PUNCTUM IX. De sponsionie et ludo.

214. De sponsione, an sit licita, et quid si altera pars dicat se certo scire factum.

215. De ludo filiorumfamilias, et Religiosorum.

216. De fraudibus.

217. De ludis prohibits, an sint prohibiti laicis; et an victor possit sibi retinere lucrum.

218. An qui perdit teneatur solvere; quid si intercessit iuramentum solvendi, et non repetendi.

219. De ludis prohibitis clericis.

220. Religiosis.

221. Episcopis.

214. Sponsio (vulgo scommessa) est, cum duo de eventu alicuius facti contendentes aliquam summam

spondent consequendam ab eo pro quo stat veritas. Hae sponsiones non sunt prohibitae (saltem graviter) nisi fiant sub conditionibus peccaminosis, aut si qui ad invicem sponsionem facerent, quis eorum plus vini potabit: aut si quis sponderet aliquid tantum perditurum, si tale peccatum non assequatur, quia tunc se exponit maiori periculo peccandi. Secus si sponderet aliquid, non fore peccaturum¹. Ut autem praefatae sponsiones sint iustae, requiritur aequalitas tam praemii, quam dubii circa eventum. At si quis unquam diceret se certo scire aliquod, alter, hoc non obstante, etiam vellet sponsionem interponere, tunc dicunt alii quod potest retinere praemium, quia tunc alter cedit suo iuri: sed nos sentimus oppositum cum Lugo et La Croix quando ille alter etiam pro certa haberet suam assertionem; nam tunc ille non habet animum cedendi, sed inductus est ad ita sponsione certandum a solo errore suo, ratione cuius alter non habet ius sibi retinendi praemium. Secus autem dicerem, si ille iam dubitasset, quia tunc cessat deceptio, et revera vult cedere iuri suo².

215. Agendo de ludo oportet distinguere ludum in generali a ludo prohibito. Quoad ludum in generali, notandum 1. quod summa victa filiosfamilias restituenda est, modo non sit de suis bonis castrensibus, aut quasi; aut si adsit patris consensus, aut sit summa parvi momenti, aut sit aliqua pars moderata deducta ab alimentis, quae ei pater subministrat. Et idem dicitur de uxoribus, et Religiosis. Contra isti tenentur restituere pecuniam quam lucrati sunt ab aliis (nisi esset modica summa), licet alii scivissent hos subditos, et proprium peculium non habere³. Hic autem fit quaestio, an illi Religiosi, quia habent licentiam generalem a Superiore expendendi peculium suo arbitrio, peccent contra paupertatem si illud in ludos insumunt? et an victores teneantur ad restitutionem? Plures auctores, ut Suar. Lugo, Hurtad. Rebel. Salas, Med., etc. dicunt esse probabile quod non; tum quia Superior tunc aufert impedimentum voti, tum quia saltem tunc licentia praesumitur data a religione, quae licet invita circa modum, non est circa substantiam Nihilominus nos dicimus cum Nav. Less. Sanch. Salm., etc. esse absolute probabile oppositum, quia talis licentia non praesumitur fuisse data a Praelatis, nec Praelati, licet vellent, possunt eam impertiri; cum ipsi sint simplices administratores, non autem domini bonorum monasterii⁴.

216. Notandum 2. quod lusor, si fraudibus iniustis utitur, v. g. signis notando chartas, aut mutando talos, etc. debet restituere lucrum, et etiam quantum valebat alteri spes lucrandi. Dictum est fraudibus iniustis, nam licet uti iis astutiis, quas regula lusus, et consuetudo ferunt, t aspicere chartas, quas alter sua negligentia conspici facit, aut dignoscat chartas quae exterius ob aliquod casuale signum ex seipsis dignosci possunt⁵.

