PUNCTUM II. De usu licito matrimonii.

35. Usus coniugii est illicitus I. Si matrimonium est nullum. II. Si est dubium: an liceat contrahere cum dubio impedimenti.

36. An liceat petere, aut reddere urgente dubio.

37. Quid si nuptiae fuerint contractae cum dubio, etc.

38. III. Si adsit periculum sanitatis.

39. IV. Si ob solam voluptatem, etc. V: Si mente adultera, etc. VI. Si modo indebito.

40. Si coniux se retrahat a seminatione.

41. VII. Si in loco indebito. VIII. Si tempore indebito, scilicet praegnationis. Si coniux sit impeditus ob votum, aut incestum.

42. An tactus, et delectationes morosae coniugibus permittantur.

35. Usus matrimonii per se loquendo licitus est, sed ob plures causas quandoque fit illicitus, et I. Si matrimonium est certe nullum, quo casu nunquam licet parti id scienti nec petere, nec reddere debitum alteri ignoranti³. II. Si matrimonium est dubium. Sed hic dubitatur 1. an liceat inire matrimonium cum dubio impedimenti? Communiter docent dd. Sanch. Suar. Castr. Carden. Croix Bos. Holzm. Viva etc. quod post adhibitam diligentiam, licet contrahere matrimonium cum opinione probabili de carentia impedimenti. Nec obstat quod in confectione Sacramentorum non est licitum uti opinione probabili: nam in Sacramnto matrimonii, ut diximus Tract. I. n. 27. et tradunt aa. communiter, stante opinione probabili, ex inveterata consuetudine censetur Ecclesia dispensare in impedimento, si forte adsit⁴. Attamen notandum 1. quod id currit si opinio est probabilis de iure (nempe ex auctoritate dd.) non autem tantum de facto, ut dicunt Card. Viva Croix Aversa etc. contra Bon. et Tamb., quia probabilitas facti non constituit veram probabilitatem, sed tantum coniecturam, qua non licet uti ad contrahendum matrimonium; nisi pro carentia impedimenti talis forte urgeret praesumptio, quae certitudinem quamdam moralem exhiberet⁵. Notandum 2. id procedere tantum in impedimentis de iure ecclesiastico, non autem in aliis de iure naturali, in quibus Ecclesia nequit dispensare; unde si dubium sit de morte prioris coniugis, illicitum est novum inire coniugium, nisi de illius morte certe moraliter constet, ut habetur ex c. Dominus de secund. nupt. Tantum excipitur aliquis rarissimus casus in quo Pontifex, tanquam divinae legis interpres, ob urgentissimam causam declaret matrimonium, non obstante tali dubio, posse contrahi; prout refert Cardenas Urbanum VIII. in quodam casu declarasse⁶. An autem in impedimentis de iure ecclesiastico, quando dubia sunt, possit Episcopus dispensare? Plures graves dd. communissime, et probabiliter id admittunt, Castr. Cabass. Barb. Ronc. Holzm. Bon. Salm. et Elb. iuxta dicenda Tract. 20. de Privil. num. 57.⁷.

36. Dubitatur 2. quandonam, inito iam matrimonio, et urgente dubio de ipsius valore, liceat petere, aut reddere? Manente dubio, coniux dubitans ne potest quidem petere ante diligentiam adhibitam ad dubium vincendum; sed tenetur reddere alteri petenti in bona fide, ut patet ex cit.

cap. Dominus de secund. nupt.1. Ratio, quia alter adhuc possidet ius petendi: intellige vero post bimestre ab inito coniugio, et modo ipse non sit a petendo impeditus ob incestus, vel adulterii crimen². Diximus ante diligentiam, quia si dubitans contraxit in bona fide, et post diligentiam non potuit dubium vincere, probabilissimum et communissimum est posset etiam petere, ob possessionem petendi iam acquisitam, Sotus Wigandt, Hab. Castrop. Suarez Lug. Less. Laym. Ronc. Sanch. Salm. etc. (contra Navar. et Conc.). Quapropter tradunt Sanch. Anacl. Carden. Henriq. et alii, quod coniux ille post diligentiam licite potest petere, semper ac certus non sit de impedimento, non obstante quacumque probabilitate in contrarium³.

