PUNCTUM III. De nonnullis peculiaribus interrogationibus faciendis a confessariis parum meticulosae conscientiae poenitentibus.

I. De interrogationibus faciendis rudibus.

18. Iam dictum est Tr. 16. num. 102. quod licet debitum conscientiae examinandae sit proprium poenitentis, nihilominus cum confessarius motivum habet credendi poenitentem sufficienter non se examinasse, tenetur eum interrogare. Et loquendo de rudibus, similiter dictum fuit n. 103. errorem esse eos dimittere, ut diligentius se examinent, sed teneri confessarium eos examinare, interrogando iuxta ordinem praeceptorum Decalogi, non autem de omnibus peccatis quae ipsi committere potuerint, sed tantum de magis usualibus, quae ab huiusmodi hominibus committi solent: praesretim si sunt vectuarii, rhedarii, milites, saetellites, famuli, caupones, et huiusmodi. Quoad 1. praeceptum interrogabit poenitentem 1. an circa Fidei res sit instructus, iuxta ea quae diximus Tr. 4. n. 3. Sed hic sapienter animadvertit celeber ille et doctus Missionarius p. Leonardus a Portu Mauritio in suo Discursu mystico et morali, n. 26., teneri confessarium instruere poenitentes rudes in mysteriis Fidei, saltem in quatuor principalibus, quapropter sic subiungit: Bonum non est consilium dimittere similes ignaros, ut ab aliis haec doceantur, quia nullus alius sperabitur fructus, nisi ut sic ignari remaneant; ideoque expediens est breviter eos docere praedicta musteria principalia, efficiendo pariter, ut secum efforment actus Fidei, Spei, Charitatis, et contritionis, obligando tamen eos, ut inposterum perfecte instrui se faciant circa caetera musteria scitu necessaria de necessitate praecepti. Et idem auctor loquens de personis urbanis salutis propriae negligentibus, quae sibi magno rubori et contumeliae habent se de iis interrogari, ait decere confessariam, ut ipsis sic dicat: Eia eliciamus unde simul actus christianos, dic mecum: Deus meus, quia es veritas infallibilis, et quia sanctae Ecclesiae tu revelasti, credi quidquid sancta Ecclesia me docet credere; credo praecipue, te esse unum Deum, et tres Personas; credo Filium, cm Deus esset, se fecisse hominem, mortuum esse in cruce, resurrexisse, et ad coelos ascendisse; et illinc venturum esse omnes iudicaturum, ut boni paradisi gloria fruantur, et mali in aeterno igne crucientur. Notandum hic insuper Bened. XIV. in Const. 42. (de Doctr. Christi §. 12. Vid. Bullarium tom. 1. Edit. Mechl. p. 225.) dicere, quod est neganda absolutio ei, qui neglexit culpabiliter addiscere scitu necessaria tum necessitate medii, cum praecepti. Sed quoad ea de praecepto dicit, absolvi posse poenitentem si ex animo promittit conari

