PUNCTUM VIII. De cambio, locatione, emphyteusi, feudo et libello.

203. De cambio, et eius speciebus.

204. Qui recipit monetam falsam.

205. De locatione.

206. De successione locatoris.

207. In casu sterilitatis, etc.

208. An possit conduci ius mendicandi.

209. Si tabellarius eodem proficiscatur duorum mandata executurus an ec.

210. An debeatur salarium famulo aegrotanti.

211. De emphyteusi.

212. De feudo.

213. De libello.

203. Cambium est contractus, quo campsor cambit pecuniam campsario cum lucro aliquo praeter sortem. Et quadruplex est: minutum, per litteras, reale, et siccum. Minutum (sive manuale) licitum est, et fit cum pecuniae minores pro maioribus, vel contra dantur. Pariter licitum est cambium per litteras, et hoc fit, cum campsor recipit pecuniam a campsario, ut eam alibi solvat. Solutio autem pro tali cambio ex constitutione s. Pii V. non est differenda ultra tempus statutum. Reale contra est cum campsor dat pecuniam, ut postea eam alibi recipiat a campsario per huius procuratorem; et hoc etiam est licitum. Siccum denique (sive fictum, ut etiam appellatur) est cum tantum fingitur locus diversus ubi solutio facienda esset, et interim campsor exigit lucrum: hoc proculdubio est illicitum³. Ad hanc cambii speciem reducitur etiam cambium vulgo colla ricorsa, quod (ut paucis comprehendam) est cambium cum duplici fictione⁴. Cambium francofurtense, nempe cum mercatores dantes cambium ad proximas nundinas, quo magis eae distant, eo plus exigunt, est licitum, modo revera intercedat titulus lucri cessantis pro mercatore⁵.

204. Advertendum quod si quis casu recipit monetam falsam, non potest expendere: et si forte expenderit, iuxta sententiam veriorem, tenetur ad restitutionem. Dicunt tamen Croix, et Sporer, hoc intelligi debere cum materia monetae est falsa, secus vero si tantum est adulterina imago principis.

205. Locatio est contractus quo quis personam aut rem suam alteri dat ad usum pro certa mercede. Nota 1. quod si res fiat inutilis usui, conductor non amplius tenetur ad pensionem promissam⁶. Nota 2. quod expensae ordinariae parvi momenti spectant ad conductorem; sed extraordinariae (modo sint utiles) ad locatorem. Sed casu quo conductor se obligasset ad melioramenta, intelligitur se obligasse suis expensis⁷. Nota 3. quod si res perit, conductor ad nihil tenetur, modo locator non probet eius culpam. Nota 4. quod lcoator non potest rem repetere, nisi in sequentibus casibus, nimirum, 1. si conductor non solvit pensionem biennio: 2. si res sit necessaria locatori 3. si fundus non possit aliter reparari: 4. si conductor ea re abutatur, v. gr. si ibi alat meretrices, destruat, etc.⁸.

206. Notatur 5. quod successor universalis, nempe haeres, non potest

ante praefinitum tempus cum testatore conductorem expellere; bene tamen potest successor particularis, ut legatarius, donatarius, aut emptor, ut habetur ex l. Emptorem, c. de legat. Excipiunt nonnulli dd. si ager iam esset cultus aut seminatus: sed ego nescio quomodo huic exceptioni sit locus, cum lex (ut expressum est in L. Qui fundum, 25. ff. de locat. ubi sermo est de legatario) iam dat conductori actionem pro damnis, quae patitur, in haeredem¹.

207. Notatur 6. quod damnum sterilitatis ex se loquendo spectat ad conductorem; sed loquendo ex aequitate, cum non intercedit culpa conductoris, et sterilitas est nimia (ut si aliquo anno fundus non fructificaret ne pensionis quidem medietatem, sicut dicunt Less. Lugo, etc.) tunc debetur remissio, ut habetur ex c. Propter, de locat. et ex L. 8. c. eodem tit. Et si nihil fructificaret, nihil deberetur².

208. Dubitatur 1. an liceat pauperi elocare ius mendicandi? Alii affirmant, sed nos negamus cum communiori, nisi in casu in quo pauper non posset ipse mendicare³.

209. Dubitatur 2. si tabellarius eodem proficiscatur duorum mandata executurus, an possit integram mercedem ab ambobus recipere? Aurigae certo possunt, ob consuetudinem quae viget. Quoad alios autem probabile est, ut dicit p. Concina, quod tantum dimidiam mercedem exigere possiat; sed proabbile est etiam cum Less. Laym. Castrop. et Croix, quod possint exigere integram ab unoquoque, cum per accidens contingat, quod opera sit utilis utrique⁴.

210. Dubitatur 3. an dominus debeat solvere salarium famulo ad annum conducto, si aliquos menses ad annum conducto, si aliquos menses aegrotet? Dicimus cum communi (contra paucos) non teneri; nisi alicubi aliud ferret consuetudo. Et dicimus cum Lugo, et aliis (contra Azorium) ne ad expensas quidem infirmitatis teneri, nisi esset quia servus in gravi necessitate esset⁵.

211. Contractus emphyteusis est, cum dominus dat corpus stabile alteri in perpetuum, aut saltem per annos 10. ad meliorandum; ita ut ipse retineat dominium directum, et dominium utile transferatur ad emphyteutam, cum onere solvendi annuum canonem: qui canon si non solvatur per tres annos, dominus potest sibi vindicare fundum, si hoc erit saecularium, duos si est Ecclesiae. Praefatus canon semper debetur, etiamsi fundus periret quoad partem (secus si periret totus), et etiamsi pateretur gravem iacturam fructuum, modo pensio non esset magna, et fere aequalis fructibus, nam tunc ex aequitate debet illa dominui⁶.

212. Feudum est contractus similis emphyteusi, cum datur fundum nobilem aut rusticum vassallo sub onere exhibendi fidelitatem et obsequium personale domino directo⁷.

213. Contractus libellaticus denique est, cum emphyteuta sive feudatarius tradit tertio fundum eumdem sub iisdem conditionibus, et hic contractus dicitur eitam subemphyteusis, aut subinfeudatio⁸.