CAPUT I. DE IEIUNIO ECCLESIASTICO

PUNCTUM I. De ieiunii obligatione.

2. De abstinentia a carnibus.

3. et 4. De lacticiniis.

5. De larido.

6. De tribus Bullis Benedicti XIV.

]7. An dispensati ad carnes possint vesci piscibus.

8. De carne suina.

9. De unica comestione.

10. De interruptione prandii.

11. De electuarii, etc.

12. De potionibus.

13. De vino et birra.

14. De sorbetto.

15. De chocolate.

16. ad 19. De collatiuncula serotina.

20. Si quis pluries vescitur carnibus, aut alio cibo, etc.

21. De hora refectionis.

2. Tres sunt conditiones quas requirit ieiunium ecclesiasticum, abstinentia a carnibus, unica comestio, et hora refectionis. Praecipue ieiunium consistit in abstinentia a carnibus eorum animalium, quae in terra nascuntur, et respirant iuxta regulam s. Thomae¹ aut communiter inter carnes, et non inter pisces reputantur iuxta sententiam communem aliorum. In dubio autem an esus carnium alicuius animalis tempore ieiunii sit licitus vel illicitus, nec adsit legitima consuetudo, videndum erit, ait Benedict. XIV.², ex regula Angelici, an huiusmodi animal sit simile, aut dissimile iis, quorum esus diebus ieiunii interdictus est, et an illius carnes humano corpori validius nutriendo, et corroborando idoneae dignoscantur; quod ubi ita esse appareat, profecto inter eas adnumerari debent, quae ieiunantibus apponi nequeunt, quemadmodum lat. probat Tamburinius tum l. 4. in Dec. c. 5. §. 1. n. 10. tum ad 4. praec. Eccl. c. 3. n. 2. Et si ita nec quid certi definiri potest, subiungit idem Benedict. rem deferendam esse ad sedis apostolicae iudicium. Hinc dicunt Bonac. Regin. Conc. Tamb. Holz. Elbel, etc.non esse vetitas testudines, ranas, limaces (vulgo dictas maruzze), locustas (vulgo grilli), aut conchilia. Idem dicunt Holzman et Elbel de lutris (vulgo lutrie), de castoribus, et de anatibus cuiusdam generis. Contra aves, licet quaedam earum nutriantur in aquis, nihilominus omnes pro veris carnibus habentur, ut sunt fulicae, corvi marini, et similes³. Ab isto praecepto sunt immunes amentes, et pueri ante usum rationis. An autem eximantur pueri qui ante septennium perfecto usu rationis dotati sunt, vide quod dictum fuit Tract. 2. n. 37.

3. In quadragesima autem adultis prohibentur sub gravi, non solum carnes, sed etiam ova et lacticinia, ut habetur ex prop. 32. ab Alexandro VII. proscripta, quae dicebat: Non est evidens quod consuetudo non comedendi ova, et lacticinia in quadragesima obliget. Hic quaeritur 1. an in vigilis, et quatuor temporibus

extra quadragesimam sint universe interdicta lacticinia? Nonnulli (sed pauci) affirmant ex can. Denique 6. dist. 4. ubi s. Gregorius scripsit: Par autem est, ut ieiunemus a caseo et ovis. Et huius sententiae videtur esse s. Thomas¹ dicens, Ecclesiam interdicere fidelibus tam carnes, quam ova. Sed nos dicimus cum sententia communi, in vigiliis non vetari lacticinia, nisi ubi inolevit consuetudo abstinendi; ita Navarr. s. Antonin. Laym. Sanch. Concina, et alii cum Salm. qui pro hac re adducunt eitam Concil. tolet. Nec obstat dictus can. Denique, quia ibi s. Gregorius quaesitus fuit de solo ieiunio quadragesimali, et congrue responsio arrisit petitioni; et s. Thomas de eadem quadragesima loquitur, nam de aliis ieiuniis disserens cit. a. 8. ad 3. dicit: Et ideo in quolibet ieiunio interdicitur esus carnium; in ieiunio autem quadragesimali interdicuntur universaliter etiam ova et lacticinia. Igitur extra quadragesimam de iure non interdicuntur ova. Nec obstat quod exprimitur in Bulla, In suprema N. SS. P. Benedict. XIV. In quadragesima aliisque diebus carnium et lacticiniorum esus est prohibitus, dispensari contigerit, etc. Nam ut scripsit probabiliter quidam auctor modernus (P. de Petio Teatinus in addit. ad Fel Pot.), per praedicta verba non reprobatur sententia contraria, cum possint intelligi relative ad tempus solummodo quadragesimale, non vero aliis; sed nodus omnis solvitur ex aliis verbis Pontificis de Synodo2 ubi Pontifex sic loquitur: In caeteris vero ieiuniis extra quadragesimam sicut ab Episcopo prohiberi non debent ora, et lacticinia in iis locis, in quibus eorum usus legitima consuetudine iam pridem inolevit. ita, etc. Si Episcopis insinuat quod prohibere non possunt, evidens est quod reipsa quidem non prohibuit. nec declaravit prohibita esse, saltem ubi consuetudo viget iis vescendi³.

