nec obstat quod superius n. 45. dictum est quod cooperans non tenetur, quando nescit se fuisse certam damni causam; quia in nostro casu quilibet suffragium ferentium, saltem ius, quod habebat damnum patiens ad recuperandum ab aliis suffragatoribus damnum acceptum, deterius fecit, et ideo quilibet tenetur ad totum damnum, si alii non restituunt³.

51. IV. Palpo: intelligitur adulator qui inducit aut animum addit alicui ad damnum alteri ferendum, eum laudando, aut eius animi abiectionem exprobrando⁴.

52. V. Recursus: intelligitur ille qui furem, aut res ablatas in tutum locum recipit. Hic tenetur ad restituendum semper ac est causa furti facti aut faciendi; et sic tenentur caupones qui accipiunt furta servorum, aut filiorumfamilias. Sed non tenetur caupo, qui post patratum furtum coadiuvat furem ad fugiendum; aut hospitaliter furem et furta in tutum recipit ex suo officio aut amicitia, ut dicunt communiter Conc. et Salmant. cum aliis. Hoc tamen intelligitur, ut bene advertunt Croix, Busemb. et Concina, modo caupo propter hoc non esset causa furtorum faciendorum⁵.

53. Hic autem incidit sermonem facere de illa difficillima quaestione, utrum emptor bonae fidei rei furtivae possit eam restituere furi, ad recuperandum suum pretium? Prima sententia (quae est communissima) id permittit, cum nullus alius modus occurrit recuperandi pretium solutum. Ita s. Anton. Lugo, Navarr. Less. Silv. Rebell. Soto, Holzm. Salmant., etc. qui dicunt quod emptor ex hoc non infert iniuriam domino, quia rem in eodem statu in quo erat reponit. Secunda sententia negat cum Laym. Caiet. Mol. Croix, Concina, etc. qui volunt rem restituendam esse domino, quia cum e furis manibus liberata sit, iam in statu meliori existit; unde restituendo eam furi, non iam in pristinum statum remittit, sed in deteriorem. Haec sententia est valde probabilis, sed non minus est probabilis prima; etenim respondet Card. de Lugo rationi oppositae: 1. Quod emptor non tenetur servare rem domino cum proprio damuno:

si quis (dicit) sumeret vestem alterius quam reperit, et postea animadvertet retentionem illius fore sibi damno, bene in eumdem locum coniicere potest, licet praevideat alios fore eam sumpturos. 2. Emptor (et haec est ratio potior) cum habeat ius ad rescindendum contractum, non potest ei denegari actio reddendi rem furi; nam talis actio absolute necessaria est ut rescindat contractum, et ut pretium suum recuperet, licet per accidens eveniat domini damnum¹. Et, ut dicunt Tolet. Prad. Silvest. Alens. Holzm. et alii (et probabile dicunt Less. Lugo, et Busemb.), hoc procedit etiamsi emptor mala fide emisset, quia tam emptor malae, quam bonae fidei habet idem ius pretium suum contractus rescissione recuperandi. Et licet ille malae fidei peccaverit in recipiendo rem a fure, nihilominus neque pro illa rei acceptione, neque pro redditione furi, est causa domini damni, cum iam habeat ius eam illi reddendi². Sola enim iniuria proximo illata non obligat ad restitutionem, cum illa non est damni causa, ut dictum est praec. n. 44. cum s. Thoma³.

54. VI. Participans: participans bifairam intelligi potest: aut ille qui participat de furto, et hic tenetur ad illam partem solam quam recipit, quoties ille non fuit causa damni ab aliis illati, quia tunc tenetur ad totum: aut ille est particeps actionis furti; et super hoc plures quaestiones occurrunt. Quaeritur 1. an quilibet participantium, qui ad furtum concurrunt, teneatur restituere in solidum, nempe totum damnum? Distinguendum si res est divisibilis ut vinea, frumenti acervus, etc. tunc motor principalis tenetur ad totum: reliqui ad solam suam partem ut dicunt Lugo, Less. Navarr. Bonac. Salm., etc. licet ex communi consilio furentur: modo (excipiendum) alter non moveat, aut animum excitet alterius ad furandum; et idem esset si quolibet non concurrente furtum non fieret, nam tunc omnes tenentur in solidum. Quamvis quoad praxim rudes cum difficultate sibi suadere possunt teneri ad restituendum quod fuit acceptum ab aliis, et contra in eo casu praesumuntur ipsi domini fore contenti de sola uniuscuiusque parte, ob timorem ne nihil recipiant, si cogerentur illi ad restituendum totum. Hinc est quod confessarius quamlibet istorum (praecipue, si est conscientiae parum meticulosae) hortetur ut restituat quod debet, quin quantitatem explicet, se remittens dictamini illius conscientiae⁴.

