PUNCTUM II. De causis excusantibus a ieiunio.

22. I. De dispensatione, et quis dispensare potest.

23. II. De impotentia physica.

24. De impotentia morali.

25. De adolescentibus, et senibus.

26. et 27. III. De labore.

28. ad 30. De viatoribus.

31. De artificibus opulentis.

32. Si artifex potest sine gravi incommodo ieiunare.

33. Si artifex potest sine gravi incommodo ieiunare.

34. IV. De pietate, et quis hac causa sit excusatus.

22. Quatuor sunt causae quae excusant a ieiunio: dispensatio, impotentia, labor et pietas: de singulis seorsim loquamur. I. Excusat dispensatio. Potest dispensare in ieiunio 1. Papa quoad universum populum fidelem. 2. Episcopi, sed isti cum solis suis subditis, et tantum in particulari; nam ad dispensandum cum integra communitate circa qualitatem ciborum Sedi apostolicae reservatum est, ut declaravit Benedictus XIV. in Bulla Non ambigimus. Dubitatur an Episcopus ob causam particularem possit dispensare, aut commutare ieiunium universale una vice, aliqua urgente causa occurrente, v. g. si adesset periculum quod alias ieiunium non observaretur. Multi dd. id affirmant, ut Azor Sanch. Caiet. Laym. Salmant. etc.; sed Benedictus XIV. in Bulla Prodiit iamdudum § 10 dixit contrariam opinionem esse communiorem, et magis in ratione fundatam, et ita ipsum respondisse aliquibus Episcopis Italiae: nihilominus dixit, quod cum pontificia auctoritas eo pertingat, quo ordinaria nequit pervenire, ideoque Episcopis licentiam pro illo anno impertitus est, ut transferre possent vigilam s. Mathiae quae in ultimo bacchanaliorum die contigerat². 3. Parochi etiam possunt dispensare in ieiunio cum aliquo suo subdito, ut dictume st Tr. 2. n. 59. Et hoc etiam praesente Episcopo, ut communiter dicunt Sanchez Azor. Conc. Salm. etc. quia talis iurisdictio competit parochis ob consuetudinem, quae utique iurisdictionem confert, ex cap. Contingat de foro comp. Et idem possunt vicarii parochorum qui exercent actus parochiales, modo parochus non repugnet; Sanch. Pal. Salm. etc.³. 4. Praelati regulares, etsi locales, et eorum vicarii idem possunt cum subditis, et cum seipsis. Sed omnes isti Superiores nominati, excepto Papa, nequeunt dispensare nisi ex iusta causa, secus dispensatio est irrita⁴.

Quod autem ad subditum spectat, ait s. Thomas¹, quod si causa quae a ieiunio eximit, fuerit evidens, potest subditus a se eximi, praesertim cum sibi non esset facile Superiorem adire (hoc intelligitur ob suae conscientiae maiorem quietem): sed si causa est dubia, debet tunc sine dubio ad Praelatum confugere. Hic notandum quod si festum patroni in aliquem diem ieiunii inciderit, debet ieiunium ad praecedentem diem transferri: sic docet Bened. XIV. in Bulla Prodiit, die 30. Ian. 1751. cum Caiet. Sanch. Consil. lib. 5. c. 1. d. 5. n. 27. et aliis communiter.

23. II. Excusat impotentia, aut physica, aut moralis. Ob impotentiam physicam, excusantur 1. infirmi, quibus ieiunium potest esse notabili nocumento; et ita pariter convalescentes, aut debiles qui nequeunt alimento sufficienti in unica comestione se reficere. 2. Mulieres praegnantes, aut lactantes, quibus imo non est permissum ieiunare (nisi semel aut bis, si mulier est robusta); sed amplius in die ieiunii permissum est eis vesci etiam carnibus, si qua est debilis, aut puer fuerit infirmus².