4. Quaeritur 2. an ubi adest consuetudo abstinendi a lacticiniis, incolae tenenatur sub gravi ab illis abstinere? Negant Sanch. Villal. Tamb., etc. quia de ea non constat (uti dicunt) an introducta sit cum animo se obligandi sub gravi, ut necesse erat. Sed affirmat communis sententia, quam nos sequimur cum Less. Laym. Conc. Salm. Bonac. Viva, et aliis cum s. Thoma⁴; quia sicut diximus Tract. 2. n. 79. in fin. cum talis abstinentia sit gravis oneris, et cum videatur ita constanter observari, bene quidem praesumitur introducta esse et continuata animo se obligandi aliter faciliter cessasset; et posito quod praesumptio stet pro obligatione, pro ea stat possessio, et non pro libertate⁵. Et idem dicemus propter eamdem rationem de obligatione Monialium ad Horas canonicas. Vide in appendice 3. de examine Ord. n. 61.

5. Quaeritur 3. an iis quibus permittuntur lacticinia, permittatur laridum? Affirmant Silvest. Ostiens. Abb., etc. et p. Viva appellat probabile, citans Laym. et Azor (sed ego inveni Laym. omnino id improbare, et Azorium non damnare tantum). Tamburinius cum Diana et Henriq. admittit solum cum liquefactum est; sed ego iudico sequendam esse primam sententiam communem San. Bonac. Conc. Ronc. Elbel. Milante, et aliorum qui omnino negant, quia pinguedo est vera caro⁶.

6. Quaeritur 4. an dispensati ad carnes, aut ad lacticinia, possint diebus ieiunii vesci piscibus? Sewd hic ante omnia notanda sunt ea quae sancita sunt, et declarata a SS: P. Benedicto XIV. circa ieiunium in tribus suis Bullis. Et 1. in Bulla Non ambigimus data die 30. Martii 1741. declaratum fuit neminem posse dispensari ad carnes sine legitima causa et de utriusque medici consilio, nempe medici et parochi, aut confessarii; et

super declaratum fuit ad dispensandum cum integro populo, aut communitate, requiri gravissimam et urgentem necessitatem, ac dispensationem impetrandam esse a Sede apostolica toties quoties opus fuerit; et tunc sic dispensatos teneri ad unicam comestionem, ac non esse miscendas licitas atque interdictas epulas, nempe carnes et pisces, ut declaravit in rescripto ad Episcopum Compostellae, quod affertur in Bulla Libentissime. 2. In Bulla In suprema eiusdem anni, die vero 22. Augusti declaratum fuit iisdem duobus praeceptis teneri quemlibet privatum cum quo dispensatum esset, et non tantum in quadragesima, sed etiam in omnibus aliis ieiunii diebus. 3. In Bulla Libentissime sub die 10. Iunii 1745. declaratum fuit dispensatos ad carnes in collatiuncula serotina eo cibo eaque portione debere uti, quibus utuntur ieiunantes meticulosae conscientiae. 4. Debere ipsosmet observare normam praescriptam ieiunantibus. 5. Cibos vetitos dispensatis ad carnes esse pisces (etiam in Dominicis quadragesimae); ita ut in eadem mensa non possint simul apponi carnes et pisces. Epulas interdictas (sunt verba Bullae) esse pisces, adeoque utrumque simul adhiberi non posse: subiungendo ibi quod permittuntur pisces dispensatis ad lacticinia.