217. Quoad ludum prohibitum, notandum est quod omnes ludi sortis (qui dicuntur lusus alearum) ut sunt lusus taxillorum, qui vulgo dicuntur bassetta, primera, etc. hi vetiti sunt tum iure canonico c. Episcopus dist. 35. et c. Clerici, de vita, et honest. cleric. tum iure civili, L. Alearum, c. de Rel. et sump. fund. Deinde distinguere oportet in hac materia laicos ab Ecclesiasticis. Quoad laicos, est commune inter dd. tales lusus non esse prohibitos sub gravi, quia citatus Canon Episcopus est a consuetudine derogatus, et leges civiles circa hos sunt poenales, cum (in victorum poenas) dant actionem ei qui vincitur, repetendi summam amissam⁶. Ex quo caeteroquin infertur,

quod victor potest sibi lucrum retinere, donec per iudicis sententiam non obligetur restituere, iuxta communem¹. Et hoc etiamsi lusisset animo repetendi, si perdebat².

218. Contra communis est sententia et probabilior cum Sanch. Less. Lugo, Viva, Nav. Tolet. Layman. Mol. Salm., etc. (contra Sayr. Bann. et alios paucos) quod qui perdit, non tenetur solvere; quia cum ei detur a lege beneficium repetendi, datur etiam non solvendi, ut deducitur ex alia L. Creditori, c. de pactis, ubi dicitur: Frustra solvitur, quod statim repetendum est3. Si autem vellet transigere, bene potest id facere, licet non haberet animum iudicem adeundi⁴; et licet cessisset beneficio legis, quia cum lex sit edita ob bonum commune, eius cessio est nulla. Modo (limitatur) ex utraque parte non sit iuramento firmata promissio, non solum de solvendo, sed etiam de non repetendo: nam lex vetat quidem huiusmodi lusibus ludere, sed non quidem solvere amissum; unde tunc neuter lusorum ne potest quidem iuramenti relaxationem petere, dum adest tertii praeiudicium⁵. Et ille qui perdidit, si iam solvisset, non potest sibi compensare, nisi adeat iudicem, licet non iurasset de non repetendo⁶. Sed si ille peteret contractus rescissionem, et alter renueret, vide dicta n. 125.

219. Quoad Ecclesiasticos, none st dubitandum quin clerici (in Sacris tamen aut beneficiati, dum pro aliis interdictio saltem obsolevit) peccent lethaliter, si ludant lusibus merae sortis, ut superius explicatum est, cum iis frequenter ludunt et diu, licet in modica quantitate; quia huiusmodi lusus notabiliter Ecclesiasticorum statum dedecet. Et idem dicitur si exponunt ludo magnam quantitatem, licet raro; saltem cum in hoc grave adesset scandalum aliorum, ut vult Layman⁷. Dictum est lusibus merae sortis, nam simplices lusus chartarum, in quibus vincere dependet tam a sorte, quam ab industria, ut sunt lusus appellati recreationis, v. g. tressette, ombre, et alii id genus, hi non sunt vetiti sub gravi clericis saltem ex hodierna consuetudine, nisi adesset scandalum, aut peculiaris alicui prohibitio⁸.

220. Loquendo autem de Religiosis, si isti sunt reformati strictioris observantiae, ut Capuccini, Theresiani, Iesuitae, Alcanterini, et similes, illi ludendo ludis sortis, etiam semel, non excusantur a gravi: et tanto minus excusantur Superiores qui id permittunt. Et idem ego dicendum puto, si quocumque chartarum ludo, etiam recreationis causa (ut supra dictum est) ludant, saltem si luderent semel atque iterum; tum ob scandalum cui essent laicis, tum ob abusum qui irreperet. Quoad autem alios Religiosos laxioris observantaie, ut dictum est de clericis, ita eitam dicunt dd. tunc graviter peccare, cum luderent lusibus merae sortis, et frequenter, aut in nimia quantitate; praeter peccatum contra paupertatem, ut dicetur Tract. 13. n. 13. et 14. Si autem ludus esset simplex (ut supra explicatum est), Peyrin. Dicast. Salm., etc. eos excusant a gravi, et etiam a levi, ut dicunt, si luderent animi gratia; sed huiusmodi solaitum mihi semper videtur indecens statui religioso, nec usus mihi videtur posse id cohonestare⁹.

