PUNCTUM II. De sponsalium obligatione.

8. Quomodo, et quando sponsalia sint exequenda.

9. Quid si unus promittit duabus mulieribus.

10. An filius possit insciis parentibus se obligare.

11. Qui a sponsalibus recedit, etc. Et de poena apposita recedenti.

12. An debeatur legatum relictum sub conditione, si nubat, etc. aut si non nubat.

8. Sponsalia obligant certe sub gravi ad contrahendum matrimonium: et si non est praefixum tempus, obligant statim, iuxta sententiam veriorem Pontii Castrop. Ronc. Conc. Coninch. Salmant. etc. contra Sanchez Nav. Holzman etc. qui contendunt non obligare, nisi cum pars instat; sed ratio nostra est, quia omnes obligationes, ubi terminus praefixus non est, debent quamprimum adimpleri, ut exprimitur in L. eum qui, § Quoties, ff. de verb. oblig. ubi dicitur: Quod sine termino praefixo debetur, statim debetur. Probabiliter tamen dicunt Castrop. Coninch. Salm. etc., quod in casu quo altera pars commode posset pro matrimonio contrahendo instare, et taceret, tunc prudenter potest iudicari consentire illam dilationi³. Hoc valet quoad partes, sed quoad iudicem, recte docent Sanchez cum s. Bonaventura s. Antonin. Navar. Concina Castrop. Holzm. Roncagl. Salm. et aliis communiter, quod ille non debet eos cogere ad matrimonium, si ex eo timentur scandala, aut rixae, ut exprimitur in cap. 10. de Sponsalib. ubi dicitur: Ecclesiastica censura compellas, nisi rationabilis causa obstinerit. Et ita declaravit etiam S. C. Et in dubio semper satius erit, ut dicunt Bus. Tamb. et Concina, evitare damna talis matrimonii, quam evitare damnum partis; unde si unquam pars renitens ideo excommunicata fuit, expedit ut iudex eam absolvat, quoties timetur ne futurum sit, ut huiusmodi nuptiae malum exitum habeant⁴.

9. Notandum 1. quod si quis sponsalia cum duabus contrahit, et secunda conscia erat sponsalium, quae cum prima inita erant; matrimonium cum prima erit contrahendum. Si vero erat inscia, aliqui dd. dicunt quod in casu quo copula intercessisset cm secunda, sponsus hanc ducere debet; sed communius et probabilius dicunt Nav. Sanch. Led. Bon. Ronc. Elbel, Laym. Soto, Holzm. Anacl. Croix, etc. in omni casu decendam esse primam, quia promissio facta secundae semper nulla est, et de re illicita, cum iam promissa fuerit priori sponsae, ideoque non tenet, licet iuramento firmata fuisset. An autem cum intercesserit copula cum secunda, debeat prior cedere ex aequitate? Alii affirmant; sed non improbabiliter Holzm. Anacl. Gutt. et Pichler, sentiunt ne teneri quidem ad hoc primam, dum secunda sponsa imbecillitati suae imputare debet incommodum talis damni⁵.

10. Notandum 2. sponsalia inita a filiis, insciis parentibus, certe esse valida, ut declaravit Trid. sess. 24. cap. 1. de Ref. matrim. contra Lutherum, et Bucerum. Celebris illa quaestio est, an peccet graviter filius, qui invitis parentibus, matrimonium contrahit? In hoc quatuor adsunt sententiae. Prima dicit peccare graviter, sive contrahit insciis, sive invitis parentibus; et hoc ratione gravium scandalorum et damnorum quae caeteroquin ex huiusmodi matrimoniis oritura sunt; ita Pontius, Sylvius, Nav. Mo.. Conc. Petrocor. et Ronc. Secunda autem sententia dicit filium

teneri sub gravi obligatione parentes certiores facere, et etiam consilium accipere, alioquin eis gravem inferret iniuriam; sed non teneri postea eorum consilio stare, cum non teneantur filii, iuxta id quod docet s. Thomas¹, parentibus parere in iis quae ad matrimonium spectant, cum in id totalis requiratur libertas; ita Vasq. Sanch. Barb. Laym. Bonac. Filliuc. Viv., etc. Tertia sententia dicit, quod quoties matrimonium non affert dedecus familiae, et non adsit causa ob quam parentes iuste contradicant, filius non peccat graviter si uxorem ducit, aut nubit insciis parentibus; cum enim ille non teneatur illorum stare consilio, consequens est non posse esse gravem illius obligationem, ut eos consulat; ita Cast. Bossius, Holz. Salm. Pichler, Elbel. Covar. Renzi, Led. Vict. Henr. Spor. Aver. Dicast., etc. Quarta sententia quasi cohaerens cum tertia distinguit et dicit: Si parentes iuste vetant filio aliquod matrimonium particulare, puta quia esset illud dedecori, aut scandalo familiae, tunc filius peccaret graviter, si illud contraheret. Et in casu quo esset dedecori familiae, ille non tenetur sponsalibus contractis, etiam iuratis, licet sponsam deflorasset, cum sufficiat tunc si tantum illam dotet, si potest; cum iustitia non possit obligare ad actum qui sine peccato executioni mandari nequit. Secus autem dicunt, si pater sine iusta causa impediret matrimonium; ita Laym. Delb. et Aversa². Caeterum omnes conveniunt communiter dd. ad excusandum filium in casibus sequentibus: nimirum 1. si pater iniuste vetaret status coniugalis electionem, et filius esset in periculo incontinentiae. 2. Si filius iniuste a parentibus vexaretur. 3. Si pater longe abesset, et filius posset prudenter praesumere eius consensum. 4. Si pater impediret matrimonium suo statui conveniens, nam cum in tali casu peccaret pater, non tenereatur filius ei obedire, ut communiter dicunt Sanch. p. Sotus, Cordub. Boss. Gutt. Rebel. Viva, etc. 5. Si pater velelt filio uxorem indignam, infirmam, aut pravae conditionis dare³. Quaeritur autem hic, an filius teneatur obedire parenti, qui iubet eum statum matrimonialem inire, aut uxorem a qua ipse abhorret, ducere? Plerumque ab omnibus negatur; sed Laym. Sanch. Bellarm. Sot. Petrocor. Croix, Bossius, et alii communiter excipiunt, si ob tale matrimonium gravis inimiciita dirimenda esset, aut parentes a mana paupertate per illud essent sublevandi; sed hoc intelligitur, quoties filio status matrimoinalis esset assumendus; intelligi etiam debet, quoties illi non esset horror valde intolerabilis erga illam mulierem; charitas enim neminem potest obligare ad tantum, ut ei vivendum esset toatm vitam suam cum uxore quam notabiliter horreret⁴.