7. His positis, dubitabatur a quodam an in mensa privata liceret dispensatis ad carnes vesci aliquo pisce? Super hoc scripsit praenominatus de Pretio, inhibitionem esse factam tantum pro conviviis ob scandalum, non autem pro illis in mensa privata qui moderate vellent aliquo pisciculo vesci, ablato scandalo, et non ex gula. Sed esto istae limitationes ponantur, attamen omnino improbabilis est talis opinio (ne dicam inventum), dum 1. Bulla loquitur generaliter. 2. Pontifex in tantum exprimit convivia in citata Bulla, non quia praeceptum cadere velit tantum super illa, sed ut ostendat quo fuisset praetergressa gulae indulgendi licentia, ut etiam ad convivia epulae interdictae inferantur, quod utique temeritatem maiorem sapit. 3. Relictis subtilitatibus ratiocinationibusque inanibus ex eo quod in posterioribus Bullis statuitur, luce meridiana clarius videbitur longe aberrasse de Petio. In Bulla enim In suprema sic statuitur: Nos quibuscumque.... dispensari contigerit, ab omnibus omnino, et nemine excepto (nota) unicam comestionem, et licitas, atque interdictas epulas minime esse apponendas declaramus, atque decernimus. Ergo sicuti nemini sive in privato, sive in convivio licet plures comestiones adhibere, ita nec epulas interdictas (quales sunt pisces), cum ad utrumque obliget omnes, nemine excepto; alias deberent excipi qui privatim et non in convivio pisces comesturi essent. 4. Interrogatus Pontifex quaenam epulae sint interdictae coniungi cum licitis, respondit epulas licitas pro iis quibus permissum est carnes comedere, esse carnes ipsas; epulas interdictas esse pisces, adeoque utrumque simul adhiberi non posse: ergo pisces interdicti sunt iis quibus conceduntur carnes absolute, quales sunt ii qui etiam privatim comedunt. 5. Pontifex ibidem declarat pisces non interdici iis, qui sunt dispensati ad lacticinia, ergo sunt interdicti dispensatis ad carnes. Quid clarius desideratur?

8. Quaeritur 5. an dispensatis ad carnes tempore ieiuniorum, sit vetita caro suina? Affirmat absolute p. Conc. ex quodam Decreto quod adducit Clementis XI. Romae edito die 24. Februarii an 1702. Sed communiter negant Lugo Sanch. Croix Tamb. Salm. cum Trull. Villalob., etc., quia esset nimis scrupulosum (uti dicunt) imo magis molestum, quam ieiunium ipsum, si quilibet dispensatus examinare deberet, quae carnes sibi essent nocivae, quae vero non. Nec obstat Edictum (non iam Decretum) praefatum Clementis, ubi duo praecepta

fuerunt, unum ut dispensati tenerentur ad unicam comestionem, aliud ne iisdem permitterentur carnes insalubres: non obstat, dico, quia illud Edictum non fuit generale, sed particulare pro statu romano, ut attestatur Viva et alii, et ut declaravit idem Benedictus XIV. cum erat Archiepiscopus Bononiensis in notific. tom. 1. n. 24. Et postea in Bulla Non ambigimus, cum meminisset laudatum Edictum, licet universale fecisset praeceptum unicae comestionis, sub silentio tamen praeterivit praeceptum de abstinendo a carnibus non salubribus: unde argumentatur non voluisse Pontificem hoc praeceptum fieri universale. Sed ut loquar in particulari de carne suina, non mihi videtur quod possit dici absolute nociva, dum ista, ut scribit celebris medicus Hoffmanno, maximam habet cum sanguine humano convenientiam. Sed dicet aliquis, cur talis caro interdicta fuit Hebraeis, nonne quia nociva? Sed respondetur quod in Palaestina (regione valde calida) ibi ideo potuit ut nociva prohiberi, quia ibi sues (iuxta Calm. in Levit. 11. 8.) sunt faciliores lepra inficiari; quod in aliis partibus non ita accidit sicut etiam vetita fuit caro leporis, sed in istis regionibus lepores certe non reputantur nocivi. Praeterea s. Thomas¹ dicit carnes vetitas fuisse Iudaeis, aliae ob nimiam humiditatem aut siccitatem; aliae ob immunditiam, ut carnes duillae; et revera ratio talis prohibitionis allata a Moyse est, quia illae erant carnes immundae Hebraeis: Horum carnibus non vescimini, quia immunda sunt vobis, Levit. 11. 8. Dicuntur immundae, quia, ut scribit Plutarchus, nullum animal ita gaudet coeno ac sordidis locis. Insuper ait Natalis de Alexandro, et idem prius scripserat Tertullianus (Lib. 2. contra Marcionem c. 18.), carnem suillam fuisse prohibitam Iudaeis ad frenandam gulam et incontinentiam.