55. Sed maius dubium urget quando res est individua, v. gr. cum multi incendunt aliquam domum, navim, etc., an omnes teneantur restituere in solidum? Multi probabiliter affirmant, ut Sotus, Sanchez, Caiet. Ronc. Salmant., etc., quia tunc quilibet est causa moralis totius damni. Sed probabiliter etiam negant Silvest. Nav. Lugo, spor. et alii qui dicunt quemlibet istorum teneri tantum ad suam partem; quia sicut qui concurrit ad partem damni dividui, licet cum aliis concurreret ad totum damnum, non tenetur nisi ad solam suam partem, ratione habita portionis rei circa damnum illatum; ita etiam qui ex parte concurrit ad aliquod damnum individuum, ad eam tantum partem tenetur ob causalitatem partialem, sive influxum partiarium, quem ille in ea re immittit. Sed hoc debet intelligi, quoties sine suo concursu etiam evenisset; quia si deficiente uno cooperantium, damnum non evenisset, tunc, ut dictum est, quilibet tenetur ad totum⁵.

56. Dubitatur 2. an qui timore gravis damni inductus cooperatur in alterius damnum, excusetur a peccato, et a restitutione? In hac quaestione dd. locuti sunt valde confuse nec pro mea imbecillitate mihi vi

dentur punctum attigisse mediis propriis principiis. Nonnulli universaliter excusant huiusmodi cooperantem, ut Sanchez, Less. et Busemb. Alii vero eum damnant, si eius actio proxime in damnum concurrit, ut esset arcam infringere, res e domo extrahere, et huiusmodi; excusant autem si actio est remota, ut scalam tenere furi, claves tradere, tranvehere furta; ita Bonac. Spor. Holzman, et Salm. licet Salmanticenses alibi dicant etiam has actiones remotas esse intrinsece malas, quia omnes (ut dicunt) cooperantur in actionem iniustam furis, unde etiam ob istas cooperationes damnant cooperantem de peccato, et restitutionis. Ego in opere meae moralis alio modo hoc punctum distinxi, dicendo diversimode esse considerandam cooperantis actionem quoad domini damnum et diversimode quoad furis peccatum. Quoad damnum, dixi neminem posse cooperari ad damnum alterius, ut liberetur a suo, quando damnum est eiusdem ordinis. Qua de re fit, ut etiam cum periuclo mortis tenear denegare gladium volenti occidere inimicum; quia non possum, ut e caveam a morte, cooperari positive in mortem proximi¹. Secus vero si damnum meum esset altioris ordinis, dum ut effugiam mortem aut infamiam, bene quidem cooperari possum in damnum alterius bonorum; quia tunc ego existens in extrema necessitate, dominus eorum esset irrationabiliter invitus, si repugnaret meae cooperationi².

57. Quoad peccatum furis, dixi cum auctoribus primae sententiae quod ob evitandum meae vitae aut famae damnum, tuto possum ponere actiones tam secundi quam primi generis, superius commemoratas, quia revera sunt pure materiales, et ex se omnes indifferentes, quia omnes sine peccato exerceri possunt; et licet fur iis ad malum finem abutatur, ego tamen non pecco; et tanto minus ad restitutionem teneor, cum ex iusta causa eas exerceam, ut dictum est Tract. 4. n. 31. et 32. loquendo de cooperatione materiali, et ita mecum sentit etiam p. Molina, qui dicit posse licite captivos timore mortis christianorum bona accipere, quoniam (en rationem quam adducit) sunt in necessitate eorum bonorum ad vitam conservandam. Ita etiam sentit Contin. Tournely qui dicit: Non teneor subire grave detrimentum, ut alterius peccatum avertam. Ita pariter doctus p. Milante qui dicit: Innoxie cooperatur, qui ex metu ad ea (loquendo de bonorum damnis) concurrit. Si unquam (ego subiungo) esset intrinsece malum furi claves tradere, eo quia tunc cooperor illius peccato, ne possem quidem ei tradere claves domus meae, ut me liberem a morte? sed quis hoc unquam cogitare potest? quare illas actiones tantum dico esse intrinsece malas quae augent, aut confirmant pravam furis voluntatem: ut esset servare ei humeros, eum certiorem facere de hora, aut modo magis commodo ad furtum exequendum, quia tales actiones sunt formaliter influentes in furis voluntatem, ideoque nunquam quocumque timore sunt licitae. Ita ego distinxi, punctum suis principiis discutiendo, et puto aliter dicendum non esse; caeterum sapientioribus haec submitto. Observetur locus citatus³.

