CAP. II. De iuramento.

12. Quid est iuramentum, et quaenam sint formulae iurandi.

13. Quotuplex est iuramentum.

14. Conditiones iuramenti liciti.

15. et 16. An liceat iurare cum aequivocatione.

17. Qui iurat sine animo iurandi.

18. Iuramentum non obligat ad illicita.

19. Quot modis tollitur obligatio iuramenti.

20. De adiuratione et exorcismis.

12. Iuramentum definitur: Invocatio nominis divini in veritatis testi monium. Iurat igitur qui dicit: Per Deum; per Sanctos; per res sacras; per creaturas, in quibus modo speciali relucet bonitas, aut potentia Dei, nimirum per Ecclesiam, Crucem, Sacramentum, Evangelium, animam, coelum, terram, etc. Sed iuramentum non facit qui iurat per conscientiam, per fidem suam (non intelligendo fidem divinam), aut qui dicit: Vivit Deus; Deus hoc videt; Est verum tanquam Evangelium. Sed hoc de verbis illis vivit Deus, Deus hoc videt, intelligendum est, si verba tantum enunciative proferantur, ut aiunt Caiet., Ledesma, etc. apud Salmant. Tract. 17. cap. 2. num. 25. Alioquin, si dicantur invocative, sunt vera iuramenta; notantque ibi Salmant. cum Azor., Facund., Soto, et Trullench. huiusmodi effata ex communi usu accipi ut invocative dicta, ideoque vera iuramenta censeri. Si quis autem diceret: Iuro hoc ita esse, non reputatur verum iuramentum, nisi ille qui exposcit iuramentum, petit expresse iurari per Deum, Evangelium, Sanctos, rem sacram aut per animam; et alter post huiusmodi exquisitionem sibi factam iurat ita esse.

13. Iusiurandum quadruplex est: Assertorium, cum asseritur aliquid: promissorium, cum aliquid iuramento promittitur: execratorium, sive imprecatorium, cum v. g. dicitur: Deus in me animadvertat, nisi hoc faciam: comminatorium, cum v. g. dicitur: Nisi mihi obedias, per Deum efficiam ut te poeniteat; dabis mihi poenas, etc. Hinc advertatur, quod in iuramento assertorio graviter peccat qui asserit falsum. Peccat etiam graviter, qui in promissorio iurat sine animo, standi promissis. Dico sine animo; quia si habet animum servandi promissa, sed postea non servat, et res est parvi momenti; tunc valde probabile est cum Soto, Suarez, Azor., Sanch., Salm., non peccare mortaliter¹; quia in iuramento invocatur Deus ut testis voluntatis praesentis, non autem futurae executionis promissae. Sed hic dubium fit: Certum est, quod si promissio est gravis materiae, gravis etiam est culpa eam non implere propter iuramentum emissum; cur autem ratione eiusdem iuramenti non committatur gravis culpa, si non impleatur promissio materiae levis, quandoquidem in periurio parvitas materiae non admitittur? Sed recte respondetur a Salm.² cum Soto, Suar., Castropal., etc., quod, cum quis promissionem iuramento firmatam non implet, non iam committit periurium, sed peccat ob infidelitatem, quam erga Deum operatur, despiciendo in materia gravi divinam auctoritatem, quae adducta est ad promissionem firmandam; at cum promissio est levis materiae, non reputatur gravis defectio fidelitatis, et contemptus qui fit divinae auctoritatis. Id firmatur doctrina s. Thomae, qui sic docet: Qui aliquid promittit, si habet animum faciendi, non mentitur; si vero non faciat, tunc videtur infideliter agere3. Si quis autem iuramento promitteret, sed sine animo iurandi, aut se obligandi, graviter peccaret. Nihilominus probabiliter non teneretur promissis, saltem non sub gravi; Sanch., Castropal., Ronc., s. Anton., Salmant., etc.⁴. Iuramentum vero execratorium, cum in eo non invocatus est Deus, probabile est

non obligare sub gravi. Et idem dicendum de comminatorio, imo si poena comminata fuerit iniusta, iuramentum nullo modo obligabit¹. Ideoque iuramenta parentum puniendi filios, saepe saepius non obligant; quia fiunt aut ob res inutiles, aut calore iracundiae².

14. Iuramentum ut sit licitum, tres requiruntur conditiones, nempe iudicium, iustitia et veritas. Iudicium significat, ne ex vanitate iuretur, sed ex rationabili causa. Defectus autem iudicii non excedit culpam venialem. Iustitia, ut res iurata sit iusta: quare graviter peccat qui iurat facere rem iniustam, licet sit leviter iniusta. Veritas, ut res, quae iuramento asseritur, sit moraliter certa, saltem aliquo modo³.