37. Dubitatur 3. quid si matrimonium sit contractum cum dubia fide, an tunc coniux dubitans possit post diligentiam adhibitam petere, adhuc dubio perseverante? Alii negant, quia n on licet uti re quae incoepta est possideri cum dubia fide; et haec sententia est quidem communior cum Sanch. Castr. Salm. Ronc. etc. Attamen Holzm. et Elbel non improbabiliter id affirmant, quia tametsi dubitans nequeat deponere dubium ex titulo possessionis, potest tamen ex alio principio, nempe quod in dubio standum est pro valore actus, praesertim matrimonii, in cuius favorem in foro tam externo, quam interno semper in dubio iudicandum. Excipitur tamen casus, quo dubium adsit de morte prioris coniugis, ut vidimus ex cit. cap. Dominus. Dico dubium, nam si habeatur firma probabilitas de valore matrimonii, tunc communiter docent dd. Sanch. Bon. Boss. Ronc. Salm. Spor. Croix etc., tali dubitanti licitum esse post diligentiam non solum reddere, sed etiam petere, cum textus praefatus in casu dubii, non autem probabilitatis, loquatur; et cum probabiliter dubitatur de vita prioris coniugis, probabiliter dubitatur etiam de ipsius coniugis possessione⁴. Quando autem debeat quis vel non dubitare de valore matrimonii; tres dantur regulae: Prima, quod coniux ordinarie loquendo non tenetur credere alteri asserenti ficte consensisse, licet asserat cum iuramento; Bonac. Sanch. Sotus Salm. etc. ex c. Cum a nobis, de Testib. Secunda, quod si quis audiat adesse impedimentum a personis non fide dignis, vel ex fama a nullo auctore certo exorta, nec tenetur credere. Tertia, quod si audiat a fide digno, aut per famam ex certo auctore, tenetur veritatem inquirere, et interim abstinere a nuptiis, aut a petendo; sed tenetur reddere, si unus tantum adsit testis, ut Nav. Silv. Salm. etc.⁵. Caeterum in dubio semper iudicandum pro matrimonio; Sanch. Pontius et alii communiter⁶.

38. 3. Non est licitus usus matrimonii, si adsit grave periculum sanitatis, nec obsit periculum incontinentiae. Probabiliter autem licet, si morbus sit diuturnus, ut lepra, phthisis, morbus gallicus et similia; modo non sit talis, ut proxime tendat ad mortem; et modo adsit aliqua iusta causa; ita Sanch. Caiet. Pont. Laym. Boss. Bus. Bonac. etc. Caeterum tali morbo laborans tenetur illum manifestare alteri nescienti, si petat, et etiamsi velit reddere; nam si nolit, potest licite debitum negare, cum non teneatur morbum suum (v. gr. gallicum) cum sua infamia patefacere, ut Tamb. cum Soto⁷. Non licet petere statim a balneo, vel a seectione venae, aut cum febri; Sanchez Bonac. Boss. etc. Licet vero petere ab uxore quae laborat seminis fluxu, seu gonorrhaea, si fluxus sit perpetuus; secus si sit maleficus, et non adsit in alterutro proximum periculum incontinentiae⁸. Coitus

post prandium probabiliter non affert grave damnum; quapropter tunc uxor non excusatur a reddendo, dum tenetur reddere etiam cum modico incommodo¹. An autem licitus sit usus tempore lactationis? Negat Pontius, si prudens sit timor de gravi nocumento prolis; sed admititt Sanchez². An tempore menstrui? Licet, si menstruus sit extraordinarius et diuturnus; non vero si naturalis; sed tunc probabilius non erit nisi venialiter illicitus, ut communissime s. Antonin. Nav. Conc. Pont. Sanch. Et idem dicitur de usu in purgatione puerperae; modo non fiat eadem die, vel sequenti partus³.