3. Pauperes excusantur, qui destituti sunt cibo unicae comestioni sufficienti: ut dicunt omnes cum s. Thoma³, qui excusat eos, qui non possunt simul habere quod eis ad victum sufficiat. Unde valde probabiliter dicunt Sanch. cum Angel. et Ronc. ac Salmant., quod ii qui nihil aliud, quam panem et herbas aut legumina habent, non tenentur ad unicam refectionem; cum huiusmodi cibi tenuis sint alimenti, et in tantum eis sufficiunt qui ad haec obsonia sunt assueti, quia pluries in die ad repletionem se reficere solent⁴.

24. Ob impotentiam moralem excusantur. 1. omnes qui ieiunare nequeunt sine gravi incommodo, aut difficultate extrinseca. Hinc 2. excusantur illi quibus ieiunium gravem capitis dolorem affert; Castrop. Less. Sanch. Laym. Salmant. etc. Dicunt nonnulli huiusmodi teneri mane collatiunculam sumere, et sero coenare ad refectionem; sed proabbiliter eos excusant ab hoc onere Filliuc. Elbel Viva Tamb. Fagund. et alii multi: quia refectionem usque ad vesperam differre nunc temporis est medium extraordinarium et difficile, cum in eo non leve perferatur incommodum: proptereaque antiqua disciplina immutata est. 3. Milites sive in castris sive in stationibus morentur, Roncaglia Concina pasq. Salmant. et alii communier. 4. Uxores, si ieiunando gravem paterentur virorum indignationem: et viri si aliter fiant impotentes ad reddendum coniugale debitum; Sanch. Caiet. Nav. Laym. Salm. Concina etc. Dictum est impotentes ad reddendum, non vero excusantur si tantum fiant minus potentes ad reddendum, vel impotentes ad petendum; nisi casus esset quod vir abstinendo a petitione, nequiret amovere ab uxore periculum incontinentiae, aut suspicionem quod ipse aliam diligat mulierem⁵.

25. Excusantur 5. adolescentes qui non adhuc expleverint 21. annum. 6. Senes sexagenarii. Sed hic dubitatur an huiusmodi senes exempti sint etiamsi sint viribus validi? Negant Bonac. Laym. Filliuc. etc.; sed multi probabiliter affirmant, ut Sanch. Castrop. Azor. Ronc. Holzm. Salm. Mazzotta, Elbel Viva et alii; tum quia esset nimis scrupulosum ei cui discutiendum esset, an ipse sit, vel ne satis robustus ad ieiunium sustinendum: tum etiam quia (et haec est potior ratio) huiusmodi senes ob defectum caloris naturalis nequeunt semel alimentum sufficiens sumere, egentque cibo frequentiori; et licet nonnulli in tali aetate robusti videantur, eorum tamen robur est de facili illusivum, et inconstans, cum negari

non possit horum vires in diem deficere, et in interitum prolabi, adeo ut, si in morbum incidunt, difficulter convalescunt perfecte. De qua re scripsit Galenus senibus simili ratione ac iis, qui ex morbo convalescunt victum esse curandum¹. Et ad excusandum sexagenarium a ieiunio sufficit annum 60. esse inceptum, ut dicunt Castrop. Angles Sa Naldo Viva Busemb. Mazzotta etc., quia in favorabilibus annus inceptus habetur pro completo². Alii excusant a ieiunio etiam mulieres quinquagenarias, sed haec opinio (nisi aliqua particularis circumstantia concurreret infirmitatis, aut debilitatis) est a multis reprobata, a Laym. Tamb. Croix etc. Quare Diana dubitat de eius probabilitate³. Qui autem voveret ieiunare, et expresse diceret usque ad mortem, aut per totum vitae meae cursum; (quidquid alii dicant) nos dicimus hunc teneri ad ieiunandum etiam post annum sexagesimum. Secus vero iudicandum (ut tenent Elbel et Anaclet.) de eo qui sine tali expressione, et nihil ad aetatem sexagenariam advertens voveret; quia supervenit notabilis mutatio, quae, esto non fuerit praevisa, excusat a voto, iuxta dicta Tract. 5. n. 23. et 35. de voto. Et idem nos dicimus utendo distinctione de ieiuniis regulae, quae a Religiosis promittuntur⁴.

