PUNCTUM IV. Quid restituendum est a possessore bonae fidei, et quid a possessore malae fidei.

73. De possessore bonae fidei.

74. De fructibus naturalibus, civilibus, mixtis, et industrialibus.

75. Qui recipit a fure rem ablatam mixtam cum re illius.

76. Qui infert damnum existimatum minoris quo valet.

77. De possessore malae fidei.

78. Quid si res crescit, aut crevisset pretio, et de expensis utilibus a fure factis, et de eo qui se simulat pauperem.

79. Si res etiam periisset apud dominum.

80. Qui emit cum dubio.

81. Qui defraudat gabellas.

73. Loquendo de possessore bonae fidei, nempe de eo qui domino iniuriam tantum materialem intulit (iniuria materialis dicitur quae caret culpa, formalis cum culpa), ille tenetur restituere rem tantum si existit, aut si cum sua confudit, tantum id in quo factus est ditior: itaque si vestem alienam consumpsit, tenetur ad id quod impensuras erat in propriam sibi conficiendam². Sed in dubio sit vel ne factus ditior, ad nihil tentur, ut dicunt Sanch. Croix, et alii, quia in dubio nemo tenetur re sua privari³. Dicunt nonnulli dd. quod qui bona fide recipit pecuniam a fure, non tenetur restituere eam domino, licet illa existat; sed haec opinio non mihi videtur probabilis, quia dominium pecuniae in specie spectat ad dominum, sicut et caeterorum omnium⁴. Ad quid autem teneatur possessor bonae fidei, superveniente dubio quod non potest dilucidari? Vide quod dictum est Tr. 1. num. 20.

74. Insuper possessor non tantum debet restituere rem, sed etiam fructus ab illa perceptos. Sed hic oportet distinguere fructus naturales a civilibus, a mixtis, et ab industrialibus. Naturales sunt illi qui a sola natura producuntur, ut sunt pascusa, animalium foetus et huiusmodi. Civiles sunt illi qui percipiuntur a domorum, aut pecudum locatione; et etiam librorum, vestium etc. ut tenendum est cum communi contra Laym. Mixti sunt illi qui partim a natura et partim ab industria habentur, ut sunt oleum, vinum, casens etc. Industriales denique sunt illi qui sola industria axquiruntur, ut est lucrum quod percipitur a pecunia, quae negotiationi exponitur, aut a melioramentis rei factis. Fructus autem naturales et civiles debent integre (ablatis expensis) restitui, tum a possessore bonae, tum malae fidei, hac differentia, quod possessor bonae fidei ad nihil tenetur, si nihil percepit, aut si in bona fide eos consumpsit, et in nihilo sit factus ditior, aut si eos praescipsit possessione triennalis spatii cum titulo, aut 30 sine titulo, ut iam dictum est n. 10. Sed possessor malae fidei semper integre debet fructus praedictos restituere, quamvis eos non perceperit, si dominus iam percepturus esset, si res apud se fuisset: et licet dominus exacturus non fuisset, etiam tenetur restituere, quando iam ipse percepit, quia res semper domino fructificat. Fructus mixti denique debent restitui eadem regula, nempe bonae vel malae fidei; sed hic advertendum quod iam non debent restitui praedicti fructus (ut dicunt aliqui) sublatis expensis, et laboris valore, sed ut melius dicunt Mol. Dicast. et Croix cum aliis⁵, quoad solum valorem corespondentem naturae, quia valor correspondens industraie possessoris totus ei debetur⁶.

75. Quaeritur I. an tenearis restituere domino pecuniam, frumentum, aut similia quae recepisti a fure, postquam

ille commiscuit cum suis? Non teneris, si fur remanet potens restitutioni, dum id quod tu accepisti (licet mala fide) erat iam factum proprium furis: secus autem si fur redditur impotens, quia tunc illa acceptatione tu fuisti causa damni domini: et ita omnino tenendum cum Sanch. Tamb. et aliis communiter, quicquid dicant aliqui¹.

