PUNCTUM III. De detractione.

7. Detractio quando est culpabilis.

8. De arcano per fraudem cognito, etc.

9. De arcani obligatione.

10. An possit publicare delictum ob defensionem.

11. An propter consilium, et solamen; et an viro probo.

12. Si delictume st publicum in uno loco etc.

13. Si fuerit publicum aliquo tempore ec.

14. Si delictum est connexum.

15. Si referat ut ab aliis auditum.

16. Qui nominat aliquem ordinem, aut monasterium.

17. Qui inducit, aut audit detractionem.

18. De famae restitutione.

19. Causae excusantes a restitutione.

20. An adsit obligatio compensandi ingamationem cum pecunia.

21. An infamatus possit sibi compensare.

22. Qui sint libelli famosi, et quae poenae adsint contra eos conficientes.

7. Detractio alterius famae tunc est mortale, cum aut publicatur delictum falsum proximi, aut delictum verum, sed occultum, et quod brevi none st publicandum; et quod brevi non est publicandum; et item cum publicatur, ut infametur; nam si manifestetur ob alium iustum finem (loquendo de delicto vero) v. g. ut proximus corrigatur, aut ut evitetur damnum grave aliorum, et nullum extaret medium quo evitetur illud, tunc illud patefacere non est illicitum (nisi in casu quo damnum infamia notati esset notabiliter excedens proprium damnum): quia, ut dicit s. Thomas³, illa dicitur vera detractio, quae fit ut denigretur alterius fama, non autem illa, quae fit ob aliud bonum necessarium: Si verba (sic ait s. d.), per quae fama alterius diminuitur, proferat quis ob aliquod bonum necessarium, non est peccatum, nec potest dici detractio4.

8. Hic locum habet magna quaestio: An quis ad evitandum grave suum damnum, possit patefacere delictum occultum alterius, sed iniuste congitum aut vi, aut fraude, v. g. reserando litteras etc? Variae sunt sententiae, inter quas nobis arridet illa Lugo Laym. Tourn. La-Croix et Sporer, qui negant posse hoc fieri, quia illa actio iniusta obligat patrantem eam ad restituendum proximo omnia damna, quae inde illi proventura erunt. Eo solo casu posset

revelare alterius delictum, quando ei liceret illud investigare etiam per vim, aut reserando alterius litteras, ut esset si revelatio conferret bono communi, aut si ille proximus sub gravi teneretur aperire arcanum, ut repararetur damnum, aut si ille iniustam vexationem exhiberet, et alius qui litteras resignat, proabbiliter putaret in illis aliquod contineri, quod directe esset causa iniusta damni proprii, aut alterius innocentis; nam secus, si direcfte non contineretur in litteris vexatio, sed ab illis posset deduci indirecte aliqua notitia, qua sua utilitas promoveri posset, aut vitari damnum, non liceret tunc aperire litteras, cum hoc sit contra bonum commune societatis humanae, quod praeferendum utique est bono privato; ita Less. Laym. et Salmant. cum aliis communiter¹.

9. Hic quoque opportune cadit, ut sciatur quandonam teneamur servare arcanum? In hoc oportet distinguere arcanum naturale a promisso et a commisso: naturale est, quando quis casu scit aliquod factum occultum: promissum est, cum se aliquis obligat non manifestare aliquid: commissum denique dicitur, cum aliquis confidit alteri arcanum cum prohibitione non revelandi. Veniamus ad obligationem arcani. Promissum obligat iuxta intentionem committentis, sed non habet ille obligationem gravem observandi, nisi cum certum est ita se obligasse. Commissum (dictum etiam rigorosum) obligat strictius quam naturale, et potest tantum in sequentibus casibus aperiri 1. Si praesumitur consensus principalis; 2. si factum iam sit publicatum. Imo Azor. Lugo Ronc. Salm. et alii dicunt non esse mortale, uni vel alteri illud communicare commissum, licet sit de re gravi; modo persona non sit talis, ut praecipue illi iudicetru committens voluisse celari: 3. si occultatio arcani vergeret in damnum commune, vel alicuius innocentis, ac ipsius committentis: quia tunc tu bene potes detegere illud. Huc adde iuxta communiorem et probabiliorem sententiam cum Soto Navar. Laym. Less. De Lugo Bonac. Ronc., quod potes detegere secretum etiam ad reparandum tuum proprium grave damnum, cum deterioris conditionis non sis, quam caeteri innocentes; dummodo (limitatur) detectio non vergeret in grave damnum commune; et modo non te obligasses illud celare etiam cum aliquo tuo damno. An autem illud possis prodere in periculo vitae, cum etiam in tali periculo te obligasses celare, utraque sententia affirmativa, et negativa est probabilis².

