TRACTATUS XIX. DE CENSURIS ET IRREGULARITATIBUS

CAPUT I. DE CENSURIS IN GENERE

PUNCTUM I. De Censurarum emanatione.

1. Quid et quotuplex sit censura.

2. Quando dicitur latae, et quando ferendae sententiae.

3. Quis potest ferre censuras? De censura metu inflicta.

4. Quid requiritur ut subditus censura feriatur, etc. An Episcopi, aut reges, etc. An communitas, etc.

5. An Praelatus possit extra dioecesim existens censuras ferre in subditos, et quid si subditus fuerit extra dioecesim.

6. An possit censurari peregrinus.

7. Quale peccatum requiritur ut imponatur censura. De mandante, consulente, etc.

8. An excuset ignorantia et metus; et an censura potest imponi pro delictis praeteritis.

9. De solemnitate ad censurarum promulgationem requisita.

10. Quid si causa est falsa aut dubia.

1. Censura definitur: Est poena spiritualis et medicinalis, qua delinquenti et contumaci aufertur usus quorumdam spiritualium bonorum. Censura trifariam dividitur 1. In excommunicationem, suspensionem et interdictum. 2. In inflictam a iure, nempe a lege generali permanente, et in eam quae est ab homine, nempe a Praelto per sententiam generalem (sive statutum) in eos qui aliquod committunt delictum. Sententia generalis, sive statutum respicit locum et peccata futura; quare si subditus extra locum illum delinquit, non incurrit censuram cap. Ut animarum 2. de COnstit. in 6. ubi sic dicitur: Statuto Episcopi... subditi qui furtum extra ipsius dioecesim committunt, minime ligari noscuntur, cum extra territorium ius dicenti non pareatur impune. Sententia autem particularis emanari solet ob praeterita delicta, et in personas determinatas; ideoque haec, cum afficiat personam, bene potest ferri in subditum etiam

exemptum, citando eum per Edictum. 3. In eam quae dicitur latae sententiae, quae statim incurritur; et ferendae senentias, quae non incurritur, nisi post sententiam¹.

2. Ad dignoscendum quandonam censura est latae, et quando ferendae sententiae, dicunt dd. quod, cum verba includunt actionem ab altero faciendam, sunt ferendae: quando aliter, sunt latae; unde dicunt esse latae sententiae, quando dicitur: Ipso iure, ipso facto, aut sine alia sententia; aut si verba sint praeteriti aut praesentis temporis, v. gr. excommunicamus excommunicatus est, excommunicantur, iubemus esse excommunicatum, etc. Contra sunt ferendae sententiae, si verba sunt de tempore futuro, excommunicabitur, aut si sunt comminativae, sub poena excommunicationis, sub interminatione anathematis (modo ex contextu aliorum verborum oppositum non arguatur): item si dicitur: volumus excommunicari, aut excommunicetur; hoc tamen intelligi debet, quando a iure imponitur Episcopo praeceptum excommunicandi; sed quando absolute dicitur, excommunicetur, suspendatur, etc., intelligitur latae sententiae, ut communiter dicunt Bonac. Silvest. Suar. Vasq., etc.². Cum autem dicitur excommunicatus, aut anathema sit, volunt Suar. et Tournely esse latae sententiae; sed Sanch. Laym. Dicast. volunt esse ferendae, modo non sit adversus aliquem errorem haeresis; utraque sententia est probabilis³. Si autem dicatur: maneat excommunicatus, aut suspensus, volunt Nav. Silv. Henriq., etc. neutram incurri censuram; sed Sayrus Bon. Salm. Con., etc. tenent tunc dari optionem reo ad eligendam quam malit⁴.

3. Quaeritur 1. quis ferre potest censuras? Resp. Papa, Episcopi, et etiam eorum Vicarii, ut recte dicunt Busemb. Fagnan. Suar. Sanch. Tournely, etc. contra Sayrum, etc. Vicarii capitulares, Concilia provincialia, Praelati regulares, et eorum capitula et caeteri omnes quibus concessa est facultas; sed non parochi, et tanto minus laici, et mulieres, licet sint Abbatissae; nam illae non sunt capaces iurisdictionis ecclesiasticae⁵. Quare qui censuram ferre potest, saltem sit tonsuratus, et habeat iurisdictionem expeditam, quoad usum: adeoque Episcopus excommunicatus, suspensus, haereticus, aut schismaticus non potest ligare aliquem censura, c. Exceptionem de Except.; nec eius Vicarius, c. 1. de Offic. Vicar. in 6.; sed excommunicatus, aut haeredicus occultus valide (licet illicite) censuras fert, ut communiter Suar. Sot. Salm., etc.; imo idipsum dicunt Bonac. Dian. Avil., etc. de publico excommunicato, si nominatim non est denuntiatus⁶. Hic notandum censuram ex coactione, sive metu gravi esse validam; ita Suar. Bon. Castr. Tour. Salm., etc. contra alios; sicut contra invalida est absolutio metu iniusto extorta, ex cap. Verbum de Poenitent.7.

