PUNCTUM III. De sponsalium dissolutione.

13. Solvuntur sponsalia. I. Ob nuptias cum alio initas. An deobligatus restet nocens.

14. II. Mutuo consensu, licet intercesserit iuramentum. Quid de impuberibus.

15. III. Ob impedimentum superveniens. An teneatur petere dispensationem.

16. An disparitas dirimat sponsalia.

17. An parentum dissensus.

18. IV. Ob delictum attrox. An ob fornicationem; et an talis fornicatio malitiam contineat diversam.

19. V. Ob notabilem mutationem, v. g. odii, aeris alieni, morbi, etc. An ob novam haereditatem. An si melior occasio, etc.

20. VI. Ob discessum in longiquam regionem.

21. VII. An ob religiosam professionem aut ob Ordines sacros. An ob ingressum, etc.

23. An si ante ingressum, etc.

24. An peccet qui Sacris initiatur.

 25. An votum castitatis, aut sacros suscipiendi Ordines dirimat, etc.

26. An requiratur iudicis auctoritas etc.

27. Quaenam probatio requiratur, etc.

13. Dissolvuntur sponsalia ob sequentes causas. 1. Ob matrimonium validum ab alia parte contractum¹. Hoc certum est quoad partem innocentem; sed dubium fit, an etiam nocens liber a sponsalibus remaneat ex matrimonio a se contracto. Affirmant Sanch. Bonac. Laym. Wigandt, et alii, quibus etiam inclinat Concina; sed oppositam sententiam Pontii, Castropal. Concin. Roncagl. Sylvii, Salm. Ledesm. etc., ego puto absolute probabiliorem, nam talis dissolutio non probatur nec lege positiva, nec naturali, nam ratio naturalis dictat obligationem iam contractam sponsalium durante matrimonie, suspendi dumtaxat, non extingui².

14. 2. Ob mutuum consensum sponsorum. Sed hic advertendum quod inter puberes ob talem consensum mutuum solvuntur sponsalia, licet fuerint iuramento firmata; intelligitur, modo adsit iusta causa, alias peccarent sponsi, non quidem graviter, sed leviter, ut dicunt Sanch. Ronc. Navar. Holzm. Salm. etc., licet iurametum principaliter fuerit factum in Dei honorem, quia in omnibus iuramentis in proximi favorem redundantibus, semper subauditur conditio, nisi a parte remittantur³. Inter impuberes autem non dissoluvntur mutuo consensu, nisi cum ad pubertatem perveneriut: uti habetur ex cap. De illis, de Sponsal. umpub. Itaque impuber, cum pubertatem attigerit, poterit a sponsalibus recedere, modo statim animum suum declaret: hoc statim, intelligitur intra tres dies, qui incipiunt non quidem a tempore pubertatis, sed a die quo pars venit in notitiam privilegii posse recedere. Quod si sponsus dissentit iam ante pubertatem, et in dissensu perseverat, iam sponsalia soluta sunt, statim ac puber ille fuit factus: modo hunc dissensum suum aperuerit; ut vult sententia probabilior Ronc. Castr. Suar. Conc., etc. (contra Sanch. Bonac. etc.); quia tale beneficium non est concessum nisi reclamantibus, quod proculdubio intelligitur externe⁴. An autem sponsus, cum ad pubertatem pervenit, possit recedere, licet sponsalia iuramento firmaverit, negant Bonac. Sanch. Ronc. etc.; sed probabilius affirmant Pont. Castr. Concina, Viva, Palud. Salm. etc., quia iuramentum sequitur naturam contractus, sive sponsalium quae inter inpuberes sunt revocabilia: nec obstat cap. Litteris, de Sponsal., quia sicut animadvertunt Castr. Pont. et Viva ibi tantum loquitur de impubescentibus, ut exprimit tectus, nempe de proximis pubertati, qui merito habentur uti puberes et huic sententiae etiam assentitur Sanch. cum aliis⁵.