58. Dubitatur 3. an teneatur ad restitutionem qui impedit alium, qui vellet avertere proximi damnum? Affirmant generaliter Navar. et Medina: sed nos distinguimus cum Lugo, Less. Mol. et Croix, ita: si impedit vi aut fraude, tenetur; secus vero si solo consilio, aut precibus, quia tunc peccat contra charitatem, non autem contra iustitiam. Hoc tamen intelligitur, modo ille alius non teneatur ex iustitia illud damnum impedire⁴.

59. VII. Mutus, non obstans, non manifestans: intelliguntur causae negativae, nimirum illi qui, cum possint

impedire alterius damnum, loquendo, aut reum manifestando, et cum hoc debeant facere ex pacto, aut officio, id negligunt. Cuiusmodi sunt principes, magistratus, exercituum duces, tutores, ecclesiae administratores, custodes, satellites, et servi¹; sed servi dumtaxat quoad damnum exterorum, ut diximus Tr. 7. n. 8. An autem teneatur ad restitutionem confessarius, qui poenitentem non obligat ad restituendum, ut debet, vide quod dicetur Trac. 16. de Sacramento Poenitentiae, n. 122.

60. Hic notandum 1. quod inter praefatos cooperantes tenetur restituere I. loco, qui retinet rem; II. mandans, si res non existit; III. executor; IV. caeterae causae positivae, ut consiliator, participans, etc.; V. causae omnes negativae². Notandum 2. quod si creditor remittit restitutionem damnificanti principali, censetur remittere etiam minus principalibus. Praeterea si creditor promittat alicui ex aeque principalibus eum non molestare, censetur remisisse totam illius portionem; secus si creditor vellet exigere totum debitum ab aliis, promissio tunc esset vana, quia alii cogerent illum ad contribuendam illam partem, quam creditori debebat³.

61. Praeter praefatos cooperantes, tenentur ad restitutionem illi qui impediunt proximum ab alicuius iusti boni consecutione. Sed in hoc distinguendum: si res erat ei debita ex iustitia, quocumque modo eum impedis, teneris ad restitutionem. Si autem non debebatur ex iustitia, tunc teneris, si vi aut fraude ab illius rei consecutione eum impedis; nam etsi proximus non habebat ius ad illam rem, nihilominus quisque habet ius ne malis artibus impediatur, ne aliquod bonum, quo non est positive indignus, consequatur. Et idem dicunt Salmant. si precibus importunis, aut metu reverentiali eum impedis⁴; et tunc restitutio debet fieri pro modo spei, quam proximus habebat in illud bonum⁵.

62. Sed hic quaeritur 1. an teneatur ad restitutionem qui malis artibus impedit, quominus res interceptae fisco applicentur? Respondeo cum Less. Sanch. Lugo, Azor. Salmant. et aliis communissime, teneri post sententiam, sed non prius; dum fiscus non acquirit ius ad poenam, nisi post sententiam. Saltem, ut dicit Lugo, hoc ius fisci ad poenas ita communiter receptum fuisse concipitur⁶.

63. Quaeritur 2. an teneatur ad restitutionem qui odio, sed sine malis artibus, impedit proximum a consecutione alicuius boni, quod caeteroquin ei iuste none rat debitum? Alii affirmant, ut Lug. Cai. Salm. etc, dicunt enim tunc animum iniustum reddere etiam iniustam actionem. Sed alii probabilius, et communissime negant cum Less. Petrocor. Castrop. Navar. Vasq. Sot. Laym. Mol. Bon. Sanch. Ronc. Holzm. et aliis plurimis. Ratio est, quia ad restitutionis obligationem prava voluntas non sufficit, sed requiritur amplius actio externa graviter iniusta, quae de se externe ius proximi laedat, et influat in eius damnum; aliter malevolus peccabit adversus charitatem, non autem adversus iustitiam⁷. Hinc infertur non teneri ad restitutionem, qui odio in suum inimicum dehortaretur (sed sine dolo aut vi) testatorem a relinquendo ei haereditatem, aut Episcopum a beneficii collatione: intelligitur de beneficio simplici, quia aliter dicendum est de curato; quia (iuxta sententiam probabiliorem) Episcopus ex iustitia tenetur illud digniori conferre, postquam concursus adhibitus est⁸. Observetur quid dicemus Tract. 13. n. 37.