PUNCTUM V. De emptione et venditione.

165. Determinatio pretii, et rei.

166. De emptione.

167. Quando tranferetur dominium.

168. De emptione conditionata.

169. An periculum et fructus rei spectent semper ad emptorem.

170. De pacto exigendi fructus usque ad solutionem.

171. Si emitur pecunia aliena, aut venditur res aliena.

172. De pretio iusto.

173. Quomodo pretium crescit aut diminuitur.

174. De emrcibus ultronei; et quando potest carius vendi.

175. ad 177. De venditione sub hasta.

178. An si ob dilationem, vel anticipationem pretii, etc.

179. De chirographis.

180. De pacto retrovendendi.

181. De pacto reemendi.

182. De contractu mohatrae, et antichriseos.

183. et 184. De monopolio.

185. ad 187. De vitio rei.

188. Qui novit brevi pretium fore, ut crescat aut decrescat, etc.

189. De venditricibus, et proxenetis.

190. Si res est vedita duobus.

191. Si res perit, etc.

165. Notandum I. quod ut contractus venditionis sit validus, requiritur determinatio tam pretii (saltem remissa alicui tertio), quam rei, saltem in mensura, v. g. si venditur vinum talis dolii tanti in singulos cados: aut saltem in spa, ut cum venditur iactus retis⁶.

166. hic quaeritur an, data arha, possit ille qui eam dedit a contractu resilire? Affirmatur, nam haec est consuetudo. Sed secus esset, si arrha daretur tantum ad maiorem cautelam. Caeterum in dubio recte dicit p. Concina (contra Croix) posse resilire dantem, omissa arrha, quia plerumque omnis contractus intenditur fieri iuxta consuetudinem quao est in usu⁷.

167. Notandum II contractum venditionis perfici solo consensu, dominium vero rei non transferri nisi traditione; imo ne traditione quidem illud transfertur, nisi emptor solvat, aut saltem offerat pretium, aut praestet pignus, aut fideiussionem (vulgo dictam pieggieria), aut saltem exhibeatur fides sive promissio; ut habetur ex §. Venditae instit. de rerum divis.8, vide dicta n. 107.

168. Notandum III. quod cum emptio est conditionata, adimpleta conditione, contractus fit validus a tempore emptionis, ita ut fructus spectent ad emptorem, excepto si conditio remissa fuisset arbitrio emptoris⁹.

169. Notandum IV. quod licet periculum et commodum rei plerumque spectet ad dominum rei, nihilominus in emptione rei determinatae, licet res non sit adhuc emptori tradita, aut si est tradita, sed sine fide pretii (in quibus, ut supra dictum est, dominium restat penes venditorem), periculum tamen et commodum sunt emptoris, ut expressum est in sequentibus textibus, §. Cum autem, 3. institut. de emptione, et vendit. L. Id. quod 7. de peric. et commod. ac L. Post perfectum, 1. c. eod. tit. Excipitur tamen, si expresse conventum sit contrarium, aut si res non sit tradita, et venditor fuerit in mora, ne traderetur, aut si res sua culpa periit, aut deterior facta sit¹. Sed praeter hos casus exceptos, sicut periculum rei spectat ad emptorem, ita ei debentur fructus illius². Et leges civiles oppositae in hoc puncto reprobatae sunt a iure canonico, prout favorabiles lucro usurario, prout dicunt Salm.³.

170. Dubitatur autem an venditor possit a principio convenire, ut fructus ipse percipiat, donec pretium solvatur; cum iam dominium translatum est rei traditione, et fide pretii? Nonnulli negant, sed communis et probabilior sententia affirmat cum Sanc. Mol. Bonac. Petroc., etc., quia tunc licite potest venditor sibi reservare dominium utile rei, usquedm pretium sit solutum⁴.