15. 3. Ob impedimentum superveniens. Sed hic distinguenda sunt impedimenta si impedimentum est tantum impediens, probabilior est sententia, et est communissima cum Sanch. Castropal. Palud. Bon. Conin. etc. (contra Sotum) sponsalia non dissolvi; modo impedimentum non sit ob votum religionis, et etiam probabiliter castitatis, ut infra dicetur n. 25. Si vero impedimentum est dirimens, certum est sponsalia dissoluta ese, quoad partem innocentem, etiamsi nihil aliud esset, quam fama apud maiorem partem viciniae; secus autem quoad nocentem, iuxta probabiliorem sententiam, et communiorem Sanch. Castrop. Coninch. et Guttier. (contra Dicast.) ex illa generali regula, quod nemo potest ex suo delicto commodum reportare⁶. Propterea in eo casu sponsus qui impedimentum contraxit, tenetur dispensationem procurare, quoties de facili potest, et intra tempus breve; secus cum magna impensa, aut magno labore, et tempore opus esset;

etenim ille tenetur fidem praestare mediis ordinariis, non autem extraordinariis, ut probabilius Sanch. Bonac. Gutt. Wigandt; et Sporer, contra Castrop. Ronc. et Salm. qui eum obligant, eitamsi impensa esset nimia. Merito tamen excipit Sporer, cum Tamb. si sponsus teneretur ad matrimonium, ut damnum reparet deflorationis, aut infamiae sponsae¹. Et si forte aderat impedimentum tempore quo celebrata fuerunt sponsalia, et haec celebrata fuerunt cum pacto impetrandi dispensationem, tunc licet sponsalia non sint valida ante dispensationis impetrationem, ac proinde non inducant impedimentum publicae honestatis; nihilominus remanent sponsi obligat ad expectandum conditionis eventum; et sponsalia, quae cum alia persona inirentur, essent nulla, ut dicunt Spor. et Ronc. cum Decret. S. C. Et dicimus cum Sanchez, Ronc. Lug. Laym. Bon. Salmant. Castrop. etc., dispensatione obtenta, huiusmodi sponsalia sine novo consensu esse valida, modo consensus praestitus adhuc perseveret²; vide infra n. 34.

16. Quaeritur hic 1. an notabilis disparitas conditionis inter sponsos, sit impedimentum potens sponsalia dissolvere? Repsondetur, quod si tempore contractus ignorabatur disparitas, sponsalia utique sunt nulla. Secus si cognita erat; praeterquam si tale matrimonium non posset iniri sine notabili familiae dedecore, v. g. si nobilis filiam rustici, aut fabri ducturus esset; ita communiter Laym. Sanch. Panorm. Ronc. Spor. etc.³. Et idem dicitur si sponsus esset longe ditior, quia tunc promissio sponsalitia uti prodiga non obligat, cum nunquam quis teneatur ad exequendum illicitum, licet sit tantum venialiter illicitum, iuxta communiorem et veriorem sententiam Soti, Prad. Bann. Suar. Salm. etc.⁴. Hoc tamen intelligitur (loquendo de disparitate divitiarum) modo sponsa aliqua peculiari praerogativa nobilitatis, honestatis, prudentiae, aut pulchritudinis praedita non esset, qua carentiam bororum fortunae compensasset, et modo non adesset defloratio, aut modo infamia notata non remaneret sponsa, si matrimonium non fieret⁵. Dicunt autem dd. quod licet matrimonium non sit familiae opprobrio, nec liceret illud contrahere, cum timerentur damna, aut odia inter parentes. Sed considerando quod obligatio hoc matrimonium non contrahendi in hoc casu non esset nisi charitatis actus, nescio quomodo posset excusari sponsus cum suo damno aut incommodo a tali matrimonio non contrahendo, ut vitet odia inter parentes; nisi esset quod ex tali matrimonio oriturae essent communes perturbationes apud plures familias in oppido parvo, adeo ut posset aliquo modo iudicari esse malum commune toti regioni⁶.