15. Hic quaeritur an liceat iurare cum aequivocatione? Aliud est mendacium, aliud est aequivocum. Aequivocum potest esse pluribus modis, aut cum sermo, aut verbum habet unum sensum litteralem, et alterum spiritualem, aut mysticum. Aequivocum dicitur etiam restrictio non pure mentalis, quia pure mentalis est omnino prohibita, uti habetur ex propos. 26. damnata ab Innoc. XI. in qua generaliter dicebatur licere negare se fecisse aliquod quod revera fecit, dummodo negans intra se intelligat aliquid aliud quod revera non fecit. Pure mentalis est cum nullo modo proximus potest animadvertere aequivocum. Non pure mentalis est cum ex circumstantiis potest proximus arguere quod tu loqueris, intelligens intus aliud, quam propositio ex se significat; v. g. si aliquid sub sigillo scias, potes dicere: Nescio; nimirum nescio eo modo, quo possim illud detegere: prout dixit Iesus Christus, nescire tempus novissimi iudicii: De die autem illo vel hora nemo scit.... neque Filius. Marc. 13. 32. intelligendo, quod nesciebat uti homo; aut, ut melius dicunt Gotti, Tourn.⁴, quod nesciebat, ut revelaret. Sic etiam sentit s. Thomas⁵: Dicitur nescire diem, quia non facit scire. Idem est ac si dixisset, nescio ad manifestandum aliis. Et idem sentiunt s. Ioan. Chrysost., s. August., s. Hieron., s. Ambros., s. Athanas, s. Basil., s. Hilar., etc. ut testatur Suarez⁶. Pariter illud Christi:.... Non ascendo ad diem festum, Ioan. 7. 8. intelligendo manifeste, dum ipse iam occulte se contulit ad templum. Cum ergo iusta adest causa, bene possumus licite respondere, imo iurare cum aequivocatione, sive restrictione non pure mentali, ut communiter dicunt Soto, Gonet., Palud., Wig., Laim., Carden., Holzman., Salmant., Tournely, Croix, Viva, etc.⁷. Adde Adrianum, Caiet., Riccard., Armil., Tabien., Silvest., Soto, et Navarr.⁸; quia tunc non intenditur decipere proximum (quod semper est illicitum), sed permittere ut ipse decipiatur, cum nec semper teneamur respondere ad mentem interrogantis. Nihilominus hoc non licet in iudicio, quia quisquis a iudice interrogatus legitime tenetur veritatem dicere; quare qui iurat cum aequivocatione, peccat contra iustitiam legalem⁹.

16. Sed extra iudicium dicunt dd. multi, quod si quis iam confessus sit peccatum uni confessario, interrogatus postea ab alio potest dicere se illud peccatum non admisisse, intelligendo non admisisse, ita ut denuo teneatur illud confiteri. Advertatur tamen hic quod quilibet tenetur patefacere peccandi consuetudinem,

cum interrogatur a confessario, ut constat ex propos. 58. damnata ab Innoc. XI. Ita etiam si quis pauper habet unum panem, requisitus ad mutuandum panem, potest dicere se non habere¹, quia ex circumstantia paupertatis bene possunt alii arguere, quod ille loquitur in alio sensu, nempe quod non habeat tantum ut possit alii dare. In his et similibus tutius erit respondere: Utinam et haberem! aut Et quis hoc habet? Et ubi reperitur panis?2.

17. Si quis iurat sine animo iurandi, et sine animo standi promissis, procul dubio peccat graviter. Si contra iurat cum animo standi promissis, sed sine animo iurandi, probabile est quod tantum venialiter peccat, quia tunc nulla alia adest culpa, quam in vanum Deum nominare. Et idem est, si iurat sine animo se obligandi, quia talis promissio non est verum iuramentum promissorium, nec vera promissio, sed potius iurat se nunc habere voluntatem dandi. Si autem iurat sine animo adimplendi, sed vero animo iurandi, tunc peccat graviter, et tenetur ad promissa, licet non habuisset animum se obligandi, quia tunc obligatio oritur ex ipso iuramentu, quod ob divini nominis reverentiam obligat ad verificandum quod iuratur, modo ille sciat obligationem iuramenti, quod revera non obligat praeter intentionem iurantis, ut dicit s. Thomas³.