76. Quaeritur 2. ad quid teneatur proiiciens in mare gemmam alienam aestimatam 10. si valebat 100? Alii cum Lugo obligant ad centum, dicentes eum, qui iniuste proximo damnum infert cum culpa gravi, teneri ad totum damnum licet ignoratum. Alii tamen communius cum Pontio Exparsa Holzm. Croix, Dicas. Dian. Mazz. et probabilius dicunt teneri tantum addecem. Ratio, quia obligatio restitutionis correspondet culpae et culpa correspondet iniuriae, quae intenditur inferri proximo. Hinc sicut cum levis est culpa, nulla adest obligatio gravis restituendi (ut ipse Lugo fatetur); ita cum culpa est minor, minor etiam debet esse restitutionis obligatio. Rationi oppositae respondetur, quod damnificans tunc tenetur ad totum damnum culpabiliter illatum, cum saltem in confuso (ut ceteroquin regulariter apprehenditur) damnum quod infertur apprehenditur; sed neutiquam cum omnino invincibiliter ignoratur, ut bene advertunt Salmant. Holzm. Mazzot. et alii communiter².

77. Loquendo autem de possessore malae fidei, hic tenetur non solum ad restituendam rem existentem, et totum id in quo factus est ditior, sed etiam ad totum detrimentum illatum domino ob damnum emergens, aut lucrum cessans, saltem in confuso praevisum; ut paulo ante diximus. Hoc nihilominus intelligitur quando dominus habebat plenum ius in re, nam si habebat ius tantum ad rem, tunc debet ei satisfieri solum pro valore spei, quam habebat efficiendi suam³.

78. Hic notandum 1. quod si res ablata crescit pretio, temproe quo iniuste retinetur, crescit domino: et hoc currit etiamsi dominus eam consumpturus fuisset ante incrementum, nisi illi ablata fuisset; quare si dominus vendidisset agnum cum valebat quinque et fur consumpsit cum valebat decem, decem debent restitui, non vero quinque, ut dicendum cum Lugo Castrop. Conc. Salm. etc. adversus alios; quia res semper fructificat domino. Dicit attamen Concina quod si agnus crescit valore decem, et postea decrescit ad valorem quinque, tantum quinque debent restitui, quia tunc damnum est tantum quinque; et huic opinioni adhaesi in opere morali⁴; sed nunc illa mihi videtur omnino improbabilis, quia cum nunc creverit valor ad decem in domini beneficium, et cum fur non restituerit tunc agnum, damnum non fuit quinque, sed decem, et mora culpabilis furis fuit causa detrimenti. Valde probabile contra, imo probabilius mihi videtur quod dicunt Less. Molin. Croix etc. communissime (contra Sotum et alios) nempe quod si quis occidit agnum alterius cum valebat quinque, satis est ut restituat domino tantum quinque, licet agnus postea creturus fuisset pretio, et dominus iam illum servaturus fuisset, quoties dominus, illis quinque sibi redditis, sine incommodo emere posset alterum similem agnum⁵. Notandum 2. quod possessori malae fidei ex L. Adeo, § 7. Ex diverso ff. de acquis. domin. negatur actio contendendi expensas utiles in re factas; unde ait Sanch. (et Lugo vocat sententiam tutam) posse idcirco dominum licite eas retinere. Sed merito Less. Castrop. Navar. et idem Lugo oppositam appellant probabiliorem, nam praelata lex (ut poenalis) non obligat nisi post iudicis sententiam⁶. Notandum 3. quod qui se simulat pauperem, tenetur

ad restituendam eleemosynam (modo non esset modica) aut domino, ut ait Molin. aut aliis pauperibus, ut dicit Castrop.¹.