17. Quaeritur 2. an dissensus parenturm sit impedimentum adeo potens, ut solvi possint sponsalia? Respondetur: si parentes iniuste dissentiunt, non potest filius a matrimonio resilire, cum iure canonico certum sit parentum consensum non esse de necessitate valoris matrimonii, sed tantum honestatis. Secus vero dicendum, si parens iuste contradicat, ut cum tale matrimonium esset familiae dedecori, aut scandalo parentibus; Layman. Nav. Sanch. et.c aut, ut ait Roncagl., si filius iuste timeret haereditate privari paterna, modo hoc periculum non praeviderit, cum sponsalia contraxit⁷.

18. 4. Ob atrox delictum alterius partis, ut si alter sponsus in haeresim incideret, aut aliquod homicidium, aut grave furtum, aut aliud facinus, aut grave furtum, aut aliud facinus, quod gravi sibi esset damno, aut infamiae, committeret. Si autem crimen esset fornicationis, distinguere

oportet virum a muliere. Quoad sponsam, certume st virum liberum fieri, si illa ab alio carnaliter fuerit cognita, licet invita, iuxta communem et veriorem sententiam Sanch. s. Antonin. Sot. Concin. Navar. Pont., etc. et ut habetur ex C. Raptor 33. Caus. 27. q. 2. ubi permittitur sponso repudiare sponsam vi raptam; aut si ipsa permisit impudice tangi. Contra quoad sponsum, sive ipse fornicasset ante, sive post sponsalia, etiam communius, et probabilius dicunt Sanch. Pont. Castrop. Salm. etc. sponsam non posse recedere. Excipiunt tamen, et merito praefati aa. cum aliis, si celebratis sponsalibus, cognovisset sponsa, ex alia muliere sponsum habuisse prolem, aut in hoc vitium frequenter lapsum fuisse, cum multis congressum habendo¹. Dubitatur autem inter dd. an fornicatio inter sponsos habeat malitiam diversam, quae mutet speciem? Tres adsunt sententiae omnes probabiles. Prima affirmat tam de sponsa, quam de sponso; quia ex utraque parte irrogatur iniuria iuri acquisito ad corpus alterius: ita Castr. Laym. Salm. etc. Secunda affirmat de sola sponsa, non vero de sponso, qui fornicando non videtur gravem afferre iniuriam sponsae: ita Sanch. Bonac. et Fill. Tertia etiam probabilis negat de utroque, quia neuter sponsus acquirit ius ad corpus alterius; ita Pont. Trullen. Covar. Vival. et probabilem vocant Sanch. Laym. Lug., Salm. Elbel, etc.². An autem nec ne teneatur sponsa, virgo reputata, suum defectum patefacere, si talis non est? vide dicenda numero sequenti.

19. Ob mutationem notabilem, quae suboriatur, ut esset 1. timor gravis odii inter sponsos (cognita ab altero alterius asperitate) aut inter parentes; ita Bonac. Laym. Busemb. 2. Si detegatur alter sponsus nimio aere alieno gravatus, aut si sponsa dotem non haberet; Sanch. Tol. Pont. Bon. Spor. etc. 5. Si alteruter sponsus in lepram, paralysim, morbum gallicum incidat, aut aliud simile ei accidat quo difformis, aut inhabilis ad familiam sustentandam evadat, Sanch. Conin. Layman, Bon. et alii communiter cum s. Thoma³ et sufficit ut de hoc prudens habeatur suspicio⁴. Et si forte tempore sposnalium alterutra pars haberet aliquem personalem defectum occultum ex descriptis aut suae familiae, qui redderet nuptias nocivas alteri parti ignoranti, illa non potest matrimonium contrahere, nisi illum menifestet. Dictume st nocivas, quia si eas redderet tantum minus appetibiles, v. g. si sponsa putabatur dives, pulchra, aut virgo, et postea talis non esset, quoties illa non fingat esse a tali defectu immunem, non tentur illum manifestare, sed potest dissimulare, quia tunc non fingit, sed vitium suum ocucltat: nec aliquis tenetur suam patefacere infamiam, cum illa ius alterius non laedit; ita communissime Sanch. Pont. Castropal. Coninc. Roncag. Salm. Escob. Croix, et alii, contra Concinam⁵. Ad iudicandum quaenam causa valeat dissolvere sponsalia, hae duae regula attendae sunt. Prima est, quod ob causas sponsalibus supervenentes, sufficit ea, quae si praevisa esset, illa utique contracta non fuissent, unde tunc pars a tali defectu immunis remanet, quae praesumitur contraxisse semper sub conditione quod talis rerum non adist mutatio, quae praevisa si fuisset, eam a contrahendo removisset. Secunda regula est, quod ob causas sponsalia praecedentes sufficit, ut adsit illa, quae si suboriretur, valet ea impedire. Hinc fit, quod si ignorantia illius causae non dedisset causam contractui, sed fuisset concomitans, nempe quod si fuisset cognita, etiam contracta fuissent sponsalia, tunc non possunt dissolvi; ita Sanch. Ronc. Castrop. Sal. et alii communiter⁶. Sed hic quaeritur,