39. 4. Usus est illicitus (sed non plus quam venialiter) si adhibeatur ob solam voluptatem, nisi voluptas intendatur ad bonum generationis, vel ut reddatur vir aptus ad reddendum ut reddatur vir aptus ad reddendum ut recte aiunt Croix et Viva⁴. 5. si exerceatur mente adultera. Se excitare ad usum respiciendo ad imagines sacras, gravis esset irreverentia. Periculosum autem se delectando de pulchritudine alterius personae, et maxime de coitu alieno inter quasdam congitas personas⁵. 6. Si fiat modo indebito, nempe extra vas naturale, quod sine dubio erit mortale, et gravius si in vase praepostero, etiamsi ibi tantum copula inchoetur, ut verius dicendum cum Sanch. Pont. Castropal. Bonac. Tamb. Sporer Boss. et communi, contra Nav. et Ang.⁶. Vel si fiat in vase naturali, sed indebito modo, sive situ, prout stando, sedendo, vel more pecudum, aut viro succumbente. Hoc tamen est tantum veniale iuxta communem dd. sententiam, s. Antonini Navar. Petrocor. Alb. M. Gers. Caiet. Soti Castrop. Sanch. Tol. Ronc. Salm. Croix etc. ex d. Thoma quia mutatio situs minime impedit generationem, dum matrix foeminae ex se attrahit semen viri. Adduntque aa. citati cum Concina id nullum esse peccatum, si fiat ex aliqua iusta causa⁷. An autem sit mortale mutare situm, si propter id casu aliquid seminis effunditur? affirmant Salmant., sed communius negant Sanch. Pont. Castropal. Boss. Perez Hurtad. et Aversa⁸.

40. Hic autem dubitatur 1. an peccent graviter coniuges, si incoepta copula se retrahunt a seminatione? Negant communiter Sanch. s. Antonin. Laym. Pont. Caiet. Less. Salm. etc. si hoc fiat ex consensu, et sine effundendi seminis periculo, quod tamen, ut ait Sanchez ordinarie adest⁹. Si autem uxor iam seminarit, vel proxima sit ad seminandum, graviter quidem peccat vir se retrahens, nisi forte faciat ad vitandam mortem, aut scandalum aliorum; iidem aa. etiam communiter¹⁰. Si tamen contra vir seminavit, alii ut Sanch. Pont. Salm. etc. excusant a mortali uxorem, si se retrahat. Alii vero, ut d. Bonav. Caiet. Abul. Maior. Aversa Hurtad. etc. non excusant, dicentes cum Suarez semen mulieris simpliciter esse necessarium ad generationem; et quoniam horum opinio satis videtur probabilis, haec sequenda est, cum non liceat sequi oppositam cum probabili damno prolis, sive generationis¹¹. Dubitatur 2. an viro se retrahente, liceat uxori statim post seminationem viri tactibus se excitare, ut seminet? Negant Diana et Rodriquez. Sed communissime affirmant Wigandt Less. Sanchez Bonac. Fill. Salm. Sporer Boss. Elbel. et alii plures, nec reprobat p. Concina; idque ob eamdem rationem mox supra allatam, quia semen mulieris est necessarium, vel saltem valde confert ad generationem; nihil enim in natura frustraneum¹².