221. Sed si Episcopus luderet aleis, etiamsi semel, aut frequenter chartis solatii causa, nescio quomodo possit excusari a gravi scandalo. Et idem dico de Praelato qui frequenter, et ex proposito assisteret alearum lusibus. Sed quoad clericos et Religiosos qui assistunt, licet hoc etiam vetitum sit a Canonibus (cap. Clerici, de vita, et honest. cler.) nihilominus communiter dd. eos excusant a culpa gravi¹⁰.

PUNCTUM X. De societate.

222. Conditiones ut sit iusta societas.

223. Debet prius detrahi capitale domino.

224. Debet attendi valor laboris, et comoditatis sortis, quae spectat ad dominum.

225. Damnum sortis cui spectat.

226. De animalium societate, ad caput salvum, et de pacto supplendi animalia mortua.

227. De contractu trium contractuum.

228. An filius negotiando pecunia paterna, etc.

229. De Societate inter fratres.

230. Quot modis finitur societas.

222. Contractus societatis is est, cum duo saltem contribuunt pecuniam et laborem, ut commune faciant lucrum, aut damnum. Conditiones societatis sunt tres, 1. ut ineatur in materia honesta; 2. ut adsit aequalitas inter laboris aestimationem, et pecuniae commoditatem; 3. ut uterque socius subeat onus damnorum, et expensarum quae eveniunt ob negotiationis causam, sed damnum sortis spectet tantum ad dominum¹.

223. Ex quo infertur 1. quod si unus contribuit pecuniam, alter vero laborem, terminata societate, prius restituenda est sors domino, et postea reliquum dividendum est, ut recte docent Lugo, Bonac. Cabass. Petroc., etc. (quicquid dicant alii); quia sicut, sorte pereunte, tota perit domino, ita eadem (dum existit) tota ei debetur. Nec valet dicere quod altero laborem conferente, et altero pecuniam, aequum est ut in fine totum dividatur; quia in ea societate qui contribuit sortem, non contribuit pecuniam, sed huius commoditatem; unde si unus contribuit navem, et navicularius laborem, absoluta navigatione, navis utique tota ad dominum spectat, qui illius comoditatem contulit; non secus cum quis confert sortem, ea integra ad dominum spectat².

224. Infertur 2. quod in facienda divisione, prius (uti iam dictum est) detrahendum est capitale in domini beneficium; deinde dividendum est lucrum, habita proportione valoris industriae a socio adhibitae, et valoris, non iam sortis (uti contendit Cabassut.) sed commoditatis sortis collatae ab altero, iuxta communem aestimationem lucri quod producere potest pecunia negotiationi applicata, uti recte dicunt Castrop. Ronc. et Rebell. In quo potest contingere aliquando, quod industriae valor ita excedat valorem usus pecuniae, ut iustum reddatur pactum (quod ex se esset iniustum), ut dividatur etiam capitale. Advertendum contra quod in aliquibus locis valor industriae sit ita tenuis ob loci consuetudinem, au ob frequentiam operariorum, ut recte subiiciatur operarius etiam quoad partem periculo sortis, licet ipsum periculum per se totum solius domini esse debeat³.

225. Infertur 3. quod damnum sortis ad dominum totum spectat, quamvis sors pereat antequam operarius suum conferat laborem (ut non recte excipiunt nonnulli (dd.), quia, ut non semel supra explicandum est, non confertur sors, sed tantum usus illius. Unde dato quod pereat sors in principio societatis, dominus nihil confert de pecuniae usu; ideoque operarius ad nihil tenetur, licet nihil laboris sui contribuat⁴.

226. Infertur 4. quod iniusta est societas pecudum cum pacto, quod dicitur ad caput salvum, nempe ut, absoluta societate, prius restituantur pecora in eodem numero, et valore, licet illa sint mortua, aut deteriora facta, deinde reliqua dividantur; hic contractus est iniustus, quia damnum sortis (ut dictum est) totum domini est, nihil custodis⁵. Et ita etiam dicimus cum Tamb. Silv. Angelo, etc. (contra Azor, Ronc., etc.) non licere (ex se loquendo) pactum, durante societate, sufficiendi partus in locum

armentorum, quae moriuntur, quia partus, uti fructus societatis, non debent substitui, sed dividi; unde tale pactum redundaret in custodis damnum¹. Advertendum tamen hic quod, deficientibus pecoribus, custodis intererit probare quod illa sine sua culpa perierint, ut notant Pontas, Tourn., etc. ex L. Cum duobus 52. §. Damna ff. Pro socio2.

