PUNCTUM IX. De ordine personarum quibus restitutio prius facienda est.

107. Si res existit, debet domino tradi, sed si alienata est, etc.

108. debent praeferri creditores onerosi.

109. Si omnes sunt onerosi.

110. An debita ex delicto, an ex contractu, etc.

111. An debita certa incertis.

112. An hypothecaria anteriora; et an anteriora personalia.

113. An debitor possit praeferre quem maluerit.

114. Quid si creditor exigit, etc.

115. Si servus recipit salarium a domino aere alieno gravato.

107. Cum debitor potest omnibus satisfacere, nullus ordo observandus est. Sed cum non potest omnibus, sequentes regulae observandae sunt: 1. Si res existit, debet utique domino illa restitui, aut, eo deficiente, pauperibus, ut dicit Busemb. Idem currit pro restitutione rei emptae, cum pretium non est solutum, quia tunc dominium penes venditorem restat, ut habetur ex §. Vendita., instit. de rer. div. Secus autem si venditor pro pretio pignus, aut cautionem accepisset; tunc enim dominium iam in emptorem translatum est, et venditor iam pro suo pretio in tuto est: et idem dicimus cum Lugo Mol. Laym. Castrop. Vasq. Azor., etc. (contra Bonac. et Salm.) si fidem pretii percepit, quia etiam tunc rei dominium est emptoris, ut in capite sequenti de contract. num. 167. Quare tunc nihil aliud venditori competit quam actio personalis in emptorem⁴. Si tamen esset pecunia furtiva confusa cum propria, recte dicunt Castropal. Ronc. et Croix, illam restitui debere suo domino, dumin tali casu totus cumulus eidem remanet obligatus⁵.

108. 2. Debita onerosa satisfacienda

sunt ante gratuita, quia horum promissio semper includit tacitam conditionem deducto aere alieno (satisfactis debitis) ut dicunt communiter Lugo, Silv. Molin. Navar. Less., etc. ex L. Inter, §. 15. ff. de re iudic.1.

109. Si debita autem sunt omnia onerosa, 1. debet satisfieri debitis, quibus obligata sunt bona debitoris cum expressa hypotheca. 2. Debitis cum hypotheca tacita, et haec inter praeferendae sunt uxorum dotes. 3. Depositis in manu debitoris deperditis. 4. Debtis privilegiatorum, nempe, pupillorum, locorum piorum, etc. 5. Caeteris debitis personalibus. Sed omnibus istis creditoribus, licet expressam haberent hypothecam, debet semper praeferri qui pecuniam dedit ad rem emendam, aut ad domum reparanduam, aut ad campum colendum, et custodiendum, aut ad colligendas fruges, ut est expressum in L. 3. ff. Qui potiores, etc.².

110. Dubitatur 1. quae debita prius satisfacienda sunt, an quae ex delicto, an quae sunt ex contractu? Tres sunt sententiae: Prima praefert quae sunt ex delicto; ita Medin. Rebell., etc. cum s. Thoma³, quia retinere res ablatas est maior iniuria, quam non solvere pro debito promisso ex contractu. Secunda praefert debita ex contractu, non iam gratuito, sed oneroso; ita Caiet. Nav. etc., quia secus (dicunt isti) fieret restitutio pro furto ex eo quod ad alios spectat; sed Lugo hanc rationem uti firmam non habet. Tertia communior Lugo Less. Castr. Bonac. Laym., etc. et mihi probabilior, dicit praefatis debitis pro rata satisfaciendum esse, modo non existat in specie res domini, aut modo non sit alicui creditorum hypotheca, secus, nullum habetur fundamentum ex lege aliqua, quod inter creditores ex delicto aut ex contractu praelatio facienda est⁴.

111. Dubitatur 2. an debita certa (nimirum quorum domini certi) praeferenda sint incertis? Probabiliter affirmant Less. Bonac. Busemb. Salmant. etc., quia debita certa lege naturae debentur creditoribus, incerta vero tantum ex lege positiva debentur pauperibus. Nihilominus est satis probabilis sententia Mol. Bann. Tap. Rebell., etc. a Lugo nuncupata probabilissima, restitutionem faciendam esse pro rata; dum est valde proabbile, ut aliunde dicunt Caiet. Covarr. Arag., etc. quod restitutio pauperibus debeatur etiam ex lege naturali; nam talis praesumitur esse creditorum ignotorum voluntas, quia cum ad ipsos nequeat pervenire restitutio, saltem fiat pauperibus pro suis animabus⁵.