9. Secunda conditio ieiunii est unica comestio. Dubitabatur prius an dispensati ad acrnes ad illam tenerentur, eo quia cessante abstinentia a carnibus, cessabat quoque essentia ieiunii? Sed hodie (ut diximus) declaratum habemus a Benedicto XIV. ieiunium duo continere praecepta, unde licet cesset primum de abstinentia a carnibus, non cessat secundum (licet minus principale) de unica comestione; excipitur tamen casus quo dispensatio ad carnes concedatur ob infirmitatem aut debilitatem virium, ut dicunt dd. communier, et ut ab eodem Pontifice declaratum est in Bulla In suprema, ubi dicitur: Dummodo nulla certa et periculosa aggectae valetudinis ratio intercedat, vel aliter necessario fieri exigat2.

Tertia conditio est hora refectionis, quae est circa meridiem. Fit quaestio an peccet notabiliter antevertens horam sine causa? Illud notabiliter alii intelligunt plus quam horam, sed alii probabilius tantum horam. Ceterum anticipare infra horam omnibus licet. An autem anticipatio notabilis sit mortalis, affirmant Azor. Sanch. Ronc., etc.; sed communius negant Less. Tolet. Pal. Laym. Roncag. Holzm. et Salm. cum aliis pluribus. Quia hora non est de essentia ieiunii, sed tantum circumstantia accidentalis, quae licet olim graviter obligabat, hodie tamen, ut aiunt Holzman et Roncaglia, postquam ex consuetudine mutata est hoar prandii, designatio temporis non videtur inducta tanquam de substantia ieiunii³.

10. Permittitur nihilominus 1. interrumpi prandium ob aliquod negotium quod intercedit. Sine causa ceteroquin non licet prandium interrumpere, et denuo ad mensam redire; sed hoc intelligitur moraliter; nam etiam sine causa, et quamvis aliquis terminasset prandium, potest iterum comedere, si commensales prosequuntur

prandere, aut si in mensa afferuntur aliae epulae, quae non expectabantur; ita Sanch. Salm. et Villalob. Imo Filliuc. Tamb. et Elbel concedunt generaliter posse sumi alium cibum post sesquiquadrantem. Certume st autem per horam, sine causa, prandium interrumpi: sed si aliquo negotio quis intercipitur, utique potest ad horam interrumpere; imo Lezana Diana Fag. Tamb., etc. concedunt usque ad duas: sed id iure merito ait Holsm. licere, cum quis cibo sufficienti non fuerit refectus et eiunium sub gravi incommodo tolerare non potest, tunc potest prandium reassumere, quia ecclesia non intendit aliquem obligare diem ducere sine sufficiente refectione¹. Probabiliter tamen dicunt Croix Fagund. et Tamb. licere prandium protrahere usque ad duas horas; et Elbel. cum Gobat admittunt usque ad tres aut quatuor horas, saltem pro Germanicis, inspecta eorum consuetudine².

11. Permittitur 2. aliquod sumere ratione medicinae, ut sunt electuaria (quae sunt quaedam conservae ex saccharo et iuniperis, aut cedro, etc. confectae) de quibus loquitur s. Thomas³, et sic dicit: Electuaria assumuntur ad digestionem, unde non solvunt ieiunium, nisi forte aliquis in fraudem electuaria in magna quantitate assumat per modum cibi. Itaque licet assumere haec electuaria ob quamlibet causam iustam, nempe ad vehiculum cibi, ad stomachi roborationem, ad vocem conservandam, ad auferendum oris foetorem et huiusmodi. Ita etiam permittitur sumere parum cibi (v. g. unciam) ad depellendam debilitatem, ut communiter Azor. Less. Tol. Laym., etc. Nonnulli hoc permittunt toties, quoties bibendum erit, ne potus noceat; sed hoc, ut recte dicunt alii, vix potest permitti semel atque iterum in die⁴.

12. Permittuntur 3. omnes potiones, quae per modum potus accipiuntur, ut sunt Caffè, et Thè, Salviae, etc. non autem factis, aut iuris, quia licet hae potiones sorbeantur, tamen non habent rationem potus, sed cibi, et potius ad nutritionem, quam ad cibi vehiculum referuntur. Et idem dicitur de succo fructuum, aut pomorum, vulgo melloni d' acqua (contra id quod quidam modernus anonimus improbabiliter scripsit), et etiam uvarum dentibus confectarum, aut tunc pressarum⁵.