addiscere, hisce verbis: Eo quandoque casu poenitens absolvi potest, quo se vincibilis huius ignorantiae reum agnoscit.... et promittit operam se impense daturum addiscere necessaria necessitate praecepti. 2. An superstitiones exercuerit, aut alios docuerit, et si in ipsis aliorum ministerio usus fuerit, quos ad suo peccato cooperandum induxerit. Quocirca debet rudes admonere, superstitiones numquam esse licitas, quamvis ex charitate, aut in necessitate fiant. Quae autem actiones sint nec ne superstitiones, vide in Opere¹. 3. An unquam olim ruore suffectus in confessione aliquod peccatum reticuerit. Et hac interrogatione ut plurimum curet sciscitari rudes, et mulierculas, qui raro frequentant Sacramenta, dicendo eis: Forsan aliquis vitae anteactae scrupulus te mordet? cura nunc bene confiteri, dic omnia libenter, noli timere, omnem scrupulum ab anima tua depone, etc. Hac interrogatione, aiebat quidam diligens Operarius, a se multas animas a confessionibus sacrilegis fuisse liberatas. Si autem reperiat iam huiusmodi sacrilegia fuisse patrata, ut de numero certus fiat, interroget quoties, intra hoc tempus a quo peccre cessavit, confessus sit et communicaverit? et si quotiescumque confitebatur, vel communicabat, ad sacrilegium advertebat? Contingit enim aliquibus interdum sacrilege confiteri, praecipue in pueritia, et postea horum oblivisci. Hi enim non tenentur ad repetendas confessiones oblivionis tempore factas. Item interroget, utrum sciebant se talibus confessionibus, et Communionibus etiam praeceptum paschale transgressos fuisse? Expedit autem ut haec interrogatio de sacrilegiis fiat in principio confessionis, ne si postea fiat, et reperiatur iam commissum sacrilegium, tempus teratur inutiliter in repetenda confessione, quae forsan nihil habet dissimile a praeteritis. Oportet autem operam dare, ut qui peccata reticuerunt, cognoscant quam maximum peccatum hoc sit, conculcare nempe pedibus Sanguinem Iesu Christi. 4. Interroget, si poenitentiae satisfecerit? Et si omiserit, an hoc accidit propter oblivionem, aut quia noluit eam adimplere, aut quia distulit in posterum faciendam, aut ut sibi commutare faceret? et si in ea dilatione putabat peccare? 5. Circa scandala, si induxerit alios ad peccandum, aut si ut peccatum exequeretur abusus fuerit ministerio aliorum? Si cooperatus sit peccatis alienis? Tabernarios interroget, si ministraverint vinum illis qui soliti fuerunt ebriari²? Mulieres interroget, si verbis parum honestis iocis saltibus, risu, aut si fixis oculis aliquem inspiciendo, tunica nimis elevata, aut pectore aperto provocaverint viros ad malas cogitatione? si munere ab illis ad malud finem data acceptaverint?

19. Cuirca 2. praeceptum. Interroget 1. an transgressus sit aliquod votum? 2. An cum mendacio iuraverit? Et an iuraverit per Sanctos, aut per aliquas res sacras, aut per animam, per conscientiam, aut per Fidem? 3. An blasphemaverit: et quid protulerit, an dixerit Male habeat (vulgo Managgia) sive Atta, Potta? Et in quem blasphemaverit, an in Sanctos, an in dies sanctos, an in res sanctas? Et si subiunxerit, Si ego feci? Item si blasphemaverit coram filiis, famulis etc. quia tunc accedit etiam peccatum scandali: vide circa blasphemiam quod dictum fuit Tr. 5. n. 1. et seq. Sed hic advertendum est cum Instruct. Confess. etc. non excusari blasphemos a peccato gravi, ex eo quia pravus habitus, aut aliquis vehemens irae motus effecerint, ut ipsi non adverterent, aut non perciperent quod dicebant, quia hi prave habituati, licet cognitionem minus expeditam quam alii habeant; attamen semper habent cognitionem

actualem sufficientem ad efficiendum ut actus sit deliberatus et mortalis. Cum enim parvi peccatum faciant, ideo in eorum animis non sentitur ille sensibilis stimulus, quem sentiret qui esset conscientiae non adeo depravatae; et hinc evenit quod in eorum memoria ne vestigium quidem relinquitur actualis cognitionis, quam habuerunt quidem de peccato; aut vestigium est adeo leve, ut interrogati libenter respondeant quod non animadverterunt. Sed confessarius cautus non debet eis fidem praestare; nec ab huiusmodi sciscitandum est, utrum nec ne animadverterint, sed omnes pro veris blasphemiis actualibus accipiendae sunt, semper ac illi sciebant esse tales¹.