171. Notandum V. si quis emit aliquid pecunia aliena, sed nomine suo, ex L. Si eo, de rei vend. res emptoris est? Excipiunt dd. si pecunia esset alicuius ecclesiae, aut minoris, aut militis⁵. Contra si quis vendit rem alienam, licet respectu rei invalida sit venditio, nihilominus acquirit dominium pecuniae. Si ipse vero vendidisset mala fide, teneretur ad omnia damna emptori; si in bona fide, non tentur nec ad damna, nec ad evictionem, sed tenetur restituere pretium emptori (cum res iam evictione ad dominum pervenisset), licet pactum intercesserit, ne ad evictionem aliquam teneretur, ut habetur ex L. Emptorem, §. Qui autem, ff. de actionibus empt. Excipiunt tamen, 1. si pactum expressum intercesserit de non restituendo pretio; 2. si venditor in nihilo sit factus ditior, quia forte ille dono dedit pretium acceptum; 3. si emptor conscius erat rem fuisse alienam, aut alteri obligatam ex L. Si fundum c. de evict. Sed hoc procedit pro foro externo, caeterum in conscientia, si pretium in poenam non est fisco adiudicatum, venditor semper debet illud restituere emptori⁶.

172. Notandum VI. quod cum pretium taxatum est a republ. illi debent stare omnes, etiam Ecclesiastici, nisi accideret quod mutarentur circumstantiae, et quod maior civium pars, Superioribus scientibus, taxam non observaret⁷. Taxa excepta, quaelibet res habet suum pretium infimum, medium et supremum, et horum quodlibet est iustum. In hoc advertendum 1. quod pretium iudicatur iuxta tempus traditionis rei, et locum ubi venditur. Advertendum 2. pretium rerum pretiosarum, et extraordinariarum habere maiorem latitudinem, quam res viles et ordinariae: sit exemplum huius differentiae: Vinum valet 5, potest emi 4. et 6; si valet 10, potest emi 8. et 12: si centum, 95. et 105. Hoc pro rebus ordinariis; sed loquendo de rebus extraordinariis, et magni pretii, villa quae v. g. vendita est 20. millibus, potest emi 12. millibus⁸. Advertendum 3. quod si in pretio adest laesio ultra dimidium, pars laesa potest rescindere contractum in iudicio: sed si infra dimidium, altera pars etiam tenetur in conscientia ad damnum reficiendum usque ad pretium iustum. Attamen si utraque pars iustum

pretium ignoraret, tunc iustum est illud de quo conventum est¹. Advertendum denique quod communiter non praestatur fides vendentium mendaciis; quare plerumque hi ad restitutionem non tenentur, si pretium non excedit supremum, aut nisi adverterent, quod emptores sibi fidem praestiterint².

173. Notandum VII. pretium augeri aut ob ementium concursum, aut ob mercium penuriam. Et ita contra minuitur, vel ob defectum ementium, vel ob mercium copiam. Haec regula debet praecipuo modo attendi in multis quaestionibus resolvendis, quae postea movebuntur³. Notandum etiam hic quod communis existimatio regionis, ubi res existit, reddit iustum quodcumque pretium⁴.

174. Notandum VIII. quoad emptorem, posse eum minoris infimo emere rem quae sibi parum commoda est, vel si in vendentis gratiam emit. Quare dicunt aliqui merces ultroneas decrescere pretio usque ad dimidium; sed probabilius iuxta communiorem sententiam usqe ad tertiam partem. Tatio cur merx ultronea decrescit, est quia in huiusmodi venditionibus est magis infrequens ementium numerus⁵. Et propter eamdem rationem qui emit multa simul, potest pariter emere minoris infimo⁶. Contra venditor non potest vendere pluris supremo ex eo, quia res esset utilis, aut in nimio desiderio emptori⁷. Enimvero potest quid amplius exigere, si alii interveniant tituli, nimirum 1. si fiat cum eius damno, aut lucro cessante (modo de hoc moneatur emptor); et hoc licet adsit taxa pretii, et licet venditor ipse offerat vendere; 2. si venditor peculiari animo erga rem, quam vendit, affectus sit⁸; 3. si sint res rarae, ut gemmae, picturae, ferae, et id genus. An autem haec possint vendi quanti plurimi? probabile est, posse; sed probabilius negatur; nisi sit usus mulieris honestae⁹; 4. si res vendatur minutim ratione maioris incommodi quod adhiberi debet, et ratione detrimenti (quod vulgo dicitur Sfraudo) quod perferri solet¹⁰.