10. Notandum 1. licere (ut dicunt Lugo Carden. Tournely et Busemb.) revelare aliquod verum delictum proximi, in quantum iuvat, et etiam est necessarium ad se defendendum ab aliqua insidia ab illo parata. Dictume st verum, quia imponere delictum falsum semper est grave, uti habetur ex prop. 44. ex damnatis ab Innocent. XI. quae dicebat: Probabile est non peccare mortaliter, quia imponit falsum crimen alicui, ut suam iustitiam et honorem defendat, etc.³. Multi dd. tamen excusant a mortali, cum quis, ut aufugiat acriores cruciatus, confitetur commisisse delictum cuius immunis est; sed hoc non admittimus cum aliis⁴, observa id quod dicetur in Tract. 13. n. 84.

11. Notandum 2. licere patefacere alterius peccatum in quantum conducit proprio consilio, aut levamini in aliqua iniuria gravi, qua quis affectus est, ut communissime Navar. Bon. Sairo. Ledes. Mazzotta Busemb. Salm. et alii. Et multi graves dd. ut Less. Caiet. p. Nav. Bonac. Covar. Nav. Trullench. etc. excusant (saltem a gravi) qui revelaret aliquod delictum secretum uni vel alteri viro prudenti, dum fama consistit in aestimatione hominum, ideoque non iudicatur infamatio significare illud

peccatum uni vel alteri qui illud celatum tenerent. Et hoc idem aperte sentit s. Thomas¹ dicens: Si ex incautela alicui dixerit hoc (nimirum alterius peccatum), ita tamen quod non proveniat inde infamia delinquenti, tunc non peccat mortaliter, licet incaute agat².

12. Notandum 3. quod cum delictum est publicum alicubi, dubitatur an sit gravis culpa illud manifestare alibi etsi eo non adhuc pervenerit notitia, nec brevi perventura erit? Adsunt tres sententiae. Prima cum Dicast. Villalob. Antoine Tournely Cuniliati etc. tenet esse mortale contra iustitiam, quia delinquens adhuc ibi suam famam possidet. Secunda cum Lessio Sylvio et Bonac. tenet esse mortale contra charitatem, quia licet reus amiserit ius ad famam, valide tamen moereret, sciendo palam fieri suum crimen eo loco ubi ignoratur. Tertia sententia communior, quam mordicus tuentur Lugo (et vocat communem ac veram) cum Caiet. Anton. Ledesma, et Maior, eamque tenent Salm. cum Navar. Bannez Serra Fill. Fagund. Macado et aliis³, dicit non esse gravem culpam neque contra iustitiam neque contra charitatem. Plures afferunt rationes praefati auctores; sed potior ratio est, quia ad bonum commune expedit agnosci malefactores, ut ab eis alii cavere se possint; hocque commune bonum damno praeponderat deinquentis. Haec ratio utique valde probabilis mihi videtur, semper ac crimen est tale, quod reddat reum perniciosum et vitandm, prout esset crimen latrocinii, impudicitiae, homicidii, proditionis, et similium. Nec obstat dicere quod reus, possidendo eo loco famam suam, nequit illa exspoliari per solam opinionem probabilem; nam respondetur quod eodem tempore quo ipsius peccatum publicum evadit, ex una parte iam probabiliter amittit ipse ius ad famam, et ex alia omnes acquirunt ius ad ipsum agnoscendum, ut evitent; et cum ius rei evadit incertum, incerta quoque evadit possessio illius. Invenio autem quod p. Concina⁴ in hac quaestione distinguit et ait, quod cum delictum est notorium notorietate facti, scilicet publice patratum, tunc patefieri potest ubicumque; cum vero notorium est tantum notorietate famae, sic inquit: Cauti omnes sint oportet, quia facile fingitur haec publica fama. Adverte autem quod delictum publicatum in una tantum familia aut monasterio, non potest dici absolute publicum; unde non potest alibi manifestari, et ne in alio quidem monasterio ipsius ordinis, quod cum illo haberet frequentem communicationem⁵.