26. III. Excusat labor. Imprimis adnotanda est prop. 30. damnata ab Alexandro VII. quae dicebat: omnes officiales qui in republica corporaliter laborant, sunt excusati ab obligatione ieiunii, etc. Haec propositio merito damnata fuit, quia erat nimis generalis, et iuxta eam excusaretur quicumque laborat, sive ex officio, sive animi gratia, sive labor sit compatibilis cum ieiunio, sive incompatibilis, quod falsum est. Caeterum et hodie nemo est qui dubitet quin omnes artes, quae sine nimia corporis defatigatione exerceri non possunt, excusent a ieiunio. Hinc ab illo excusantur fossores, agricolae, lapicidae, figuli, textores, lanarii, fullones, baiuli, aurigae, nautae, remigantes, fabri lignarii, ferrarii, murarii, tabellarii, sutores, furnarii, coqui qui multas dapes multis personis parant, si fere per diem laborant, typographi praelum versantes. Servi qui occupantur in laboribus maioribus, non autem famulae, quae nent, vel in aliquem levem laborem incumbunt; mercium venditores qui urbem percursant: ecclesias ornantes, scalas huc illuc circumferendo. Sed hi omnes intelligantur tunc excusari cum maiorem diei partem consumunt in huiusmodi laboribus⁵.

27. Barbitonsores ordinarie non excusantur, nisi quia aliqui (ut dicunt communiter Sanch. Less. Castropal. Concina Mazzotta etc.) ob laboris quantitatem, aut ob debilitatem complexionis, ieiunando suam artem exercere non possent. Idem dicimus de sartoribus cum Roncaglia Concina et Salmant. Idem quoque dicimus de notariis, scriptoribus, pictoribus et horologiorum artificibus, pictoribus et horologiorum artificibus, sed de illis nimirum qui horologia parva conficiunt, nam pro magnis labore magno opus est⁶. Alii vero absolute excusant molitores, argentarios, et sculptores. Sed pro istis pariter expendendae sunt circumstantiae prae oculis semper habendo illam regulam communiter acceptam, quod qui artem exercere nequit (licet de se non laboriosam) sine magno incomomdo, spectata sua debilitate, aut alia particulari causa, non tenetur ad ieiunium⁷.

28. Excusantur a ieiunio etiam illi qui per magnam diei partem longum iter pedestre agunt, ut sunt muliones et agasones. Advertendum tamen quod si quis eorum, completo itinere, et alia refectione non sumpta prius, cibum quantum satis accipiat, tunc secundam refectionem sumere

non potest, nisi die sequenti iter prosecuturus esset. Praeterea quisque (si commode potest) tenetur iter differre, ne reddatur liber a ieiunio, ut docet s. Thomas¹, quem sequuntur Less. Laym. Tol. etc. et iuxta id quod paulo post dicemus n. 33. Sed si quis iam iter incoeperit, et interim dies ieiunii contigerit, non tenetur iter interrumpere, ut ieiunet, ut dicunt communiter Sanch. Laym. Abul. Sporer etc.².

29. Quaeritur 1. quale iter sufficiat ad excusandum? Putat Pasqualigus satis esse iter septem milliariorum, sed haec opinio ab aliis reiicitur, qui saltem requirunt iter 4. aut 5. leucarum (nempe 12. aut 15. milliariorum, nam terna milliaria conficiunt leucam unam, sive unam horam itineris, ut dicit Croix); ita Palaus Viva Salm. Diana et Trull.; sed Croix cum Bonac. Fill. etc. requirit saltem 4. leucas. Si tamen via esset difficilis et aspera, aut iter agens esset debilis, aut itineri non assuetus, adeo ut sine gravi difficultate ieiunare nequiret, tunc dicunt Sanch. Salmant. Ronc. et Croix satis esse ad eum excusandum iter etiam sex milliariorum³.