an superveniente alterutri sponsorum pingui haereditate, possit ille recedere a sponsalibus? Affirmant Hurtad. Trull. Leand. etc. dicendo, tunc notabiliter mutari sponsorum conditionem. Sed alii communissime, ut Sanch. Boss. Comit. Castrop. Escob. Concina, Ronc. etc. id negant, quia tunc ille iam non deceptus est in conditione alterius partis, in qua nulla accedit mutatio. Quare dicit Croix, quod si sponsus inveniret sponsam melioris conditionis, non potest primam derelinquere; sed in hoc casu, quo conditio esset longe melior, ego non auderem, meliore advertentia salva, damnare sponsum, si velelt ducere secundam; quia magni lucri amissio aequivalet magno damno, ut dictum est tract. 6. n. 22. et ita invenio dixisse multos theologos in vita s. Ioannis a Capistrano c. 9.

20. 6. Ob discessum alterius partis in regionem longinquam; unde fit quod si sponsus alio domicilium suum transferret, aut in locum longinquum proficisceretur, licet cum animo redeundi, sponsa liberatur a promissione, et potest nubere cui velit, ut exprimitur in c. De illis 5. De sponsal. ubi dicitur: Qui praestito iuramento promittunt se aliquos mulieres ducturos, et postea, eis incognitis, dimittunt terram, se ad partes alias transferentes, liberum erit mulieribus se ad alia vota transferre. Sed si sponsus ad vicinas partes se animo redeundi transferret; tunc sponsa aut expectare debet regressum, aut debet requirere sponsum ut redeat; et si ille prosequatur absentiam, aut expectare debet usque ad competens tempus ad prudentis arbitrium, aut (ut melius dicunt alii) adeatur iudex, ut prefigatur terminus¹. Hoc currit cum in sponsalibus terminus non praefixus fuit; quia si iam fuit appositus, observetur quod infra dicetur.

21. 7. Ob termini praefixi lapsum, hoc nihilominus intelligitur cum tempus est appositum ad solvendam obligationem; et tunc libera restat pars innocens, licet promisisset sponsalia iuramento, ut dicunt omens cum s. Thoma², et est expressum in c. Sicut 22. de spons. ubi Papa damnavit sponsum, qui sponsalibus initis cum una, contraxerat cum alia: Nisi (addidit tamen) terminum praefixit, et per em non stetit, quin ad statutum terminum matrimonium consummaverit. Igitur, si per ipsum non stetisset, iuste recessisset³. Et hoc currit etiamsi terminus elapsus fuisset defectu alterius partis, sed inculpabiliter, ut communiter, et probabilius contendunt Laym. Castrop. Nav. Conin. Conc. Salmant. Ronc. (contra Bonac. Pont. Vivam, Sanch., etc.); et hoc deducitur perspicue ex eodem textu citato⁴. An autem elapso termino liberetur etiam qui culpa sua distulit nuptias; affirmant Ronc. et Conc., et haec opinio videtur non posse dici imporbabilis, nam eam expresse tenet s. Thomas⁵, dicens: Si per eum stetit, debet agere poenitentiam de peccato factae promissionis, et contrahere (potest) cum alia, si vult. Sed attenta ratione, et communiori sententia Pont. Sanch. Lay. Navar. Castrop. Conin. Sal. Palud., etc. mihi videtur valde probabilior opposita, quia nemo debet commodum ex sua culpa reportare. Caeterum, si ex utriusque partis culpa steterit, quin matrimonium contractum fuisset, certum est elapso termino utramque liberari⁶.