20. Circa 3. praeceptum. Quoad obligationem audiendi Sacrum diebus festis, interroget poenitentem 1. si aliquoties Sacrum omiserit? et si adverterit ad omissionem? aut dubitaverit tempore quo Sacrum audire poterat; etenim multoties poenitens ad horam tardam Sacrum audire differens, licet casu repererit Sacrum, et illi interfuerit, nihilominus sine iusta causa in periculum illud omittendi se iniecit, et de hoc rudes non se accusant. 2. Interroget, an laboraverit die festo? et si ille affirmet, interrogetur 1. quantum temporis laboravit? et quodnam laboris genus exercuit? Nam secundum communiorem sententiam doctores excusant a gravi laborantem duas horas; imo alii admittunt quid amplius, saltem si labor est de se levis, aut adest aliqua causa notabilior. Si autem poenitens confitetur laborasse aliquando plus, aliquando minus, interrogetur quoties laboravit iudicans laborare in materia gravi? sed opus est ut eum doceat laborare per longum tempus etiam occulte, et animi solatio, ac gratis, etiam esse peccatum. 3. Interrogetur, quare laboravit, an per regionis consuetudinem? an ob necessitatem? aut iussu patris, aut viri, aut domini?

21. Circa 4. praeceptum. Si confitentur filii, interrogentur 1. si oderint parentes? quia tunc duplex peccatum patraverunt, contra charitatem nempe, et contra pietatem. 2. Si aliquid grave fecerint contra eorum praeceptum expressum, et in re iusta, sicuti esset ne e domo de nocte egrederentur, ne ludis damnosis luderent, ne cum malis sociis, aut cum personis diversi sexus, et similibus versarentur? Dixi in re iusta, quia circa status electionem filii non tenentur parentibus obedire. Imo parentes graviter peccarent, si sine iusta causa filios ad statum matrimonialem, aut ad statum ecclesiasticum, aut religiosum cogerent: aut modis iniustis retraherent eos a statu religioso, quem illi eligere velint. 3. Interroget, si reverentiam adversus parentes non adhibuerint, factis, aut imprecationibus, aut iniuriis gravibus coram irrogatis: ut esset eos appellando ebrios, bestias, fatuos, latrones, veneficos, scelestos: aut gestus eorum contumeliose exprimendo, aut aliis verbis proferendo, quibus gravem molestiam eis exhibuissent. Vocare autem eos senes, ignaros, stupidos, etc. non debet absolute condemnari de peccato mortali, nsi tunc cum illi graviter offenderentur. Notetur quod cum filii parentum debitam rationem non habuerint, tenentur laesum honorem eis restituere, veniam ab eis postulando, etiam coram iis, in quorum aspectu filii peccarunt. Nonnulli autem confessarii parum cauti in eo casu pro satisfactione imponunt filiis, ut cum domum pervenerint, pedes parentum deosculentur, et absolutos dimittunt, sed illi postea hoc adimplere non curant, et novum peccatum admittunt. Satius est curare, ut ante absolutionem hanc veniam poscanta, quin eis imponatur ut pedes, aut manus deosculentur; quia illi filii quibus hoc

faciendi consuetudo numquam fuit, difficillime hoc exequuntur. Si autem non possit commode hic actus ab illis exigi, ut veniam postulent ante absolutionem,n on imponatur hoc sub gravi obligatione, sed potius ut consilium insinuentur, dum certe praesumuntur, saltem ut plurimum, parentes remittere filiis hanc obligationem, ne filii iterum in Dei offensam incurrant.

22. Si contra confietntur parentes, interrogetur ab eis, 1. si negligentes fuerint in filiis educandis, non curando ut doctrinam christianam illi docerentur, ut Sacro interessent, Sacramenta frequentarent, pravos socios, et personas alterius sexus vitarent. Item eos interroget, si scandalo fuerunt illis, in eorum praesentia blasphemando, etc.? Si de excessibus eos non corripuerint, et praecipue si aliquid furati sint? Si permiserint, ut sponsi suarum filiarum domum accederent? Et potissimum si filios secum in eodem lecto retinuerint; aut permiserint pueros, et puellas simul dormire? Item si ojmiserint alimenta necessaria filiis ministrare? Si modis iniustis coegerint filios ad statum matrimonialem suscipiendum, vel ut Sacris initiarentur, aut aliquam religionem inviti ingrederentur; nam hoc agentes graviter peccant. Sed de hoc parentes plures nullum sibi scrupulum faciunt, et hinc filiis pernicies, et Ecclesiae maximum detrimentum evenire solet. Interroget etiam dominos, si famulos suos corripuerint, cum blasphemabant, aut praecepto paschali non satisfaciebant, aut Sacro non intererant, aut inhoneste, loquebantur, praecipue messis et vindemiae temporibus? Domini enim, cum possunt, tenentur impedire scandala, quae tunc committuntur. Interroget etiam viros, si familiae alimenta ministraverint? Uxores, si viros ad blasphemias provocaverint? et si eos debito matrimoniali defraudaverint? Plerumque de hoc interrogentur uxores, quia multoties propter hoc solum damnantur, et in causa sunt cur etiam viri damnentur, qui cum observent sibi denegari quod debetur, ad mille scelera effraenati decidunt. Nihilominus in hac interrogatione verbis modestioribus, quantum fieri poterit, utetur, v. gr. Et obedis tuo viri etiam in rebus ad matrimonium spectantibus? aut habes forsan aliquem scrupulum, qui te mordet circa matrimonium? sed haec interrogatio, ut plurimum, omittatur cum uxoribus quae vitam spiritualem profitentur.