13. Dixi uvarum tunc pressarum, non vini, quia licet antiqui fideles etiam a vino abstinerent, hodie vinum non est prohibitum, licet biberetur ad sedandam famen, ut communiter tenent Azor. Sanch. Less. Navar. Layman. Bonac., etc. cum Salmant. qui ob praesentem consuetudinem hanc sententiam vocant certam. Et etiam s. Gregorius tunc temporis in cit. c. Denique, dist. 4. permittebat vinum sine ulla exceptione: Vinum quoque ita bibere permittitur, ut ebrietatem omnino fugiamus. Et idem dicitur de cerevisia seu birra (quae conficitur ex aqua hordeaceae, et aliis ingredientibus), quae etiam pro vero potum accipitur⁶.

14. Idem dicimus de aqua mixta saccharo, et succo cinnamomi vel mali cedrini, vulgo dicta sorbetto, vel limonata, ut docet communis sententia cum Wigandt Concina Elbel Salm. Viva Croix, etc. dum (ut dicunt) semper ac parva quantitas harum rerum misceatur cum magna quantitate aquae, reputatur potio naturalis. Nec debet existimari quod per congelationem mutet naturam, quia naturae mutatio importat privationem essentiae: sed aqua congelata in os immissa statim liquefit, et ad priorem statum redit. Et quod congelatio non mutet naturam, etiam habemus ex Rubrica Missae (c. 10. n. 11.) approbata a S. Pio V. ubi dicitur quod,

cum in celebrando Missam congelantur post consecrationem species vini, non debent iterum consecrari (quod utique deberet fieri omnino, si congelatio mutaret naturam specierum), sed debent liquefieri igne, et postea sumi¹.

15. Quaestio magna est inter dd. an potio chocolatis frangat ieiunium. Multi negant, Card. Brancatius Escob. Hurtad. Holzm. Viva, etc. modo aquae portio sit in quantitate excedente; dicentes ex hoc sumi rationem potionis, ideoque dicunt posse sumi toties quoties libuerit in die. Alii vero affirmant, ut Sanch. Sylvius Laym. Ronc. et Tambur. dicentes eam potionem tantum habere rationem potus, quae ad alimenti vehiculum inservit, non autem illam quae ipsa est alimentum, ut est lac, et ius, et ita est etiam de chocolate, unde concludunt per illud frangi ieiunium, nisi sumatur in parva materia. Quid ego vero sentio dicam: mihi utique chocolate pro potu non probatur, dum vere illud nutrit, et non videtur simplex potus. Sed nihilominus dico licere illud sumere ob duas rationes; prima est, quia si chocolate non habet rationem potus communiter tamen a multis iudicatur habere rationem medicinae, et sicut diximus cum s. Thoma posse sumi electuaria, licet nutriant, ita etiam chocolate, et in hoc convenit etiam p. Concina. Secunda ratio magis universalis, quia hodie talis potio est in usu apud omnes, ut testantur Salmant. Viv. Holzm. Tamb. et Ronc. qui, stante hac consuetudine, pro comperto habent posse licite sumi. Sed tam ratione medicinae, quam consuetudinis, puto cum Salm. et Milante, non posse permitti amplius quam semel in die. Sed tota nunc opinionum varietas est circa quantitatem in qua possit sumi, quin ieiunium laedatur. P. COncina dicit posse admitti sub medicinae ratione; sed dumtaxat in aquam ponendo parum pulveris, quod utique est nimis rigidum, et a nemine usque adhuc assertum. Alii ut Salm. cum Leone, et Turriano permittunt usqe ad duas uncias. Sed ut meam in medium proferam sententiam, cum Episcopo Milante rationabilius mihi videtur posse admitti iuxta usum communem sesquiundiam, cum ea aquae quantitate, quam capere potest vas usuale, quia haec est quantitas illa, quae communiter est in usu.

16. Permittitur vespere refectiuncula iuxta consuetudinem, quae hodie viget in locis a Praelatis tolerata: nam s. Thomas² de ieiunio disserens, dicit: Ex hoc ipso quod Praelati dissimulant, videntur annuere. Et in hoc certe standum magis auctoritati aa. modernorum, licet inferiores numero, quam antiquis, qui nihil poterant attestari de consuetudinibus modernis. Nulli dubium est quod antiquitus ieiunium rigorosius observabatur, sed iuxta modernam disciplinam ab omnibus admittitur serotina refectiuncula. In hoc debet attendi quid consuetudo permittat tam circa quantitatem, quam circa qualitatem ciborum. Circa quantitatem (quicquid dicat p. Concina, qui nihil aliud permittit, nisi tres uncias), alii permittunt quartam partem coenae consuetae: sed haec regula mihi non probatur, quia aut potest esse nimis indulgens (saltem respectu aliquorum), aut saltem est nimis obscura et scrupulosa. Melius igitur est sententiam sequi aliorum, communiter hodie acceptam, uti testantur Castropal. Ronc. Salmant. Viva Bonac. Holzm. Elbel Tamb. Dian. Spor. Milante Croix Felix Pot. Mazzot., etc. quae omnibus indiscriminatim (etiam illis qui parvo cibo indigent, ut etiam communiter dicunt) permittit quantitatem octo unciarum, et aliquid aliud (nempe duas alias uncias, quod est parva materia, uti dicetur num. 20.) ei qui maiori nutrimento opus haberet³. In vigilia Nativitatis