112. Dubitatur 3. an semper praeferendi sint creditores anteriores? Loquendo de creditoribus hypothecariis cum expressa hypotheca, certum est semper inter ipsos praeferendos esse anteriores. Et idem dicunt Lugo Vasq. Mol. cum aliis communius de creditore cum hypotheca tacita, quod debet iste praeferri illis qui habent expressam. Inter creditores vero personales non negatur probabilis esse sententia Castr. Less. Holzm., etc. quod istis debeat pro rata creditorum satisfieri, dum istis non sunt obligata bona, sed persona debitoris quae aeque est obligata omnibus. Sed communior et probabilior est sententia de Lugo sancti Antonini Suar. Nav. Bonac. Conc. Croix Tol. et Salmant. qui citant sanctum Thomam et alios, praeferendos esse personales anteriores, quia regula: Qui prior est in tempore, potior est in iure, licet a lege civili pro solis hypothecariis assignata sit, tamen a iure canonico (reg. 45. iur. in 6.) illa assignatur pro omnibus; et talis regula est fundata in lege naturae, dum licet creditor personalis directe habeat devictam solam debitoris personam, indirecte tamen sibi habet bona illius obligata⁶.

113. Dubitatur 4. an debitor possit

inter creditores personales pauperiorem praeferre? Probabiliter id asserunt Molin. Sa Less. Laym. Med., etc. cum s. Thoma¹, quia pauper maius damnum suffert. Sed probabilius id negant Lug. Castrop. Azor. Vasq. Less., etc., quia talis praelatio nullibi legum indicata reperitur. Excipit Less. si pauper esset in gravi necessitate; sed hoc dico debere intelligi tantum quando alii creditores tenerentur in particulari ad succurrendum tali pauperi, ex obligatione praecisa eleemosynae².

114. Dubitatur 5. an creditor qui integrum suum debitum exegit, possit illud sibi retinere, quia aliis personalibus creditoribus impertiatur? Negat Lugo, si ille non est anterior, et si extraiudicialiter exegit. Sed est communissima sententia opposita, Less. Navar. Cabas. Salmant., etc., quia leges favent vigilantibus in iudicio, an extra, ut observatur in leg. Pupillus, ff. Quae in fraud. et L. Si non, in 6. §. 1. ff. de bon. auct. iud., etc. Hinc dicit Busemb. cum Silv. Navar. et Bonac. et Bonac. quod, cum quis creditorum personalium aequalium suum creditum efflagitat, debitor tenetur ei satisfacere³. Si nullus vero creditorum exigit, non potest debitor (quie st impotens satisfaciendo omnibu ssuis creditoribus) arbitrio suo uni integre satisfacere. Et in tali casu dicimus cum Castrop. Tourn. Conc. Salm. Bon. Azor., etc. (contra Less. et alios) non posse creditorem integram solutionem sibi factam retinere. Nec obstat dicere quod praefata lex, Pupillus, non revocat quod solutum est, quia leges tantum intendunt remunerari creditoris diligentiam, non autem dare alicui ius retinendi quod debitor ei iniuste solvit; nec in hoc iuvare potest accepisse in bona fide⁴.

115. Dubitatur 6. an possit servus qui non est praecise necessarius recipere stipendium a domino aere alieno gravato? Respondetur quod potest retinere illud, si in bona fide recepit. Si autem ille advertit dominum imposterum futurum fore aliis creditoribus satisfaciendo iniuste (sine necessitate) impotentem ex tali solutione, dicimus cum Navar. Ang., etc. eum teneri ab illo discedere, nec posse prosequi ad exigendum; nam alias ilel fit causa creditorum damni, ut diximus in simili casu n. 75.⁵. Contra uxores, et filii licite recipiunt alimenta a patre quantovis aere aileno gravato, ut dicunt Sanchez Laym. et Croix (dummodo non habeant unde aliunde vivant), cum talis debitor teneatur ex iustitia eos alere. Imo quantum ad uxorem dicunt Mol. Navarr. Vasq. et Laym. illam, licet haberet unde viveret, etiam posse a viro usurario ad restituendum impotente alimenta recipere; quia vir non minus tenetur ad mulierem alendam, quam ad pro debitis solvendum. Addit Laym. quod mercedes operariorum pro debitoris necessariis usibus debent etiam creditis hypothecariis praeferri⁶.