23. Circa 5. praeceptum. Interroget poenitentem, si aliquod grave damnum proximo, mala ei recando, appetiverit, aut de illius damno se oblectaverit? Et hic notetur, quod si aliquis suo inimico diversa mala exoptaverit, ex gr. mortem, infamiam, paupertatem, etc. tenetur omnia declarare, et sunt diversa peccata numero distincta, cum ea voluit efficaciter illi inferre; aut si speciatim et in particulari optavit, ut haec illi acciderent. Aliter autem, ut dicunt probabiliter multi dd., si optaverit mala illa sub uno genere mali, nempe ut media ad ruinam appetitam inimico. Et hic est confusio confessariorum, in discernendo, an imprecationes, quae rudibus esse solent usuales, fuerint peccata mortalia, an venialia. In hoc oportet interrogare inprimis poenitentem an in illo actu desideraverit deliberate, ut illae succederent? Sed hoc non sufficit ad certum iudicium faciendum; qua de re opus est, ut postea interroget, imprecatusne fuerit in extraneos, an in propinquos, quia in hos (praecipue in filios, coniuges, aut parentes) raro animus pravus adest. Postremo oportet interrogare de causa, cur eas imprecationes protulerit; dum si causa gravis, aut fervens ira intercesserint, facile est tunc etiam pravum desiderium interfuisse. Caeterum non sufficit poenitenti ad excusandas imprecationes (prout advertit Caietanus) dicere quod tantum in illo actu, ut evenirent, cupiebat,

quia hoc iam sufficit ut in illo actu commissa sit culpa gravis; unde confessarius tunc perquirat de numero, et iudicet de eis saltem ut coram Deo sunt; et quem recidivum in eo vitio repererit, non absolvat, nisi prius resipuerit, aut extraordinarium doloris signum dederit. Interroget 2. si in proximum intulerit iniurias graves, et an coram aliis: quia tunc tenetur coram ipsismet restituere illi honorem ablatum, veniam ab eo petendo, aut aliis reverentiae signis; dummodo prudenter non praesumatur iniuriis affectus totum remisisse: aut quod ab illa publica satisfactione recuset, ne apud se rubor, et apud alios memoria iniuriae acceptae renovarentur: aut nisi timeretur, ne illo satisfactionis actu iterum odium excitaretur. Si autem iniuria illata fuisset secreta, etiam secreto tenetur veniam postulare, secundum veram sententiam: attamen advertendum est iniurias, quibus ad invicem se onerant rudes, licet in se essent graves, nihilominus non esse semper graves inter huius generis personas, ut cum se appellant latrones, veneficas, meretrices; quia ipsaemet non multi haec faciunt, nec qui eas audit, fidem praestat; excipe si nominarent res particulares, et complices. Interroget 3. si discordias excitasset, zizania disseinando, et referendo uni quae ab alio audivit. Insuper si confessarius noverit poenitentem aliqua iniuria fuisse affectum, interroget an requisitus ab offensore iniuriam remiserit? Vide dicta tr. 4. n. 17. Advertendum hic quod dicit Tourn. (tom. 3. pag. 269.), nempe quod offensus recte potest velle iniuriae satisfactionem, si secus familia infamia notata remaneret. Item advertit s. Thomas¹ quod iuste potest postulare offensoris animadversionem, aut ad cohibendam eius petulantiam; aut ad consulendum communi tranquillitati. Si vero (ait Sanctus) intentio vindicantis feratur principaliter ad aliquod bonum per voenam peccantis (puta ad emendationem, vel ad cohibitionem eius, et quitem aliorum, et ad iustitiae conservationem) potest esse vindicatio licita. Sed circa punctum de conservanda iustitia (quod plerumque innuunt offensi) magna vigilantia utendum est confessario, quia in praxi, ut loco cit. diximus, faciliter in eo desiderio iustitiae latet propria vindicta. Demum circa hoc 5. praeceptum interrogentur rudes, an se inebriaverint usque ad rationis usus amissionem? Vide dicta tr. 8. n. 4.