22. 8. Ob professionem religiosam aut ab Ordinis sacri susceptionem certe solvuntur sponsalia, etsi iuramento firmata⁷. Quaeritur autem 1. an ob ingressum in religionem remaneat libera tam pars quae ingreditur, quam altera? Affirmant Busemb. Sanch. Bon. Tol., etc.; sed ego puto absolute probabiliorem oppositam, quae est communior, cum Laym. Spor. Pont. Castrop. Croix

Conin. Viva Gonet. Salm., et aliis pluribus, liberam remanere tantum partem quae in saeculo remanet, dum altera religionem ingrediens videtur suo iuri cessisse; secus autem pars ingrediens; illa enim ingrediendo non fit inhabilis ad contrahendum matrimonium. Opinio autem illorum quod utraque pars libera restet, non videtur satis probabilis¹.

23. Quaeritur 2. an cum sponsalia sunt iurata, teneatur sponsus, antequam religionem ingrediatur, matrimonium contrahere? Dicunt Sotus Nav. Led., etc. illum teneri nuptias contrahere, sed ante matrimonii consummationem posse, si velit, religionem ingredi. Sed sententia opposita est communior, et verior Pont. Sanch. Petrocor. Castr. Bonac. Holzm. Spor. Salm.,e tc., quia iuramentum semper intelligitur factum sub conditione nisi eligatur status perfectior. In unico casu tantum tenenda est prima sententia, cum matrimonii celebratio necessaria esset ad legitimandam prolem iam conceptam, aut ad reparandum scandalum, aut infamiam sponsae. Et tunc non permitteretur sponso religionem ingredi relicto matrimonio rato, ut advertit Busemb.². Quod confirmatur ex eo quod dictum fuit Tr. 10. n. 97., ubi diximus, quod si sponsus, etiamsi castitatem vovisset (aut religionem, ut dicunt dd. ibi citati) et postea sponsam deflorasset sub promissione (licet ficta) matrimonii, tenetur procurare dispensationem voti, ut matrimonium ad effectum adducat. Si autem sponsus post spojnsalia, sed defloratione remota, voveret religionen ingredi, proculdubio tenetur ad votum, et non obligatur sponsalibus, nisi cum e religione egrederetur. Sed si votum esset etiam profitendi, tunc certe utraque pars libera remanet, quia tunc qui vovet, fit omnino inhabilis ad matrimonium, ut pro certo affirmant Salmant. Viva, etc.³.

24. Quaeritur 3. an peccet sponsus sacris si initietur Ordinibus, sponsa inscia, aut non consentiente? Certum est ordinatum a sponsalibus liberum esse ex Extrav. Antiquae de Voto. Dubium in hoc versatur, an pecet graviter; alii affirmant, quia tantum, ut in religionem se recipiat, permissum est iure canonico (uti volunt) a sponsalibus divertere, non vero ut statum amplectatur ecclesiasticum. Hc non obstante valde probabilis est sententia opposita Pont. Navar. Conin. Bonac. Gutt. Sot. Silvest. Salm. Escob. Henriq., etc. ex ratione superius allata, quia in sponsalium promissione semper subauditur conditio, modo non eligatur status perfectior⁴. Si autem sponsus minoribus tantum Ordinibus initiaretur, non potest sponsa propter hoc deflectere, iuxta sententiam communiorem, et veriorem Sanch. Pont. Palud. Wigandt Salm. (quicquid dicant Ronc. et Spor.) dum Ordines minores non impediunt matrimonium, cum etiam dentur clerici coniugati⁵.