227. Hic autem 1. agitatur illa celebris quaestio, an liceat exigere lucrum certum, salvo capitali, mediis tribus contractibus, nempe societatis, assecurationis sortis, et assecurationis lucri; contra qui confert pecuniam, cedere debebit maiori lucri parti, quod sibi probabiliter contingeret praecisis praefatis assecurationibus. Multi dd. ut Merbes. Concina, Habert, Tourn., etc. negant; quia (uti dicunt) talis conventio, posita sortis atque lucri assecuratione, non esset amplius societas, quae de natura sua cum ea sit, ut dans pecuniam periculo subiaceat, transiret in mutuum, unde non potest exigi lucrum. Sed alii communius admittunt, ut Navar. Tolet. Less. Lugo, Castr. Bon. Ronc. Salm., etc. dicentes quod illi tres contractus, si separatim inirentur, iam essent iusti; et ita volunt etiam, cum fiunt cum eodem. Nec est verum, subiungunt quod talis contractus transeat in mutuum, quia qui accipit mutuum potest suo libitu pecuniam impendere. sed hic socius omnino debet in negotiationem eam impendere, quapropter essentialiter mutatur natura mutui. Et sciendum quod hic trinus contractus approbatus fuit a facultatibus theologicis coloniensi, trevirensi, salmanticensi, moguntinensi, et aliis, ut refert quidam liber typis editus Parisiis 1745 cum titulo: Exam. theolog. sur la société du prêt à rente. Dicerem tamen ut hic contractus nunquam fieret, theologorum consilio non praecedente.

228. Quaeritur 2. an filius negotians pecunia paterna possit accipere partem lucri suo labori, et industriae correspondentam? Affirmat Ronc. casu quo filius negotiatur proprio nomine, quia tunc, dicit, detracto valore alimentorum quae a patre recipit, posset sibi sumere quantum pater praestaturus esset aliis pro huiusmodi labore. Sed huic opinioni acquie cere non possumus, quia licet ipsa sit probabilis, attamen cum etiam probabilis sit opposita Molinae, Lug. Silvest. et aliorum, nempe quod filius cum patre cohabitans non potest sibi compensare labores suos stipendio, quod extraneo dandum fuisset, modo labores non essent excedentes³; qua de re cum agatur de compensatione, pro qua requiritur ius certum et liquidum, nequit filius eam sibi facere sine patris consensu⁴.

229. Notandum quod inter fratres non intelligitur facta societas nisi omnes fratres alicui negotiationi vacent, aut si quis eorum negotietur, et alii non conferunt bona propria praeter communia; nam si unus confert bona propria, alii vero tantum bona communia, bene potest ille se compensare iuxta excessum, quem de suis bonis, aut de suo labore in negotiatione impendit. Sed si unus fratrum ab aliis absens de bonis communibus in communi negotiaretur, intelligitur durare societas usquedum alii fratres divisionem non exposcant⁵.

230. Notandum denique quod societas potest dissolvi multifariam: 1. Cum terminatur negotium et tempus praedefinitum: 2. mutuo consensu sociorum, etiam tacito, v. gr. si alter eorum seorsim negotiari incipiat. Caeterum neuter sociorum potest a contractu se abdicare, nisi esset quia ei incumbendum foret in bonum publicum, ut si alter damno esset societati, aut si pactis non staret; 3. morte alterius socii, quia societas non

transit ad haeredes, nisi quoad negotia iam incoepta, aut nisi adesset pactum iuramento firmatum cum defuncto socio, ut dicit Bon.; 4. exilio, aut professione religiosa; 5. si alter sociorum infirmitate, aut alia causa necessaria non posset amplius parti suae satisfacere; 6. si amittitur pecunia contributa; 7. si ita res mutantur, ut societas evadat inepta fini¹.