41. 7. Si usus habeatur in loco indebito, puta publico vel sacto. An autem copula coniugalis etiam occulta

vetita sit in ecclesia? Vide dicta Tr. 9. de sexto Praecepto Decalogi n. 21. 8. Si habeatur tempore indebito. Plura hic notanda: 1. Petere ante Communionem est veniale (nisi petatur ad incontinentiam vitandam): nullum vero peccatum reddere, aut petere post Communionem; vide dicta Tr. 15. n. 57. Pariter nequaquam peccant coniuges, ut communiter dd. dicunt, si reddant in diebus festivis; et etiam si petant, communius docent s. Bonav. Sotus Caietan. Pont. Sanchez Azor. Castrop. Bonac. Salmant. Valent. Conin. etc., quia nullo iure id vetatur; et si aliquis ss. Patrum videtur id vetare, eloquitur de consilio, non de praecepto, ut probat Sanchez¹. Saltem, ut ait Benedict. XIV. de Synodo, l. 5. c. 1. n. 8. si olim id erat de praecepto, nunc certe non est nisi de consilio. 2. Tempore praegnationis usus, ut communiter docetur, non est nisi veniale (modo absit abortus periculum, quod ordinarie non adest, et nullum si periculum adsit incontinentiae, vel alia iusta causa². 3. Coniux prohibitus a patendo ob votum, aut impedimentum affinitatis post matrimonium ab eo contractum, potest, imo tenetur reddere, si alter sit in periculo incontinentiae, vel si interpretative petat, nempe quando mulier (ait d. Thomas) verecunda est (particulari modo quam aliae mulieres), et vir sentit eius voluntatem de debiti redditione; et ita communiter alii. Praeterea, si ipse impeditus (intellige ratione affinitatis tantum, non autem voti) sit in proximo periculo incontinentiae, et periculum sit in mora, potest etiam petere; ita Viguer. et Quintanad. Et quidem probabiliter si dispensatio brevi obtineri nequeat³. 4. Certe licet coniugi petere ab altero excommunicato: et iuxta veriorem sententiam id licet etiam excommunicato, si existat in periculo incontinentiae; ita Suar. Bon. Sanch. Boss. etc. communiter⁴.

42. Quaeres hic, an tactus, delectationes morosae coniugibus permittantur. Resp. 1. Tactus etiam impudici, si ad copulam ordinantur, sine dubio coniugibus permittuntur, si vero non ordinantur, ut communiter et verius docent Sotus Caiet. Tolet. Vasq. Less. Laym. Sanch. Castrop. Abul. Armil. Bon. Salm. Conc. Sa etc. (contra quosdam) sunt tantum veniales, quia status coniugalis excusat nos a mortali⁵. Excipe nisi coniux petens sit ligatus voto castitatis; vel nisi praevideatur pollutio (quamvis involuntaria) in se, vel in altero, ut aiunt Sotus Castr. Caiet. Boss. Salm. etc. Tunc tantum autem poterit petens excusari, si tactum impudicum habeat, ut se aptet ad copulam, secluso periculo consensus in pollutionem; ita Sanch Filliuc. Sporer Escob. Elbel. etc. Et si periculum proximum pollutionis sit ex tactu pudico, tactus neque potst adhiberi, etiam secluso periculo consensus, nisi fiat ex gravi causa, puta ad fovendum mutuum amorem, etc. Hoc de petente, sed reddens in huiusmodi tactibus videtur semper excusari, cum alter habeat ius ad illos, nisi adeo sint impudici, ut videantur quasi inchoata, pollutio⁶; vide dicenda in puncto seq. n. 48. Resp. 2. Probabilius peccat graviter coniux seipsum turpiter tangens ob delectationem, tum propter periculum pollutionis, tum quia coniuges nullum habent ius ad seipsos tangendos, nisi tantum ad se aptandos ad copulam, ita Laym. Diana Spor. Salm. etc. contra Sanch. Castrop. Boss. etc.⁷. Resp. 3. Quoad delectationes, hortandi sunt coniuges, ut abstineant a delectatione morosa de copula habita vel habenda, si alter absit; sed non damnandi de mortali, ut communius dicunt Sanch. s. Antonin. Bonacin. Suar. Gers. Caiet. Filliuc. Croix etc. cum d. Thoma⁸. Excipe nisi delectatio

habeatur cum aliqua, non solum carnali, sed etiam venerea voluptate¹.