18. Iuramentum nunquam potest obligare ad faciendum illicitum; et ita nec ad implendum inutile, aut quod impedit maius bonum, ut si res esset contra consilia evangelica. Advertendum tamen quod, cum iuramentum est factum in favorem tertii, tunc adimplendum est semper ac potest sine peccato. Hinc qui iurat solvere usuras, aut dare bona sua latroni, tenetur ea praestare, licet postea possit compensationem facere⁴. Et est probabile etiam cum Sanch. et La-Croix, quod tunc potest iurar se daturum fore, subaudita conditione, nisi obtineat a praelato relaxationem iuramenti; itaque ea obtenta, non amplius tenetur⁵. Quod si promissio irrita facta fuisset a iure ob bonum commune, ut esset promissio facta concubinae a clerico, aut renunciatio fori ecclesiastici, aut iuramentum timore extortum pro religiosa professione, aut pro matrimonio, aut sponsalibus; tunc plane iuramentum est nullum⁶. Caeterum omne iuramentum intelligitur factum sub sequentibus conditionibus: 1. Si ille cui promissio facta est, eam acceptet, aut non eam remittat. 2. Nisi status rerum notabiliter mutetur; aut nisi adsit aliqua circumstantia, quae si praevisa fuisset, iuramentum praestitum non esset. 3. Si non cessat causa finalis, ob quam promissio facta est. 4. Si altera pars observat, quod pollicita est. 5. Nisi Superiores prohibeant quominus promissio executioni detur⁷. 6. Si promissio adimpleri potest sine gravi damno⁸. Hinc si promittis secretum, non teneris ad illud non aperiendum cum gravi tuo damno. Si autem promitteres secretum servare etiam cum periculo vitae, probabile est te non teneri⁹. Item etiamsi promittis te secretum non proditurum in medendis morbis, non teneris illud celare cum caeteroquin aliquis esset in gravi periculo mortis¹⁰.

19. Quomodo tollitur obligatio iuramenti? 1. Irritatione, quae potest fieri a quolibet, cui est potestas dominativa, ut est pater. Praelatus, Abbatissa, tutor, etc. et hoc etiam, licet sit in praeiudicium tertii, in illis contractibus qui ab ipsis Superioribus irriti fieri possunt¹¹. 2. Dispensatione, aut commutatione, quae potest concedi ab illis in quibus residet

talis potestas dispensandi aut commutandi vota¹. 3. Relaxatione, quae potest fieri a Praelatis ecclesiasticis cum suis subditis, et etiam a delegatis, qui possunt dispensare vota². Hic notetur 1. quod iusiurandum datum in tertii beneficium potest relaxari ab eodem tertio, ut docet s. Thomas³ cum communi. Et hoc (ut dicunt multi dd.) eitamsi iusiurandum sit exhibitum in honorem Dei, cum tota promissio vergitur in tertii utilitatem, v. g. monasterii, ecclesiae, aut pauperis⁴. Notetur 2. quod ad irritationem nulla requiritur causa, bene vero pro dispensatione, commutatione, et relaxatione⁵. Notetur 3. quod cum promissio iureiurando firmata est, et a tertio acceptata, non potest ab alio relaxari, nisi ab eodem tertio, cum intercedit contractus. Unde fit quod iusiurandum, sive votum perseverantiae, quod praestatur in aliquibus congregationibus, ut in venerabili congregatione patrum missionis s. Vincentii a Paula, in nostra minima SS. Redemptoris, non potest ab aliis relaxari, nisi a Papa, aut Superiore maiore congregationis; tale enim iusiurandum (sive votum) assumit naturam contractus, qui intercedit inter subiectum, et congregationem, dum congregatio se obligat ad sustentandum, et ad instruendum illum, et contra subiectum se obligat ad inserviendum congregationi: et ita declaravit N. SS. Pontifex Benedictus XIV. in Bulla Convocatis. §. 32. sub die 25 novembris 1748. et idem confirmavit in alia Bulla Inter praeteritos, §. 5. n. 66. die 3. decembris 1749.⁶. Denique notetur quod promissio iurata, etiamsi sit acceptata a tertio, potest relaxari a Superiore, cum illa esset in praeiudicium sui iuris, aut in damnum commune, aut cum iusiurandum timore extortum esset⁷.

20. Hic etiam theologi loquuntur de adiuratione, quae fit, cum aliquis adiuratur sive obsecratur Dei nomine, ut respondeat; aut eius nomine imperatur, ut fit in exorcismis cum energumenis, sive a daemone vexatis, qui exorcismi bene possunt in privato fieri a quolibet, sed solemniter dumtaxat ab Ecclesiae ministris ex licentia Ordinarii. Et qui unquam tali fungitur officio, caveat ne exquirat vana et curiosa, sed utatur praefatis exorcismis tantum ad evitanda damna, et ad liberandum energumenum a daemonis vexatione⁸.