CAPUT IV. DE CONTRACTIBUS

PUNCTUM I. De contractu in genere.

121. Quot modis constituuntur contractus.

122. Qui contrahit sine animo contrahendi, aut se obligandi.

123. De contractibus turpibus.

124. De contractibus initis dolo, aut errore.

125. Metu.

126. Sine solemnitatibus.

121. Contractus quatuor modis constituitur: 1. solo consensu, ut venditio, locatio, etc. 2. solis verbis, ut stipulatio, 3. scriptura, ut census, 4. traditione, ut donatio, mutuum, depositum, et commodatum⁴.

122. Notandum 1. si quis externe contrahit, sed sine animo contrahendi, non remanere eum obligatum (nisi esset quia alter contrahentium, cum contractus esset onerosus, iam partem suam adimplevisset, ut dictum est in hoc Tract. n. 93.). Et qui contraheret sine animo se obligandi, probabiliter ne obligatus quidem remaneret⁵.

123. Notandum 2. contractus turpes, v. g. grassationis, fornicationis, etc. antequam effectum habeat delictum, cum ipsi sint omnino irriti,

non obligare; sed eo patrato, communior et probabilior sententia, quam tenent Sot. Caiet. Less. Sanch. Lug. Mol. Salm. Croix, etc. (quamvis opposita Adriani Comitoli et Tournely eitam sit satis probabilis) docet teneri solvere pretium promittentem, et recipientem non teneri illud restituere, tum ratione superius allata, quod cum alter contrahentium partem suam posuit, alter tenetur ponere suam; tum etiam quia opus malum iam positum, licet non sit dignum pretio uti malum, est tamen aestimabile ut utile uni, et onerosum alteri, id ponenti¹. Vide quod dicetur Tract. 13. n. 67. Si quis autem donum aliquod mulieri traderet ad copulam extorquendam, non posset illa, copula non concessa, donum retinere; secus vero si donum datum fuisset ad voluntatem mulieris alliciendam².

124. Notandum 3. contractum dolo, aut errore circa substantiam initum esse invalidum, licet error non dedisset causam contractui, nempe cum, etiamsi pars errorem cognovisset, etiam contraxisset. Contra cum error est circa qualitatem rei, et causam contractui non dedit, ille certe est validus. Sed si error fuisset circa solam qualitatem, et contractui causam dedisset, nonnulli dd. dicunt esse nullum; sed communis et valde proabbilior sententia vult esse validum, nam talis contractus non potest dici invalidus, nec lege naturae, cum iam adest plenus consensus circa substantiam: nec lege positiva, ut constat ex textu Iustiniani, Instit. l. 4. tit. 13. de except. ubi declaratur validus talis contractus, licet detur actio parti deceptae illum rescindendi. Sed hoc non obstante, quando error fuisset invincibilis, et res adhuc esset integra, probabile est cum Less. Laym. Castrop. etc. deceptum non teneri in conscientia stare contractui, cum omnium contrahentium mens tacita ea sit ut nolint se obligare iis contractibus in quibus decipiuntur³.

125. Notandum 4. contractus metu initos (modo metus sit gravis, et iniustus) similiter posse rescindi non solum a iudice, sed etiam propria auctoritate partis metum passae; et hoc etiamsi res in manus tertii possessoris bonae fidei transiverit. Et si unquam pars laesa peteret contractum resindere, et altera renueret, potest tunc sibi compensare damnum quod passa est⁴. Caeterum huiusmodi contractus ex se sunt validi, licet essent gratuiti, iuxta sententiam communissimam et probabiliorem, quam tenent Less. Azor. Lugo Salmant. et alii multi⁵. Nihilominus excipiuntur 1. matirmonium (et etiam sponsalia ut dicetur Tractatu 18. n. 3.); 2. professio religiosa; 3. votum; 4. promissio, aut traditio rei ecclesiae; 5. electio praelati; 6. auctoritas tutoris metu extorta; 7. iurisdictio ecclesiastica metu acquisita; 8. absolutio a censuris; 9. renunciatio beneficiorum. Loquendo autem de aliis contractibus, iam dictum est quod metum patiens actionem habet rescindendi contractum: intelligitur quando metus est gravis, non autem cum est levis iuxta probabiliorem sententiam; licet oppositam Soti Navar. Lessii Sanch. Castrop. Salm. etc. non iudicamus improbabilem, sed semper excipiunt hi dd. matrimonium, et professionem religiosam, quae irritari non possunt ob metus levis incussionem⁶.

126. Quaeritur autem inter dd. an liget in conscientia contractus sine debitis solemnitatibus celebratus? Multi affirmant, ut Sot. s. Antonin. Sa Mol. etc. dicentes legem humanam auferre quidem actionem in huiusmodi contractibus, non autem naturalem obligationem, pro qua sufficit solus consensus. Multi alii vero id negant, ut Less. Lugo Bonac. Salm. etc. et dicunt legem humanam, ut fraudum

periculo occurrat, bene posse etiam naturale debitum auferre. Sed cum utraque sententia sit probabilis, puto in praxi omnino amplexandam esse tertiam sententiam Sanch. Cabass. Bann. Beiae etc. (cui adhaeret etiam Sot.) nempe cum ei tale sit dubium, praeferendum esse possessorem, donec a iudice non sit damnatus ad restituendum.