13. Delictum vero alicuius publicum uno tempore, non potest in alio in quo factum est occultum publicari sine gravi culpa, saltem contra charitatem; excipe tunc si delictum esset publicum, non solum notorietate facti, sed etiam notorietate iuris, nempe per sententiam iudicis, aut rei confessinoem in iudicio, ut docent Lessius Lugo La-Croix etc.⁶. Ceterum hoc non obstante, non prohibetur quin historici delicta publica describant, etiam ex solo facto; Sotus Molina Vasq.⁷.

14. Notandum 4. quod si quis infamia notatus est ob unum delictum, non est grave illum infamare de alio illi connexo, aut affine, ut si dicatur de milite fornicasse, et huiusmodi. Secus vero si publicaretur aliud peccatum diversum; aut si de eo qui dicitur esse adulteratus semel, patefieret his eum lapsum esse⁸.

15. Notandum 5. peccare tantum venialiter eum qui refert pecactum proximi, sed uti narratum ab inimicis, aut aliis modicae fidei, aut si

verisimiliter creduntur auditores non praestare fidem dictis. Sed peccabit mortaliter, si dicet a fide dignis audivisse, aut si refert delictum gravissimum; quia in hoc erit peccatum grave etiam solum suspectum fundatum praebere¹.

16. Notandum 6. pecacre eum qui detrahit famae alicuius ordinis religiosi, aut monasterii alicuius religionis, et etiam qui publicat delictum alicuius religionis, nominando monasterium aut ordinem. Nihilominus si ordo esset amplus, recte ait p. Concina, non aestimandum grave peccatu, nec frangi sigillum, nominare ordinem qui non est strictae observantiae².

17. Notandum 7. peccare graviter qui inducit alterum ad detrahendum. Qui etiam non inducit, sed oblectatur de detractione ab aliis facta, peccat etiam graviter, sed tantum contra charitatem. Sed qui oblectaretur non de damno, quod proximus patitur in illa detractione, sed tantum de novitate, aut curiositate, quam continet detractio illa, multi dd. excusant a gravi; modo ille non esset Superior: quia graviter interest subditum detrahentem corripere. Superiores igitur peccant graviter contra charitatem (sed non contra iustitiam), ut recte tenent Lugo Sotus Reb. Dicast. etc. si omittunt corripere subditos detrahentes proximo de re gravi³. Sed qui non est Superior a multis gravibus dd. excusatur a peccato mortali, si ob verecundiam, aut timorem, non nititur impedire detractionem, dummodo proximo (ultra infamiam) nonimmineat aliud damnum ex detractione causandum, et modo ait s. Thomas⁴, certe non sciat quod si corriperet detractionem impediret; sed hanc certitudinem habere est moraliter impossibile ei qui non est Superior, aut saltem si non multo praestat dignitate, aut nobilitate⁵. Advertunt Lugo, Busemb. etc. errare eos qui statim ac audiunt loqui contra proximum, putant illico teneri ad correctionem; quia saepe plus prodest proximo, ut detractio incoepta terminetur, dum aliquando, expleto discursu, cognoscetur quod res aliter sese habeat, quam in principio apprehensa fuit. Ceterum ut ab omni scrupulo se eximat; ubi audit aliquem detrahentem, et quidem de re gravi, et occulta, satis erit si a circulo discedat; aut si nitatur sermonem aio traducere, aut si ostendat sibi illud displicere, vultum alio convertendo, aut oculos demittendo aut vultum valde serium ostendendo⁶.

18. Notandum 8. iniustum detractorem teneri ad famae restitutionem, et etiam ad damnum illi causatum /dummodo sit saltem in confuso praecognitum); et non solum cum delictum impositum est falsum, palinodiam canendo apud auditores, tam mediatos, quam immediatos (cum immediati negligerent advertere suos auditores); sed etiam quando est verum, prospiciedno modo quo meliori potest, dicendo v. g.: Erravi, allucinatus sum, me fefellit, mentitus sum; quia omne peccatum est fallacia, et mendacium, iuxta s. Ioan. ego soleo hoc consilium dare, ut dicant: Ex capite meo hoc erui, (vulgo me l' ho cavato dal capo) aequivocando quia omnia verba e mente (pro qua accipitur caput) procedunt. Quod si unquam famae restitutio proabbiliter maiori damno potius, quam utilitati infamia notato futura esse iudicaretur, quia praesumeretur ab hominum memoria effluxisse (ut iam praesumitur, cum famae obtrectatio multo abhinc tempore acciderit, et inde hoc omnino in oblivione iacuerit): tunc satius est occasiones captare infamatum laudandi in aliqua eius virtute; ut eum in bonam aliorum opinionem ponat, quam res praeteritas hac famae restitutione in memoriam revocare. Confessarius attamen curet ut huiusmodi