25. Quaeritur 4. an votum castitatis, aut sacris Ordinibus initiandi sit validum, et dirimat sponsalia etiam quoad voventem? Dico voventem, quia altera pars procul dubio liberatur. Dico votum post sponsalia, quia si ipsum antecedenter fuerit emissum, sponsalia sunt irrita, cum irrita sit promissio rei illicitae. Dubium igitur in hoc restringitur, quid si votum sponsalia subsequatur? Alii dicunt probabiliter fuisse nullum, quia in tertii praeiudicium emissum; ita Laym. Nav. Castrop. Cabass. Ronc. etc.; sed alii communius, ut Pont. Petrocor. Suar. Gonet Coninch. Sot. Azor. Bon. volunt esse validum: et probabile dicunt ipsi aa. citati Laym. Sanch. Castropal. Cabass. et Salm. cum s. Thoma⁶ qui dicit: Per votum simplex sunt sponsalia dirimenda. Ratio Angelici est, quia ubi concurrunt duae obligationes, praeferenda est potior; sed ratio communior aliorum

est superius relata, nempe quod sponsalia promissa esse intelliguntur semper sub conditione, nisi status melior eligatur. Quocirca adest etiam quaedam decisio S. C. Conc. apud Pittonnium¹ sub die 5. martii 1701., ubi dicitur votum castitatis, aut suscipiendi Ordines sacros, irritare sponsalia etiam iurata. Addunt Bonac. et Sanch. voventem solutum remanere a sponsalibus, licet postea voti dispensationem impetraverit, et hoc non omnino est improbabile, sed probabilius mihi videtur oppositum cum Rebell. Aver. et Salm. quia prior obligatio non penitus extinguitur, sed suspenditur, donec votum servatur².

26. Quaeritur 5. an ad sponsalia dirimenda semper intercedere debeat iudicis auctoritas? Respondetur negative, cum sponsalia fuerunt publica et causa etiam est publica et certa; idem dicendum si sponsalia fuerint occulta, et causa est occulta. Secus vero, si causa non est certa, sed est dubia sive iuris, sive facti, quia tunc omnino intercedenda est iudicis auctoritas; ita communiter Sanchez Castrop. Holzm. Gutt., etc. Cum vero sponsalia sunt publica, et causa est occulta tunc si causa non ptoest probari in iudicio, non requiritur iudex, sed cum iam probari potest, requiritur, sed non sub gravi, nisi esset ad evitandum grave scandalum, ut dicunt dd. citati cum Nav. Pont. et aliis communiter. Cum autem defectus posset probari, sed esset occultus, debet pars innocens alteram admonere; et tunc si illa non quiescit ut sponsalia solvantur, tunc poterit licite defectum ad iudicem deferre; Laym. Pont. Sanch. Castrop. Coninch., etc.³.

27. Quaeritur 6. quaenam probatio requiritur ad solvenda sponsalia? Respondetur: si causa est circa aliquod impedimentum (sive sit dirimens, sive impediens) tunc sufficit quilibet testis iuratus, modo sit oculatus, ut habetur in cap. Super eo de Test. et attest., et hoc valet, licet ille sit criminosus, et non citatus, sed tantum productus a parte; et etiamsi deponeret in secreto, tacito suo nomine, ut dicunt Sanch. Castr. Salm. Coninch. Holzm. Viva Croix Gutt., etc.⁴. Si causa vero non fuerit impedimentum, sed alia sufficiens ad efficiendum ut alter sponsorum possit a sponsalibus desciscere, tunc, ut dicunt communius Sanch. Laym. Castrop. Salm. Conicn., etc. requiruntur duo testes⁵ In cap. In omni, de Test. requiruntur duo testes iurati, ubi agitur de damno tertii. Nihilominus probabiliter tenent Palud. Aver. Salmant. et Trull. sufficere etiam unum testem fide dignum, in casu quo ipse testaretur sponsae fornicationem. Caeterum hoc currit quoad forum; sed in conscientia communis est sententia sufficere unum tantum testem pro omnibus casibus; Sanch. Castrop. Croix Con. Salm., etc.