communiter admittitur collatiuncula duplo maior, nempe 16. unciarum, ratione talis solemnitatis, etiamsi talis vigilia incidat in sabbato 4. temporum; non autem in sabbato sancto, nec in vigilia Pentecostes. Nonnulli, uti Salmant., permittunt in vigilia Nativitatis usque ad satietatem regici, dicendo talem esse consuetudinem: sed ego de illa valde dubito in nostris regionibus; tanto magis quod p. Mazzotta Pasqual. et Renzi omnino eam negant. Si quis autem vellet in eadem vigilia anticipare collatiunculam in mane, ut coenet vesperi, rationabiliter advertit Sanch. (contra id quod sentiunt alii) non posse excedere octo nucias, quia tunc non adhuc incoepit festivitas, quae incipit a vesperis¹.

17. Circa autem qualitatem ciborum, certum est permitti fructus, panem, berbas et dulciaria: sed quaeritur 1. an permittantur pisces? Multi aa. ut Sporer Marchant. Pasqu. Elbel Tambur. vivald. et Burghaber, dicunt iuxta hodiernam consuetudinem licere vespere cibum sumere de piscibus etiam recentibus et magnis, ut licet mane. Caeterum in hisce partibus recepta est consuetudo comedendi pisciculos recentes et ut dicunt Viva et Mazzotta, cum Bonac. etiam licere sumere in modica quatitate (v. gr. duas aut tres uncias) aliquid piscis grandioris. idem confirmat Milante², qui testatur nunc temporis etiam communitatibus religiosis ministrari vespere pisciculos recentes in quadragesima, et quoad maiores sic scribit: Attenta praesenti disciplina, sine ullo scrupulo posse etiam magnos pisces permitti existimo, cum debito moderamine3.

18. Quaeritur 2. an liceat sumere 8. uncias panis in aqua cum oleo decocti? Nonnulli admittunt, sed haec opinio iure merito a Salmantic. Viva Ronc. Tambur. et ab aliis communiter refelitur, quia panis, per coctionem et fermentationem in aqua, certam diversam naturam acquirit; nam ita consubstantiatur cum aqua ut numquam postea possit segregari; saltem hoc consuetudo non admititt. Vix ergo potest permitti cum Tamb. panem in vinum, aut aquam infundere, et illico illum sumere; quia tunc non intercedit fermentatio; aut cum Roncag. permitti possunt. 4. aut cum Salmanticensibus ad summum 5. unciae panis aridi decocti in aqua. Et idem dicendum de leguminibus aqua elixatis. Probabiliter postea Castr. Laym. Bonac. Azor. Viva Mazzot. et Salmant. permittunt vesci iusculo cocto cum oleo, aut aceto, aut vino decocto; advertendo tamen cum Viva quod oleum, acetum, et vinum decoctum computanda sunt in pondus 8. unciarum, dum haec non habent rationem potus⁴.

19. Quoad dispensatos cum quaesitus fuisset noster Pontifex Benedictus XIV, an ipsi in refectiuncula possent uti carne, respondit (ut legitur in Bulla Libentissime) ita: Non licere, serd opus habere eo cibo eaeque uti portione, quibus utuntur homines ieiunantes rectae et meticulosae conscientaie. Post hanc responsionem multi dd. dicebant dispensatos ad carnes, aut ad lacticinia posse in refectiuncula casei parum (parum casei dictume st, non ovum) sumere, modo uncia, aut sesquiuncia non excederetur, et hoc videbatur probabile iuxta usum qui apud multos observabatur; sed postea cum a quodam confessario ad sacram Poenitentiariam datae fuissent litterae de hoc, et cum ipse Pontifex de sua sententia quaesitus esset, respondit Poenitentiaria Papam oretenus declarasse vetitum esse etiam caseum; quam quidem declarationem hic affero: Sacra Poenitentiaria... optime conscia mentis Santitatis suae, de auctoritate speciali eiusdem respondit, quod in serotina refectiuncula non licet carnem, vel lacticinia adhibere. Romae in S. Poenit

