PUNCTUM VII. Quid restitui debet ob adulterium.

99. Ad quid tenetur adultera; et an teneatur se prodere apud spurium filium.

100. An filius teneatur credere ei.

101. Ad quid tenetur adulter; et licet non induxerit matrem ad supponendam prolem.

102. In dubio si proles est viri aut alterius adulteri.

103. Si proles mittatur ad hospitalia etc.

99. Distinguenda est obligatio adulterae ab illa adulteri. Adultera cum reparare nequit mariti, et filiorum legitimorum damnum ob prolem spuriam, quae nata est, tenetur saltem illud compensare suis bonis propriis,

aut se privando illis quae praetendere potest, suis industriis, aut inducendo filium, ut religionem ingrediatur, si sit ad hoc idoneus¹. Dubium restat utrum teneatur prodere delictum suum? Respondemus non teneri, cum prudenter timeret mortem, aut infamiam, et tale suum damnum valde praeponderaret damno viri, et filiorum legitimorum; sed cum damnum respective esset aequale, aut parum excedens, illa non potest suum celare crimen; ita dicunt communiter Lugo Sot. Less. Tol. Croix Roncag. Dian. Tambur. Spor. (contra aliquos). Hinc fit quod adultera debet suum crimen manifestare: 1. Si illa iam sit malae famae apud vulgum: aut ut dicunt Less. et Lugo, si foemina esset adeo vilis conditionis, ut eius fama non esset tanti, quanti alterius damnum. 2. Si secus timeretur damnum commune, v. gr. si spurius sit perditis moribus, et succedere deberet in principatum. 3. Si illa posset sine multo damno se prodere viro suo: sed recte hic dicunt Lugo et Sporer, difficulter adulteram posse ad id teneri, quia difficulter poterit magnam vexationem evitare, ut infertur ex cap. 9. de poenit. ubi dicitur: Mulieri quae de adulerio prolem suscipit, quamvis id viro suo timeat confiteri, none st poenitentia deneganda. Sed contra dicunt communiter Lug. Less. Ronc. Spor. Croix Tamb., etc., quod mater tenetur se prodere filio spurio, si probabiliter sperare posset illum sibi crediturum, et bonis cessurum. Nec obstat dicere quod amissio famae praeponderat bonorum amissioni; quia ex una parte non est certum quod delicti propalatio apud unum vel alterum probum sit gravis infamiae; imo non videtur improbabile oppositum, ut dicetur Tract. 11. num. 11. Ex alia parte mater certe tenetur ad damnum reficiendum, unde quoties certa non est, quod suum damnum sit multo maius damno aliorum filiorum, illa tenetur ad illius reparationem².

100. Sed punctum sistit, quod filius non tenetur matri in hoc praestare fidem, ut docent communiter Azor. Filliuc. Lugo Less. Laym. Ronc. Salm. Holzm., etc.: nam nemo tenetur credere testimonio unius, etiam probatissimi, ut habetur ex cap. Relatum, de testam. et ex c. Licet, de test. ubi dicitur: Nulla est causa quae unius testimonio, quamvis legitimo, terminetur. Cum hoc expediat bono communi, ut vitentur fraudes, quae secus possent de facili committi. Ideoque dicunt Elbel et alii, quod raro potest accidere quod mater teneatur se prodere apud filium, quia raro contingere potest, quod filius teneatur credere matri. Sed si unquam ea indicia illegitimitatis filii adessent, ut nota fuissent, filius iure in foro externo damnaretur, v. g. si mater perspicue demonstraret viri absentiam, aut impotentiam tempore conceptionis, tunc filius teneretur credere matri, et mater se prodere apud filium³.

101. Hactenus de adultera. Quoad adulterum, ille tenetur restituere filiis legitimis tam haereditatem suae proli relictam, quam alimenta illi exhibita a tertio anno, quia usque ad tertium annum tenetur eam lactare mater si potest; si autem non posset, etiam tenetur ad hoc adulter⁴. Dicunt nonnulli aa. quod si adulter non induxisset matrem ad prolem supponendam inter legitimus, sed in hoc se negative habuisset, tunc non tenetur ad alimenta, aut saltem non ad haereditatem. Sed nos dicimus cum Less. Mol. Caietan. Conc. Salmant. Croix, etc. communiter ad utrumque obligari: quia ille semper est causa moralis proxima damnorum praefatorum, coniiciendo adulteram in moralem necessitatem prolem supponendi⁵.

102. Quaeritur 1. ad quid tenentur aduler in dubio an proles sit propria, an viri? Dicit Laym. teneri

ad damnum pro rata dubii. Sed communiter docent Sot. Nav. Lugo Less. Sanch. Castropal. Tourn. Conc., etc. ad nihil teneri, quoties nescit certe prolem esse suam; nam secus possidet matrimonium, et possidet etiam adulter exemptionem a satisfaciendo damno¹. Et idem procedit (ut recte dicunt Sot. Sanch. Salm. Trull. etc.) si dubitatur inter duos adulteros, cuius sit proles; eadem ratione, quia non potest imponi onus certum pro dubia obligatione. Debet dumtaxat excipi, cum Elbel et aliis, casus, quando secundus adulter advertisset, quod suo peccato sit causa ipse incertitudinis, ne dignoscatur cuius sit proles: qua incertitudine posita, non potest postea exigi damnum a primo adultero: ideoque hic secundus remanet obligatus ad totum damnum: iuxta id quod dictum fuit n. 45.².

103. Quaeritur 2. an si adulteri essent opulenti, et mitterent prolem ad hospitale, teneantur ad refectionem expensarum? Affirmant Spor. Elebel Salm., etc. quia (ut dicunt) huiusmodi opera instituta sunt tantum pro pauperibus. Sed probabiliter negant Henr. Dicast. Rodriq. et Renzi, et probabile dicunt etiam auctores primae sententiae, quia hospitalia non sunt erecta solum ob parentum pauperum levamen, sed etiam et forte potius ad cautionem filiorum ex illegitimo consortio natorum, ob periculum, quod eis subest mortis temporalis et aeternae, si parentes deberent suis impensis eos alere³.