11. Notandum 3. partem, quae voluntariae a sponsalibus promissis recedit, amittere arrhas sponsalitas, et teneri amplius acceptas restituere cum refectione omnium damnorum, quae ab hoc suo recessu emanant. Quocirca advertendum esse illicitam et invalidam promissionem poenae quae apponeretur in sponsalibus in recedentem, uti constat ex c. Gemma de spons. ubi haec habentur: Cum itaque libera matrimonia esse debeant, et ideo talis stipulatio propter poenae interpositionem sit merito improbanda, etc. Itaque in tali casu, qui recedit non tenetur ad praefatae poenae solutionem, licet promissionem iuramento obfirmasset⁵. Et si poena unquam soluta sit, qui eam exegit, tenetur ad restituendum, uti sentit probabilior opinio Castrop. Soti, Boss. Guttier. Hurtad. Salm., etc. adversus Sanch. Less. Escob. Mol. et alios, quia illi nullus titulus est, quo eam sibi retineat, dum lex omnino irritat talem promissionem, ut expressum

est in L. fin. c. de Sponsal. ubi dicitur: promissio poenae ex utraque parte nullas vires habebit1. Hoc tamen currit quando poena apponitur a sponsis, aut a sibi coniunctis, aut amicis, secus autem, si ab extraneo, ut notant communiter San. Castr. Salm., etc.². Insuper currit, si pars iuste recedit; sed si iniuste repugnat matrimonium inire, licet sit probabilis sententia Sanch. Bonac. Boss. Conc. Becan., etc. ne teneri quidem ad eam poenam, quia secus matrimonii libertas etiam aliquam pateretur laesionem; attamen probabilior est opposita Pontii, Lay. Castropal. Suar. Vasq. Salm. Anacl. Ronc. Holz. etc., quia praefata poenae promissio non est prohibita neque iure naturali, nec positivo: non quidem naturali, cum aequum sit subiici poenae eum qui iniuste recedit; libertas autem quae in matrimonio requiritur, est libertas rationabilis, non irrationabilis; alias nunquam posset iudex censuris, aut carceribus cogere sponsos ad contrahendum nec positivo, nam (sicut affert Pontius) in Novella 18. expresse approbatur poenae impositio in recedentem iniuste a sponsalibus. Et textus canonicus in cap. Gemma, superius relatus, debet intelligi de recessu iusto, non autem de iniusto³. Advertendum etiam quod Benedictus XIV, in Bulla Nimiam licentiam, die 18. maii 1743. damnavit, et irrita declaravit pacta inter coniuges inita de non appellando a sententia pro matrimonii nullitate, adeo ut in nullo foro obligent nec interno nec externo, sub poena excommunicationis Papae reservatae, praeterquam in articulo mortis.

12. Sed quaeritur hic, an legatum relictum puellae sub conditione ut nubat certo iuveni, ei debeatur, cum nubit alteri? Respondetur: per se loquendo non debetur, ut habemus ex L. Titio, §. 1. ff. de Condit. et demonst. dum illa iam libera restat ad acceptandas aut respuendas tales nuptias. Sed excipitur 1. si secus pater ei Legitimam denegaret. 2. Si illud matrimonium esset indinum, quia tunc talis conditio reputatur ut turpis; ita communiter Laym. Mol. Ronc. Vasq. Salm. Boss, etc. cum Sot. Ronc. Si autem sponsus esset dignus, sed pater puellae vellet ut illa alteri nuberet, Pontius, etc. dicit tunc legatum ei non deberi ex sententia quam ipse tenet, non peccare filiam cum nubit personae dignae, licet invito parente; multi alii tamen, ut Bos. Sanch. Mol. Coninc. Gutier., etc. tenent oppositum, dicentes quod cum non possit puella, parente dissentiente nubere, parenti obtemperando, privari non debet legato⁴. Si autem mulieri sit relictum legatum sub conditione, ne nubat, et illa nuberet, si ipsa est virgo, etiam ei debetur legatum: secus autem si est vidua⁵.