30. Quaeritur 2. an excusetur a ieiunio iter faciens equo aut rheda? Ab Alexandro VII. damnata fuit haec 31. propos. Excusantur absolute omnes illi qui iter agunt equitando, utcumque iter agant, etiamsi iter necessarium non sit, et etiamsi iter diei conficiant. Caeterum communiter dd. excusant eos qui ita per plures dies iter agunt: Laym. et Viva requirunt iter octo dierum, sed hoc videtur nimis rigidum. Attamen idem Viva advertit non excusari a ieiunio qui iter agendo sine gravi incommodo ieiunare potest. Et contra etiam recte dicunt Azor. Sanch. Tolet. Ronc. Salm. Croix etc. etiam iter unius diei posse excusare aliquem qui illud magno labore conficere deberet (ut contingit cursoribus), aut esset viribus debilis, aut tempus pluvium, et via aspera et laboriosa, aut iter esset extraordinarium. Sed iter 8. aut 10. leucarum non esse extraordinarium putant Sanchez Tolet. Salmant. Corell. etc. (contra Machado Dianam etc.). Rationabiliter ait Viva itineranti potius vescendum esse lacticiniis, et servare ieiunium, quam cibis levioribus vesci qui eum sustentare non valent, et postea pluries refici⁴.

31. Quaeritur 3. an artifices divites artes laboriosas exercentes teneantur ieiunare? Affirmat p. Concina cum Durando et Armilla. Sed communietr negant Silv. sanch. Nav. Less. Ronc. Tol. Viva Salm. Elbel, et alii plures, quia in bonum publicum vergit, ne artifices ab opere propriae artis desistant: nam si diebus ieiuniorum tantum pauperes illis deberent vacare, respublica detrimetnum sentiret. Et pro hoc omnes citati aa. afferunt expressam declarationem Eugenii IV. an. 1440. ubi dixit: Artifices laboriosas artes exercitantes, et rustici, sive divites, sive pauperes, non tenentur ieiunare sub praecepto peccati mortalis etc.⁵.

32. Quaeritur 4. an teneantur ad ieiunium artifices qui sine gravi incommodo ieiunare possunt? Alii ut Tamb. Pasqual. et Leand. absolute id negant, tum ex consuetudine contraria, tum quia leges non considerant casus extraordinarios. Alii vero communius et probabilius affirmant, ut Bon. regin. Conc. et Viva, semper ac ieiunando grave incommodum non patiantur: modo hoc manifestum sit, cum in dubio praesumptio stat pro exemptione a ieiunio. Haec secunda sententia speculative videtur probabilior, dum lex generaliter obligat quemlibet qui sine gravi incommodo ieiunare potest, sed in praxi difficulter invenitur qui ex huiusmodi laboribus non fatigatus, aut debilis

pro crastino labore derelinquatur¹. Idem dicimus de illo artifice qui diem aut biduum vacat a labore, quia licet sit sententia communis cum Azorio Sanch. Roncag. Bonac. Croix etc. quod illo biduo non tenetur ad ieiunium (in primo die ob laborem hesternum, in secundo ob crastinum), nihilominus si praeciso gravi incommodo potest ieiunare, tenetur, ut recte dicunt Bonac. et Viva, contra Sanchez et Elbel².

33. Quaeritur 5. an peccet qui sine iusta causa laborem assumit, quo liberatur a ieiunio? Alii negant, ut Ronc. Bon. etc. modo eo fine laborem non suscipiat, ut a ieiunio eximatur. Alii ut Salm. Pasq. etc. eum excusant, licet inieiunii fraudem talem laborem assumat, dicentes licite eum suo iure uti, quo liberatur a ieiunio. Nos vero dicimus peccare, licet non laboret in fraudem, et ita tenent Palaus Sanch. Laym. Croix et alii, ut enim diximus Tract. 2. n. 20. omnis lex exposcit, ne sine iusta causa impedimentum apponatur, quominus observetur. Et idem aperte docet s. Thom³ dum dicit peccare eum qui alicui operi vacat, ex quo postea impeditur a Missa audienda; et rationem affert: Qui enim vult aliquid, cum quo aliud esse non potest, ex consequenti vult illo carere. Dictum est peccare; ceterum si quis opus aggreditur animo ieiunandi, iste postea non peccaret, si illo defatigatus ieiunium solveret; nam omnes communiter, Laym. Conc. Silvest. Sanch. Palaus etc. conveniunt in affirmando, quod licet quis in fraudem praecepti aut alio fine pravo iam aliquo labore gravi defunctus est, ieiunare non tenetur; quia tunc iam evasit moraliter impotens ad ieiunandum. Insuper, ait Sanchez, quod si quis laboraret ex aliquo fine honesto, v. g. ut viseret coniunctos, ut venationi, aut ludo pilae indulgeat, iste non peccaret: sed huic sic generatim asserto recte contradicunt Abelly et Sporer, si iter, aut labor suscipiatur ex puro animi solatio. Qui vero aliquem laborem gravem aggreditur ob magnum lucrum, dicunt probabiliter Nav. Caiet. Laym. Sanch. Sporer Elbel etc. eum non peccare, licet non laboraret ex proprio officio⁴. huc refertur quod dictum est Tract. 6. n. 22; nam iuxta L. un. c. de sent. magni lucri amissio pro gravi damno habetur.