79. Quaeritur 1. an fur teneatur restituere pretium rei deperditae, cum illa aeque periisset apud dominum? Distinguendum: si res periit sine furis culpa, et eodem tempore et periculo (v. g. in eodem incendio) in quo periisset iam apud dominum, tunc certum est, ut dicunt omnes, quod ad nihil tenetur, quia tunc furtum non est causa damni, et sola iniuria (ut dictum est n. 44.) non inducit restitutionis obligationem. Contra, si res periit ob solam furis, aut alterius culpam ante commune periculum, certum est quod fur tenetur eam restituere, quia periculum quod supervenit, non eximit eum ab iam contracta obligatione. Quamvis si ille eodem tempore quo imminentem ruinam praevideret, rem consumeret, probabiliter eum excusant Less. Lugo Vasq. Sporer et Laym. Sed maius dubium restat, quid, si elapso periculo communi, res in alio periculo perit: dicunt Castrop. Less. et Salmant. tunc possessorem teneri ad restitutionem, ratione habita culpabilis suae morae in restituendo. Sed quoties secundum periculum fuerit pariter commune, ita ut res aeque apud dominum periisset, probabiliter eum excusat Croix: cum non mora tunc, sed periuclum fuit causa damni². Utrum vero fur restituere teneatur, cum rem consumat, postquam in extremam necessitatem deciderit, vide dicta n. 19.

80. Quaeritur 2. ad quid teneatur qui emit rem a venditore cum dubio an sit eius, et deinde adhibita diligentia veritatem detegere nequit? Aliqui dicunt teneri eam illum restituere, aut ei cuius dubitat rem esse, aut pauperibus; sed communius et probabilius dicunt Castrop. Lugo Less. et Salm. pro rata dubii dividendam esse; nam ex una parte non potest tota retineri dum nihil sibi prodest possessio dubia fide incoepta; contra aequum non est obligare eum ad restituendum totum, cum dubium sit an illa res sit aliena, an sua³.

81. Hic quaeritur 3. an fraudans gabellas teneatur ad restitutionem? Sententia communissima, cui adhaesi in opere morali, affirmat; quia sicut rex tenetur populorum saluti prospicere, ita populi tenentur ei sustentationem ministrare, ita Mol. Suar. Sanch. Croix et alii multi. Et probatur ex textu Apostoli: Reddite omnibus debita: cui tributum tributum: cui vectigal vectigal Rom. 13. 7. Alii autem negant, cum adiungitur poena, ita Navar. Beia Sa Duard. Malder etc. dicendo, quod licet subditi teneantur principi suo congruum subsidium ministrare, et licet princeps possit ad hoc etiam sub culpa obligare eos, non praesumitur tamen velle obligare ad culpam, quoties in sui lucrum magnam superaddit poenam, et illi se subiiciunt subditi. Praeterea adhuc iuxta sententiam, quod lex mixta obliget ad culpa et poenam, dicunt quod, posita lege quae poenam iniungit, dici potest tunc peccare fraudantem, cum adhuc post confiscationem bonorum nollet poenam solvere, aut sibi eam compensare vellet; tunc enim lex videtur disiunctiva, nempe quod solvatur aut gabella, aut poena, prout ait Sanchez cum Salon. Cordub. Angles et aliis. Saltem aiunt dubium esse, an lex haec ad utrumque obstringat, et in dubio nequit adesse obligatio certa. Hoc tamen non obstante, ego non omitto primam sententiam suadere⁴. Caeterum Sanch. cum s. Anton. Gabriel etc. excusant eos qui vehunt res proprio usui, aut familiae, dummodo etiam super illis expresse non sit imposita gabella, ut deducitur ex L. Universi c. de vectig., aut quia solutio etiam pro rebus usui proprio

destinatis non sit introducta iam ex consuetudine. Praeterea Silvest. Lugo Less. etc. excusant pauperes, si eorum paupertas sit tanta ut, solvendo pro gabellis, nequirent se et suos sustentare¹.