die 10. Februarii 1756. Et cum adhuc dubitatum fuisset a quibusdam de fide praestanda huic responso, ab eodem confessario scriptum fuit ad ipsum Pontificem, et hoc responsum venit: Sacra Poenitentiaria de mandato sanctissimi Domini, qui suis oculis retroscriptam epistolam dignatur est legere, respondet quod Sanctitas sua dixerit... vera esse, et pro veris habenda quae constat ab eadem Poenitentiaria fuisse rescripta. Romae die 23 Iulii 1756., et haec responsa originaria apud me conservantur. Nonnulli postea dixerunt praefatam declarationem opus habere promulgatione, ut obligare possit; sed iuxta illud quod diximus Tract. 2. n. 73. et 74., cum declaratio ab ipso legislatore, qui declarat mentem suam facta est, non indiget promulgatione¹. Et Salm. in append. Tract. 6. pag. 98. num. 27. afferentes praefatam Bullam, varias illationes deducunt, et inter eas est ista: Infertur 2. (sunt verba Salm.) nec ova nec lacticinia esse materiam collationis serotinae pro his qui dispensati sunt, et hanc dant rationem; ex eo quod horum ciborum ab iis qui rigorose ieiunant in tali collatione esus non adhibetur. Nunc ad huiusmodi confirmationem notum sit nuperrime nostrum regnantem Pontificem Clementem XIII. edidisse Bullam incipientem, Appetente, etc. sub die 20. Decemb. 1759. qua Pontifex, cum abusum aliquorum noverit sumendi extra prandium quasdam potiones lacte mixtas; illum condemnavit, declaravitque praedecessorem Pontificem Benedictum XIV. censuisse non licere dispensatis uti nec carnibus, nec lacticiniis, nisi in unica comestione extra quam ipsos non aliter gerendos esse dixit, quam alii qui nulla dispensatione fruuntur. Haec verba Bullae: Nova infrigendis ieiunii legibus vel opinionum commenta, vel a vera ieiunii vi et natura abhorrentes consuetudines humani pravitate ingenii novissime sint invectae, ea omnia, quantum iuvante Domino fieri potest, radicitus convellenda curetis. In quibus profecto abusum illum censemus omnino numerandum, quem rumor quidam ad nos pertulit; cum nonnulli, quibus ob iustas et legitimas causas ab abstinentia carnium dispensatum fuerit, licere sibi putant potiones lacte permixtas sumere, contra quod praedicto Praedecessori nostro visum fuerit, qui censuit, tam dispensatos a carnium abstinentia, quam quovis modo ieiunantes, unica excepta comestione, in omnibus aequiparandos iis esse, quibuscum nulla est dispensatio, ac propterea tantummodo ad unicam comestionem posse carnem, vel quae ex carne trahunt originem, adhibere. Et quae sint ea, quae a carne trahunt originem, habetur a can. Denique, dist. 4. ubi dicitur: Quae trahunt originem sementinam a carnibus, ut sunt ova et lacticinia. Itaque concludendum, dispensatis in collatiuncula nullum alium permitti cibum, nisi illum qui non dispensatis conceditur.

20. Si quis autem frangit ieiunium, manifestare debet confessario quomodo violavit illud, an pluries comedendo, an carne vescendo; nam quoties quis vescitur carne aut lacticiniis, toties peccat; sed si comedisset cibos communes, sed pluries in quantitate notabili, non amplius teneretur ad ieiunium; ita tenent communiter, Azor. Caiet. Suar. Tol. Castrop. Sanch. Laym. Anacl. Roncag. Holzm. Salm., etc. contra paucos: quia essentia praecepti de abstinentia a carnibus consistit in abstinentia, quare semper durat obligatio ab illis abstinendi; sed essentia praecepti non comedendi pluries consistit in unica comestione, ut docet s. Thomas²: Ecclesiae moderatione statutum est, ut semel in die a ieiunantibus comedatur. Quare destructa essentia praecepti secunda comestione, iam praeceptum solutum est, nec potest

amplius observari¹. Quaestio autem fit, an qui inculpabiliter bis comedit in quantitate notabili, debeat in reliquo diei abstinere ab alio cibo? Laym. Bonac. Castrop. Holzm. Sporer, etc. negant eadem ratione: sed probabilius mihi videtur oppositum Azorii Valent. Sa, et Nav. quia licet qui violat ieiunium inadvertenter, iam materialiter illud frangit; nihilominus videtur, advertendo postea ad obligationem, teneri ad illud observandum, ne solvat illud formaliter².