24. Circa 6. et 9. praeceptum. 1. Interrogentur de cogitationibus; num desideraverint, aut morose delectati fuerint de rebus inhonestis; et an plene ad eas adverterint et consenserint? Deinde, num concupierint puellas, aut viduas, aut nuptas; et quid mali cum illis se facturos intenderint? In quo advertendum, quod rustici, communiter loquendo, existimant maius peccatum stuprum, quam simplicem fornicationem: e contrario nesciunt malitiam adulterii. Ideo cum iis qui huius vitii consuetudinem habent, non expedit eos monere de adulterii malitia, cum praevidetur monitio parum profutura, sed tantum effectura, ut poenitens duplici peccato peccet, si carnis concupiscentiis non resistet. De his autem cogitationibus, quibus assentiti sunt poenitentes, sumendus est numerus certus, si haberi potest; sin autem, exquiratur quoties in die, vel hebdomada, vel in mense cogitationibus consenserint. Sed si nec etiam id explicare possint, interrogentur, num concupierint singulas mulieres quae sibi occurrerunt, vel in mentem venerunt; aut num habitualiter turpiter de aliqua in particulari cogitarint, nunquam pravis consensibus resistendo? Et an semper illam concupierint, vel an tantum quando ipsam aspiciebant? Demum interrogentur etiam, num media apposuerint ad malas cogitationes exequendas? nam (ut diximus

tr. 3. n. 48. in fine) tunc illa media, etsi indifferentia, a malitia interna informantur, et ideo explicanda ut peccata externa, sive opera incoepta.

25. 2. Circa verba obscoena interrogentur 1. Coram quibus, et quoties ita locuti sunt, ratione scandali? an coram viris, aut foeminis, uxoratis, aut non? pueris, vel adultis? Facilius enim scandalizantur puellae, et pueri, quam adulti, praesertim, qui in hoc vitio sunt habituati. 2. Quae dixerint verba? an v. gr. nominarint pudenda sexus a suo diversi? hoc enim difficulter excusatur a mortali, Num verba protulerint ex ira, vel loco? nam ex ira difficilius aderit complacentia, et scandalum. Caveat confessarius ab absolvendis huiusmodi recidivis in colloquiis turpibus, quamvis dicant ea protulisse ex ioco, nisi prius emendentur, vel signum extraordinarium doloris afferant. 4. Num iactaverint se de aliquo peccato? tunc enim tria peccata frequenter concurrunt, scilicet magnum scandalum audientium, iactantia de malo commisso, et complacentia de peccato narrato: ideoque interrogandi sunt, de quo peccato in specie se iactarint. Interrogentur etiam, an delectati sint audire alios inhoneste loquentes, et an tunc adverterint ad correctionis praeceptum, putantes eam profuturam?

26. Circa opera interrogentur, cum qua rem habuerint? Num alias cum eadem peccarint? Ubi peccatum fuerit patratum (ad occasiones removendas)? Quoties peccatum consummatum, et quot actus interrupti adfuerint, seorsim a peccato? Num peccato multum ante consenserint? nam tunc actus interni interrumpuntur, iuxta dicta cit. tr. 3. n. 58. et tunc expedit formare iudicium, toties multiplicata fuisse peccata, quot morulae somni, distractiones, etc. adfuerint, prout sunt coram Deo, tantum interrogando de temporis duratione in peccato. Secus si malum propositum fuerit conceptum per duos vel tres dies ante consummationem peccati, et intra illud tempus non fuerit retractatum, quia tunc sumitur pro uno numero peccatum, vide dicta ibid.