famae compensationes, cum commode fieri possunt, ante absolutionem fiant, quia postea difficulter adimplebuntur; licet ceteroquin hae minus difficultatis habeant, quam pecuniae restitutio¹.

19. Denique notandum detractorem plurimis ex causis posse excusari a famae restitutione: 1. Si delictum iam ex alia via fuerit factum publicum, aut si infamatus aliis modis suae famae consuluerit: 2. si prudenter praesumitur diffamatus remisisse, dum quilibet est suae famae dominus, ut dicunt Laym. Nav. Trullench. Busemb. Holzman etc. cum communi²; modo, intelligitur, possit remitti, dum remittere non potest quando eius infamia cederet in scandalum, aut in damnum commune, aut suorum; 3. si ob famae restitutionem subeundum esset periculum vitae, aut damnum multo gravius, quam est illud infamati; 4. si iudicatur quod detractioni praestata non sit fides, ut quando fit in iracundiae calore; 5. si prudenter iudicatur quod factum oblivione sit deletum, ut supra dictum est; 6. si infamatus etiam tibi detraxit, et adhuc non restituit, quia tunc iuxta sententiam communiorem et probabiliorem Soti Sylvii Vigandt Tournely Laym. Salmant. etc. tu potes suspendere tuam restitutionem, donec alter adimpleat suam³.

20. Dubitatur 1. an cum famae restitutio non potest fieri, teneatur detractor pecuniis compensare? Alii ut Sylvius Sotus etc. cum s. Thoma⁴ probabiliter affirmant, quia fama etiam est pretio aestimabilis. Sed sententia communior, et probabilior cum Lessio Lugo, Sanch. Laym. Vasq. Bon. Salm. Croix etc. negat, quia iustitia obligat solum ad restituendum ablatum, aut aequivalens; sed fama cum sit diversae speciei, quoniam ordine superior est bonis, nunquam quocumque pretio compensari potest. Unde restitutio facta per pecuniam nunquam erit congruens satisfactioni, cum infamatus semper eodem modo quam ante pretii solutionem creditor restaret⁵. Observetur quod dictum fuit Tract. 10. n. 83.

21. Dubitatur 2. an cum detractor non potest, aut non vult famam restituere, possit infamatus pecunia se compensare a detractore? Alii dd. negant, quia nequit fieri compensatio cum sola probabili opinione. Alii tamen affirmant, ut Lessius Molina Arag. Ledes. etc. et Salm. admittunt hanc opinionem uti practice probabilem, dicentes regulam, non posse compensari cum probabili, procedere cum debitum est dubium non vero cum est certum, ut certume st creditum quod habet offensus de sua fama, et dubium tantum versatur de modo compensandi, et hunc modum probabiliter admittunt dd.⁶. Hoc non obstante adhaereo primae sententiae, dum infamatus est creditor in materia famae, non autem bonorum; et si probabile est, imo proabbilius (ut nuper vidimus) non teneri detractorem pecuniis compensare, cum non potest famam reparare, semper evenit, quod infamatus compensatus ob creditum tantum probabile, non certum⁷.

22. Aliquid hic addendum circa libellos famosos. Libellus famosus, sive infamatorius est, cum publicatur in scriptis aliqua gravis et occulta infamia cuiusdam. Vocatur etiam libellus famoss scriptura tradita iudici absque nomine accusatoris. Adversus eos qui hos libellos conficiunt, adest excommunicatio ferendae sententiae ut habetur ex c. Qui alterius 5. quaest. 11.; sed latae, si libellus sit adversus Papam, aut Cardinales, imo est reservata, si est contra ordines Franciscanum et Dominicanum, aut alium communicantem; non vero si contra aliquem particularem Religiosum. Eamdem culpam et poenam incurrunt qui ad alicuius ianuam quoddam infamatorium signum appendunt⁸.