Dictum est in quantitate notabili, nempe ultra duas uncias, quae putatur materia parva, ut dicunt Sanch. Viva Salmant. Vivald. Turrian. Leone Tambur. Leand. Sporer Busemb. Elebel et alii. Sed si quis pluries in die sumeret aliquid parvum, quod deveniat ad grave, peccaret graviter, ut habetur ex prop. 29. ex damnatis ab Alexand. VII. Nota etiam quod in carne possit etiam dari parvitas materiae, sed haec est multo magis limitata: dicunt Salm. Diana et Roncagl. quod quantitas excedens octavam partem unciae est materia gravis³. Permittunt Salm. cum Diana posse sumi duo crustula ex ovis, et butyro confecta (vulgo ciambelle); sed melius dicunt Ledesma et Villal. quod solum potest excusari ratione parvitatis materiae⁴.

21. Tertia conditio demum ieiunii est hora refectionis. Haec hora olim erat hora post occasum solis. Deinde anteacta fuit ad horam Nonae. Sed a saeculo XIV. fuit anticipata ad horam Sextae, nempe ad meridiem. Hinc dubitatum fuit an notabilis huius horae anticipatio in refectione sit gravis culpa? Affirmat prima sententia cum Azorio, Sylvio, Sanch. Natal. Alex. Antoine Franzoia, Cuniliati, ac Navar. Abul. Covar. et aliis apud Salm. et Concinam, quia pro hac sententia refert adesse 24. auctores⁵. Id probatur ex can. Solent. 50. dist. I. Concilii Cabilonensis, ubi dicitur: Nullatenus ieiunare credendi sunt qui ante manducaverint quam vespertinum celebretur officium. Hinc clare educitur quod eo tempore (in quo refectio erat praescripta ad horam Nonae) hora iam spectabat ad substantiam ieiunii. Proinde s. Thomas scripsit: Cum Ecclesia instituit certum tempus comedendi ieiunatibus, qui nimis notabiliter anticipat, ieiunium solvit⁶. Alii vero negant hodie culpam esse gravem anticipationem refectionis, ut Lessius Tolet. Bonac. Laym. et Salmant. cum plurimis, qui observari possunt apud nostrum opus morale⁷. Dicunt isti iuxta praesentem consuetudinem, horam non pertinere ad substantiam ieiunii. Sed haec ratio (pace tot auctorum) minime suadet, nam ipsimet, ut sunt Laym. et Salmant.⁸, non negant olim praeceptum observandi horam fuisse grave, et quidem ad substantiam ieiunii pertinuisse. Hoc posito, donec non probetur hodierna consuetudo antiquo gravi praecepto derogasse, illud sine dubio possidet; sed haec consuetudo non probatur, vel saltem non est certa, stantibus tot auctoribus qui illam negant. Quapropter, licet quondam secundae sententiae adhaesi, re tamen melius animadversa, nunc illam minime probabilem censeo. Deinde dubitatur quaenam sit notabilis haec anticipatio vetita sub gravi? hora enim ieiunii moraliter mensuranda est, ut docet s. Thomas: Ad ieiunium requiritur

hora determinata non secundum subtilem examinationem, sed secundum grossam aestimationem, sufficit enim quod sit circa horam nonam1. Hinc alii dicunt anticipationem notabilem esse plus quam hora; idque asserunt Salmant. ab omnibus admitti: sed Natalis Alexand. reprobat. Alii vero communiter assignant, tanquam gravem anticipationem unius integrae horae; ita Natalis Alexand. Sylvius, Azor. Holzman Concina Antoine Cuniliati et Franzoia locis citatis. Aliqui autem auctores asserunt mendicantes habere privilegium a Leone X. anticipandi refectionem per duas horas in hyeme, et per tres in aestate. Sed Franzoia et Natalis Alexand. dicunt de hoc privilegio documenta non ostendi, imo inquisitione adhibita non reperiri. Dicunt vero Azor. Dilvest. Palud. et Nav., posse excsare a culpa hanc anticipationem quamcumque rationabilem causam, nimirum negotii urgentis, debilis complexionis, necessitatis praedicandi, docendi, vel legendi in mensa, incipiendi iter, inserviendi hospitibus, exercendi urbanitatem cum amicis; attamen mihi suasum non est quamcumque harum causarum satis esse ad excusandum a praecepto, quod etiam hodie est grave, sicut ostendimus.