4. Quaeritur 2. quid requiritur ut quis censura ligari possit? Requiritur 1. ut sit baptizatus. 2. Ut usu rationis polleat: advertendum tamen hic censuras latas a iure, aut ab homine sententia generali non incurri ab impuberibus, nisi expressum sit in lege, ut est expressum de pueris, qui monasteria Monialium ingrediuntur, Trid. sess. 25. c. 5. aut qui percutiunt Clericos c. Pueris fin. de sent. excom.8. 3. Ut sit subditus, unde probabilius cum Lugo, et aliis, ut dictum est Tr. 16. n. 138. Episcopus non potest ferre censuras in peregrinos, si illi iterum post monitionem non delinquerint. Item notandum Episcopos non incurrere censuras, nisi sint speciatim nominati; c. Quia periculosum, de Sent. excom. in 6.; sed hoc communiter dicunt

intelligi de suspensione, et interdicto, quia de ipsis tantum fit mentio in textu¹. Reges et reginae tantum a Papa possunt censurari, ut etiam communiter dd.². 4. Ut feratur in personam determinatam; hoc intelligitur tantum de excommunicationem, quia tota communitas potest quidem suspensioni, aut interdicto subiici: non autem excommunicationi, ut communiter Castr. Bon. Salm. etc. cum s. Thoma³, imo neque excommunicari potest per modum sententiae aliquis incertus ailcuius communitatis, loquendo de delicto iam patrato, Ronc. Salm., etc.: sed si prohibetur aliquod delictum in futurum sub poena excommunicationis, certum est omnes delinquentes illam incurrere⁴. Advertendum hic, quod si Papa reperiret omens communicatis reos, utique posset illos excommunicare; sed si hoc faceret Praelatus; esset illicitum; c. Romana, de sent. excomm. in 6., sed non invalidum, ut dicunt Avila Ledesma Salm. etc. Et Hostiens. Io. Monac. Archid. et Franciscus Philippus Probus, Felin. cum Ricc. et Rota (apud Fagn. in 2. part. 5. lib. Decretal. c. Responso, de sent. excom. ex n. 93. et seqq.) dicunt etiam hoc esse irritum, dum in cit. c. Romana dicitur: Omnino prohibemus, ac si dixisset anferimus potestatem ita excommunicandi: et Fagnan. ipse, qui priori sententiae adhaeret, dicit ideo primam sequendam esse, quia cum haec sit probabilis, tenenda est uti tutior. Quare Episcopus debet quemlibet reum nominatim excommunicare⁵.

5. Praelatus regularis potest censura ligare suos subditos ubicumque isti reperiantur. Suar. Avila Tourn. Croix Salm., etc. commun.: sed Episcopus non potest censuram ferre, dum extra dioecesim moratur, ex Clement. Quamvis, de Foro comp. Exceptosi subditi contumacia sit adeo manifesta, ut non indigeat cognitione causae, can. Manifesta, 2. q. 1. Excipitur etiam, si censura lata sit per modum praecepti, aut statuti, ad evitanda delicta communia⁶. Contra Episcopus in dioecesi existens recte potest per sententiam subditum alibi morantem censura ligare, ut dicunt communiter Bon. Coninch. Tourn. Conc. Dian. Salm., etc. contra Pontium, etc.; et tunc pro citatione satis erit (ut dicunt Salm.) si citetur aut domi, aut in loco publico proprii territorii per Edictum, ut statui Trid.; sed hoc intelligitur tantum pro delictis in proprio territorio, non autem extra illud, patratis, ut dicunt Suar. Bonac. Salm., etc. (contra Sayr. etc.) ex c. 2. de Const. in 6.⁷. Quod si ab Episcopo lata censura fuerit in aliquem per praeceptum particulare, v. g. si tale crimen committet, probabilius est eam incurrere delinquentem, licet extra dioecesim deliquerit, quia praeceptum afficit personam, ideoqe eam ligat ubicmque reperiatur, ad differentiam statuti, quod afficit locum; ita probabiliter Suar. Laym. Bonac. Croix Spor. contra Tourn. Ronc. Avil. Holzm., etc. quorum sententia etiam est probabilis⁸.