27. Se polluentes interrogentur etiam de tactibus impudicis separatis a pollutionibus, et moneantur eos esse mortalia. Item interrogentur, an concupierint, vel an delectati fuerint de copula cogitata cum aliqua, vel pluribus mulieribus, aut puellis; tunc enim tot peccata distincta committunt. Item adverte, quod si quis coiret inter crura aut brachia mulieris, praeter peccatum contra naturam, committeret fornicationem inchoatam, sive affectivam, ut dicunt communiter Fill. Tamb. Holz. Spor. etc.; unde hic duo patraret peccata diversae speciei, unum contra naturam in effectu, alterum fornicationis in affectu. Circa autem peccata coniugum respectu ad debitum maritale, ordinarie loquendo, confessarius non tenetur nec decet interrogare, nisi uxores, an illud reddiderint, modestiori modo quo possit, puta, an fuerint obedientes viris in omnibus; de aliis taceat, nisi interrogatus fuerit. Quae autem liceant, et quae vetantur inter coniuges circa idem debitum; vide quae fuse dicta sunt tract. 18. ex n. 38.

28. Circa 7. praeceptum interroget, si aliquid ab alio surripuerint? et a quo, et an ab uno, aut pluribus? et an semel, an pluries? an soli, an cum aliis? et an domini erant divites vel pauperes? ut dignosci possit, utrum materia fuerit gravis vel levis, vide tr. 10. ex n. 22. ad 73.

29. Circa 8. praeceptum 1. interrogetur poenitens, si aliquem infamaverit? et si id effecerit, falsum delictume i imponendo, aut verum patefaciendo? et cum delictum est verum, utrum illud erat occultum, an publicum in aliquo loco, fama aut iudicis sententia? Item si erat occultum, an patefecerit illi cui erat ignotam? et coram quot illud narraverit?

item an tanquam certum narraverit, an ut auditum ab aliis obtrectatoribus? et an coram aliis? aut si saltem oblectatus sit in audiendis obtrectationibus? insuper interroget, an aliquod malum infamiam inducens alicui exprobraverit coram ipsomet? quia tunc adest etiam contumelia, quae distinguitur a detractione. Quomodo autem se gerere debeat confessarius circa famae et honoris compensationem, vide dicta tr. 11. n. 3. 4. 18. et seq. Circa hoc octavum praeceptum non est necesse, ut interrogetur poenitens, an temere iudicaverit? quia huiusmodi iudicia, quae communiter fiunt, difficulter pertingunt ad culpam gravem; dum plerumque non sunt iudicia, sed suspiciones; et cum fit aliquod iudicium, id evenit, aut quia habetur suficiens fundamentum ad sic iudicandum, aut saltem creditur quod motivum sit sufficiens ad tale formandum iudicium. Imo aliquando oportet ab errore nonnullos rudes removere, qui sibi scrupulum faciunt in suspicando ubi suspicari tenentur, ut malo, quod impedire possunt, occurrant: v. gr. nonnullae matres, cum filiae cum sponsis, aut etiam cum coniunctis clanculum, aut nimis familiariter versantur: ita etiam nonnulli viri cum uxores nimis familiariter utuntur cum aliis hominibus, hi aliquando confitentur se temere iudicasse, aut suspicatos fuisse. Confessarii admonitos hos faciant, ne deinceps sibi de hoc scupulum faciant; imo dicant quod ipsi tenentur suspicari in talibus casibus de aliquo malo quod inde subsequi potest, ideoque tenentur removere occasiones, et tales familiaritates prohibere.

30. Circa praecepta Ecclesiae nihil aliud interrogare occurrit, nisi utrum ieiunaverint in quadragesima, et in vigiliis? si sunt qui supponuntur ad id teneri. Et an praefatis temporibus, aut diebus veneris et sabbati cibis vetitis usi sint.