175. Notandum IX. quod bona quae veneunt sub hasta, aut quae per venditrices circumferuntur vendendae, possunt vendi, et emi quocumque pretio quod pacisci possunt ipsi; L. 2. c. de rescind. vend. dummodo absit fraus, sive ex parte vendentis, v. gr. si celaret rei vitium, aut fictos emptores introduceret; aut ex aprte emptoris, si dolo, minis, aut precibus importunis impediret alios offerentes¹¹.

176. Hic dubitatur 1. an possit precibus simplicibus effici, ne alii offerant? Alii negant, sed communissime alii id permittunt, Tournely Lugo Salmant. Castropal. p. Nav. Vega Tapia Conrad., etc.¹².

177. Dubitatur 2. an emptor possit cum aliis conventionem facere, ne plus offerant? Hic casus apud dd. parum a dd. invenitur discussus. Diana¹³ cum p. Navar. et aliis videtur id permittere, quoties obtulit iustum pretium, saltem infimum quanti res valet. Sed ego cum de Lugo¹⁴ et aliis doctis, quos consului, puto oppositum, casu quo res exponitur sub hasta ex iudicis sententia; ratio estr, quia cum vendens tunc teneatur rem dare plus offerenti, iniustitiam ei irrogat emptor, si offerendo pretium tantum infimum, aut etiam medium, impedit vendentem, quominus speret medium, aut supremum ad quod habet

ius, nimirum ne impediatur illud consequi: nam sicut vendens, si alius offerens desit, est in periculo rem tradendi minori pretio, et eiam infimo minore, ita contra aequitas exposcit, ne defraudetur spe consequendi pretium maius, si forte occurrent plures offerentes, qui aemulatione augent pretium. Hoc exposcit aequitas, et hoc videtur exposcere ius licitationis.

178. Notandum X. quod praecise ob dilationem, aut solutionis anticipationem, non ptoest pretium augeri, nec minui: nisi interveniret alius titulus periculo, aut damni, aut lucri cessantis, de quibus titulis semper monendus est emptor, ut dictum est n. 149. Et hic advertendum quod mercatores vendendo carius pecunia expectata, difficulter excusantur ob solum titulum lucri cessantis; quia vendendo dilata solutione, maiorem mercium copiam distrahunt; et ita restauratur lucrum quod eis cessat ob dilationem¹. Potius excusare potest titulus communis existimationis quae probabiliter reddit iustum pretium huiusmodi venditionum dilatae solutionis, ut dicunt Lugo Less. Cano Mol. Tolet. Sanch. Castrop. Bonac. et Salm., quia in huiusmodi venditionibus adest maior copia emptorum et minor numerus vendentium; et quia semper inest periculum commune amittendi sortem. Et idem dicunt de emptoribus, qui anticipate solvendo pretium minus exhibent, quia in huiusmodi emptionibus adest copia vendentium, et inopia emptorum et etiam aliquod periculum rem non habendi, aut saltem non habendi iuxta optata².

179. Et eadem ratione inducti probabiliter dicunt Nav. Caiet. Sanch. Tourn. Anacl. Azor. Lugo cum s. Bernardina Senensi et aliis, quod chirographa, licet sint liquida, possunt minoris emi, quia liud est habere pecuniam, aliud est emere actionem ad illam, quae actio communiter existimatur minoris, quia hae actiones in praxi non sunt immunes ab aliquo periculo exactionis, aut saltem molestiae et expensae. Dico tamen excipienda esse chirographa quae vulgo nuncupantur fides crediti, pro quibus nullum morale periculum adest: modo ob distantiam, incommodo aut periculo sibi non esset exactio, propter eum qui ad exigendum mittendus est³.

180. Notandum XI. quod pactum de retrovendendo est licitum, cum debitae conditiones interveniunt, nempe, 1. ut diminuatur pretium, quod decrescere potest usque ad quartam partem: imo alii dicunt usque ad tertiam: et tunc utique valet pactum, ut emptor teneatur retrovendere eodem pretio, licet rei pretium augeatur; 2. ut rei periculum sit penes emptorem; 3. ut fundus retrovendatur cum fructibus aut sine, ut reperitur cum traditur⁴.