34. IV. Excusat pietas, cum v. g. deberet quis in aliquod pium opus se applicare, quod esset maioris meriti quam ieiunium. Et hoc admittunt Sanch. Bon. Armilla Gabr. Salmant. etc. (contra alios), licet opus non exerceretur ex officio, aut obedientia, sed ex mera devotione; modo in aliud tempus differri non possit⁵. Hinc excusant dd. 1. eos qui mango labore assistunt pluribus infirmis, Castrop. Holzm. Salmant. etc.; 2. eos qui peregrinationem aggressi sunt, quae valde conferret gloriae Dei, et populi communi aedificationi, aut propriae animae magno profectui, ut Sanch. Castr. Silv. Holzm. Salm. etv. modo non possint eam commode differre, ut dictume st. et ut recte limitant Less. Laym. Salm. Holzm. cum s. Thoma⁶ qui sic ait: Si peregrinatio, aut operis labor commode differri possit, aut diminui absque detrimento corporalis salutis, non sunt Ecclesiae ieiunia praetermittenda. Sed si peregrinatio iam incepta esset, et interim aliqua dies ieiunii accideret, non debet ideo interrumpi, Laym. Abul. Sanch. Salm. Sporer etc.; 3. concionatores qui in quadragesima quotidie concionantur, ratione studii, et corporis agitatione; et praecipue hoc valeret pro Missionariis, qui vehementiori agitatione praedicant; ita dicunt communiter Wigandt Caiet. Nav. Tolet. Salmant., etc. Caeterum ex me dico quod sacri oratores, qui potius exemplo quam verbis praedicare debent, pro viribus efficere deberent

ieiunium observare. Nec assentire possum (generaliter loquendo) iis dd. qui etiam excusant eos concionatores qui ter aut quater in hebdomada concionatur; 4. multi excusant cantores qui ieiunando vocem amitterent, et lectores scientiarum (Sanch. addit et magistros Grammaticae) qui magno studio et labore indigerent. Et idem dicunt de advocatis, et iudicibus, qui animum valde intentum deberent ad studia adiungere, ut suis muneribus satisfaciant, nam isti ob spirituum consummationem opus habent cibo, sin maiori, saltem frequentiori. Ita Castrop. Ronc. Salm. Sanch. Spor. Viva etc. excusant confessarios, qui extraordinarium laborem subituri sunt, ut satisfaciant poenitentibus qui frequenti concursu confluunt. Sed bene advertit Tamburin. omnes istos tunc excusari, cum ieiunando suas partes adimplere non possent; et eam impotentiam debere esse patentem, quia in dubio possidet lex ieiunii. Insuper advertunt Laym. Nav. Caiet. Silvest. Tol. et Sporer, quod si quis non haberet causam sufficientem qua excusari possit a ieiunio quadragesimali; sed contra ipse in bona fide putaret, iustam causam habere praecepto satisfaciendi ter vel quater tantum in hebdomada ieiunando, non debet confessarius hunc obligare ut quotidie ieiunet, cum adest periculum ne postea quotidie omittat ieiunium.