6. Episcopus utique potest ligare censura peregrinum in dioecesi sua delinquentem, cap. fin. de Foro comp.; semper tamen hoc intelligitur, modo reus sit factus contumax, ut dictum fuit Tr. 16. n. 138. in fin., et modo Episcopus citaverit reum antequam hic profectus sit ab eius territorio⁹. Peregrinus modo alicubi moretur animo per maiorem anni partem ibi morandi, incurrit censuram per modum statuti generalis latam pro futuris criminibus, v. g. adversus furantes in ecclesia, secus vero, si peregre ibi moratur, aut si censura est per modum praecepti in casu particulari, puta adversus non revelates latrones: ita Suar. Silv. Sayr. Salm. etc.¹⁰.

7. Quaeritur 3. quaenam requiruntur

ad incurrendam censuram gravem, puta excommunicationem maiorem, aut suspensionem ab omni usu, et ad longum tempus? Requiritur 1. peccatum grave, nempe quod materia importet culpam gravem¹. Sed in dubio gravitatis materiae obligat praeceptum Superioris, quia in dubio possidet potestas eius, ut recte dicunt Salm. et Corneio². Et cum praeceptum est impositum sub censura latae sententiae iam obligat sub gravi, licet materia non esset ex se gravis, sed esset talis, ut valde conduceret ad finem intentum. Secus autem si materia non esset de se gravis, et censura esset ferendae sententiae; ita Sot. Avil. Ronc. Salm. etc.³. 2. Requiritur actus externus, qui posset ab aliis externe cognosci; unde si quis diceret, ita est, intelligendo ita haeresim confirmare, non incurrit excommunicationem, ut communiter dicunt Suar. Tourn. Conin. Sayr. Salm. Et debet item esse graviter externus, proinde none st excommunicatus, qui leviter percutit clericum, licet illi sit animus eum occidendi: ita iidem aa.⁴. 3. Requiritur actus peccati consummatus, nisi aliter lex exprimat; ita etiam communiter Sanch. Suar. Castr. Bonac. Salm. Bon. Bus. etc.⁵. Sed hic quaeritur 1. an censura imposita mandantibus aut consilium dantibus aliquod crimen committi, incurratur ab ipsis, quando crimen non est in effectum perductum? Resp. quod si censura principaliter sit lata in eos, utique incurritur quoties mandatum, aut consilium est iam ab ipsis praestitum; secus si censura est imposita ob delictum quod principaliter est vetitum, licet a mandato sit proveniens; quare non incurrit mandans percussionem clerici, si illa non evenit, Bonac. Bus. Salm. Croix, etc., et ita pariter excusant Navar. Salm. Croix, etc. eum qui dedit mandatum aut consilium ei, qui iam paratus erat delicto patrando⁶. Quaeritur 2. an incurrat censuram qui dubitat an suum mandatum aut consilium influxum dederit? Negant Salm. et alii, quia poena non incurritur, nisi constet de delicto, et de effectu secuto: sed affirmant Sanch. Croix Dicast.,e tc., quia in dubio possidet delictum. Utraque sententia est probabilis, iuxta dicta Tr. 10. n. 45.⁷. Quaeritur 3. an incurrat censuram consilium dans, cum consilium revocat, antequam executioni detur? Affirmant Navar. Bonac.,e tc. cum p. Concina, qui caeteroquin oppositum docuit circa restitutionem, uti vidimus indicto Tr. 10. n. 48. ubi nos dissensimus a p. COncina; sed hic etiam ab eo dissentimus cum Suar. Castr. Laym. Avil. Salm. Viva, et aliis communius, quia Ecclesia non potest ligare censuris, nisi contumaces usque ad criminis executionem⁸, ut in simili dicemus de irregularitate, an incurrat qui propinat venenum clerico.

8. Requiritur 4. ad incurrendam censuram contumacia, quae importat contemptum censurae. Et ex hoc 1. infertur quod ad incurrendas censuras non sufficit scientia legis ecclesiasticae (et etiamsi delictum sit prohibitum lege divina), sed requiritur amplius scientia ipsius censurae: quare communiter dicunt Suar. Caiet. Castr. Fill. Bonac. et alii, excusare a censura ignorantiam, non solum antecedentem, sed etiam concomitantem: concomitans esset si quis occideret clericum ignorans esse clericum, sed eo animo paratus, quod si scivisset etiam occidisset⁹. Excusat etiam ignorantia crassa, cum censura est lata in audentes, aut praesumentes, aut consulto, aut temere peccantes; ita Sanchez Escob., etc. Imo tunc admittunt Bon. Roncag. Sanch. Salm. Silv., etc. (contra sententiam Suar. Castr. Tour. Conc. etc. quae caeteroquin est communior) quod excuset etiam ignorantia affectata:

et reapse id nequit dici improbabile, quia in ipsa (loquendo in rigore) non adest dolus formalis, qui inducit verum contemptum censurae¹. Infertur 2. valde proabbiliter cum Suar. Castr. Bon. Salm. Conin., etc. quod metus gravis etiam excuset a censura, licet crimen, super quod inflicta est, sit vetitum lege divina (modo non peccetur in contemptum legis): nam metus excusat a lege humana, uti humana accepta. Infertur 3. quod censura, licet possit ferri ob crimina futura, ut communiter et valde probabiliter dicunt Laym. Coninch. Abbas Spor. Viva, etc. (adversus Tourn.), et uti iam practicatur ad ea vitanda; nihilominus non potest imponi ob peccata mere praeterita, et quae non habent tractum successivum, ubi non praecesserit rei admonitio: quia alias deest contumacia. Hoc tamen intelligitur tantum pro excommunicatione, dum suspensio et interdictum possunt infligi pro delictis praeteritis per modum purae poenae, ut dicunt Castr. Bon. Salm. Coninch., etc.². 4. Infertur necessariam esse monitionem canonicam, cum intervallo sex dierum, ad minus, nisi adsit iusta causa tempus abbreviandi. Hoc itnelligitur pro licitudine, quia pro validitate censurae, sufficit ut intercesserit monitio; ideoque aliquando sufficit una. Item intelligitur pro censuris ab homine per sententiam particularem, nam pro aliis a iure latae sententiae eadem lex est ac illa quae monet, sicut probabilius dicunt Bon. Sanch. Filliuc. Boss. Avil (contra Suar. Castr. Laym. et Salm.); et idem valet pro censuris ferendae sententiae, quia in illis iam habetur monitio, et contumacia; modo reus sit citatus ante censurae declarationem quando delictum non est omnino notorium, ut recte advertunt Tol. Bon. et alii³.

9. Ad hoc autem, ut licite feratur censura, debet iudex eam scripto ferre, adnotatis ibi distincte persona, censura et causa in specie, exhibita copia censurando, si forte ille eam exquisiverit. Dictume st licite, quia si feratur, posthabitis solemnitatibus, censura erit valida, sed iudex peccati gravis fiet reus, ac erit per mensem suspensus a Divinis, et ab ingressu ecclesiae, c. Cum medicinalis 1. de Sent. excomm. in 6. Hoc tamen intelligitur de censuris latis per modum sententiae praevia citatione, et causa cognita; secus autem de aliis, quae feruntur per leges naturales, aut etiam per praeceptum particulare, minando alicui, v. g. si aliquid. tale agat. Item non comprehenduntur in hoc iudices illi qui, aliqua urgente causa, et dilationem non patiente, praefatas solemnitates omitterent, aut si id facerent ex ignorantia licet culpabili, dumi n textu dicitur: Si quis temerarius, temeritas scientiam supponit⁴. Item sententia censurae non est ferenda die festo, nisi contumacia esset adeo evidens, ut cognitione causae opus non esset, cap. Evidentia de accusat.⁵.

10. Notandum denique quod si quis reapse esset innocens, sed contra ex probatis iuste esset censuratus, hic licet in conscientia non ligaretur censura, nec fieret irregularis administrando in Sacris, attamen in externo se gerere debet, tamquam censuratum, ad evitandum scandalum: ita communiter Suar. Castr. Coninch. Salm. et Croix. Et idem est, cum certe est censura contracta, et dubitatur de iustitia illius, aut de absolutione ab illa, quia tunc possidet potestas iudicis, unde reus se tenere debet uti censuratum, ut commun. Castr. Croix Suar. Salm. Sanch. etc.⁶; secus autem, cum dubitatur an incurrerit nec ne censuram, sive dubium sit facti, v. g. utrum percussio fuerit nec ne graviter iniuriosa clerico; sive iuris, v. g. utrum censura sit latae, an ferendae sententiae; ita pariter commun. Sanch. Bon. Holzm. Ronc. Salmant. ex s. Thoma⁷. Sed

si iudex decerneret, v. g. aliquam solutionem sub poena censurae, reus licet pro se haberet probabilem opinionem se non teneri, tenetur tamen intra tempus a iudice praescriptum (aut prorogatum a creditore, qui alioquin, iuxta quod probabilius docent Suar. Castr. Tourn. Coninch. etc.¹, potest semper prorogare terminum). At si postea certus fieret de sua iustitia, tunc non tenetur nec ad solutionem, nec ad observandam censuram, ut dicunt Avila et Salm.; peccaret tamen (ut dictum est) in publico, non remoto scandalo, si censurae non pareret².