181. Ita eitam iuxta sententiam probabiliorem Less. Lugo Molin. Castropal. Silv. p. Navarr. Bonac. Azor. et aliorum licitum est pactum de reemendo rem ad emptoris requisitione cum sequentibus conditionibus, nimirum 1. ne adsit animus usurarius; 2. ut augeatur pretium prioris venditionis; 3. ut venditor non teneatur ad reemendum eodem pretio; sed si res deterior fieret, debeat solvere tantum quanti valet tempore reemptionis; et contra si res crescit, crescit vendenti. Et hoc modo illa est vera emptio, non autem mutuum, ut supponunt adversarii, dum interim quo res non redimitur, periculum ad emptorem spectat, quod secus est de mutuo⁵.

182. Contractus, qui mohatra nuncupatur, est certe illicitus, ut constat ex propos. 40. ex damnatis ab Innoc. XI. Hic contractus fit cum quis vendit cum pacto expresso aut tacito, ut res sibi minoris retrovendatur⁶. Ita pariter est illicitus et usurarius contractus,

qui antichristeos dictus, vulgo a godere, nempe quando quis aliquem fundum frugiferum dat fruitioni alteri, et hic dat illi pecuniam etiam fruitioni¹.

183. Notandum XII. prohibitum esse monopolium, cum his duobus sequentibus modis fit, nimirum: 1. quando quis impedit quominus aliae merces in regionem introducantur, ut ipse solus vendat suas cum civium damno; 2. quando unus aut plures emunt omnes merces, ut eas vendant pluris pretio supremo, quam in foro venderentur, nisi monopolium factum fuisset. Caeterum si quis aut plures emunt merces, postquam cives iam sufficienter sibi comparaverunt, ut eas vendant lucro aliquo moderato, hoc utique licitum est, ut communiter docent dd. Et probabiliter dicunt Lugo Med. Less. et Holzmann, quod huiusmodi mercatores non peccarent contra iustitiam, si venderent pretio supremo, et ne contra charitatem quidem, modo non inducerent alios ad vendendum carius². Unde fit, quod si inter se conspirarent de non vendendo, nisi supremo pretio, licet probabile sit cum Less. Viva Lugo Holzm. Molin. Bonac. Salmant. etc., (contra Tourn. Spor., etc.) non peccare contra iustitiam: nihilominus non possunt excusari a peccato gravi contra charitatem, ut certum est apud omnes³.

184. An autem facto monopolio iniusto inter aliquos vendendi pretio supremum excedente, licitum sit aliis eodem pretio vendere. Admittunt Salmant. cum Bonac. Med. et aliis, dicendo quod illud pretium iam factum est commune. Sed haec opinio reprobata a Rebel. Tapia Dicast. et Concina, mihi revera non placet; quia tale pretium ex iniustitia adauctum semper iniustum est; nec debet teneri pro iusta aestimatione, quae ab iniustitia ortum habuit⁴.

185. Notandum XIII. loquendo de vitio rei quae venditur, vitium posse esse circa substantiam, circa qualitatem, et circa quantitatem. Si vitium est circa substantiam, aut contractus nullus est, aut deceptor debet reficere damnum, licet a parte sibi condonare fecisset excessum pretii iniusti⁵. Et hic notandum, quod si res est perfectior ea, quae venditur, illa praeter iniustitiam potest vendi pretio communi, licet sit admixta alia re deterioris conditionis; prout esset vinum cum aqua, modo emptor illud non emat ad conservandum, quia vinum cum aqua commixtum facile corrumpitur. Idem dicunt de pharmacopolis qui minoris vendunt unum pro alio; modo illud sit certe aequalis utilitatis, et minuatur pretium; ita Sotus Lugo et Salmanticenses⁶.

186. Si vitium est circa quantitatem, etiam damnum reficiendum est; sed si unquam taxa esset iniusta, aut iniustum pretium ob monopolium emptorum, tunc non est improbabile, ut dicunt Lugo Laym. Castr. Salm., etc. vendentem posse uti mensura tantum manca, quantum ad pretium iustum, infimum tamen dumtaxat, perveniat⁷.

187. Si vitium denique est circa qualitatem, tunc oportet distinguere: quando vitium est patens, non adest obligatio illud manifestandi, contractus est validus: modo illi non constet ignorantia emptoris, et modo qualitas non transeat in substantiam, prout esset, si emptor suam manifestasset mentem, se nolle illam rem nisi cum tali qualitate. Si autem vitium est occultum, tunc certe vendens tenetur illud patefacere modo non se protestetur vendere, ut communiter dicunt, ad saccum ossium fractorum; et prout, tali protestatione omissa, communiter practicatur in nundinis; advertendum tamen, quod tunc non potest res vendi ultra pretium supremum, cum ratio vitii

occulti habenda sit¹.

188. Dubitatur an quis possit vendere pretio currente rem, quam scit brevi minoris valituram. Est valde probabile, quod licite possit, ut communissime dicunt Caiet. Less. Soto Castrop. Tournely Salmant. Boanc. cum s. Thoma (adversus ailquos), quia in venditione non attenditur pretium futurum, sed praesens, quod existimatur non iuxta notitiam particularem, sed iuxta existimationem communem. Et ita pariter licitum est emere merces pretio currente, licet noscatur notitia particulari brevi pretium auctum iri. Et eum qui ita vendit, probabiliter dicunt Less. Bonac. Tourn. Ronc. et Salm. ne peccare quidem contra charitatem, nisi esset quia ex hoc emptor in gravem necessitatem coniiciendus esset, aut si cum vendere posset illi qui statim rem consumpturus esset, vellet vendere ei qui eam conservaturus esset. Advertendum tamen hoc procedere cum pretii accretio, aut imminutio notitia privata noscitur, nam si notitia esset communis, iam pretium ex se variatur².

189. notandum XIV. quod qui recipit ad vendendum res pretio designato, nequit sibi retinere plus quod ex ea percipit, licet in loco remotiori, et labore maiore venderet; nisi tamen esset 1. quia talem extraordinariam diligentiam adhiberet, pretium cuius corresponderet lucro percepto; 2. si ipse rem meioraret; 3. si lucrum eset parvi momenti; 4. si tacite convenerit cum domino, nihil amplius ei dare, praeter desigantum pretium, ut si dominus nullum ei assignasset stipendium; 5. si facta diligentia ordinaria, ipsemet proxeneta sibi emeret rem pretio designato, et postea illam maiore pretio venderet. Et idem dicitur relative de eo, cui commissa fuisset emptio alicuius rei³. Sartores qui se offerunt ad emendos pannos, non possunt exigere plus pretio quod solvuat, nisi esset quod mercator ipsis revera ob peculiarem amicitiam, aut quia suam officinam frequentant, remitteret aliquid ex pretio communi⁴.

190. Notandum XV. rei duobus venditae ab eo acquiritur dominium cui tradita est post pretii solutionem aut post datam fidem pretii, ut dictum est n. 167. Sed si is mala fide emeret, sicens quod alteri iam vendita erat, tunc tenetur reddere eam primo emptori, ut communiter dd., sed non ante sententiam, nisi esset 1. quod ipse induxisset venditorem ad sibi rem vendendam; 2. si primus emptor esset locus pius, minor aut universitas; 3. si ipse esset donatarius, quia tunc tenetur eam restituere emptori, si eam petat intra annum. L. 1. ff. quae in fraud., etc.⁵.

191. Notandum XVI. rem venditam, si est determinata, nempe talis domus, tale dolium, etc. quando perit, perire emptori; modo venditor non fuerit in mora ad tradendam rem. Sed si non est determinata, v. gr. decem oves ex hoc grege, aut determinata tantum ad mensuram, ut hoc vini dolium tanti in singulos cados, tunc ante mensurationem, aut traditionem res perit venditori; ita ex L. Lector, ff. de peric. Sed incrementum, aut decrementum rei spectat ad emptorem, ut dicunt Less. Bonac. Salm., etc.⁶. Cum autem res est iam tradita, eius periculum spectat semper ad emptorem, licet pretium non sit solutum, nec praestita sit fides, ut superius diximus n. 169.