PUNCTUM III. De usu praecepto matrimonii.

43. Quando coniux tenetur petere.

44. Si neget semel aut bis.

45. Si plures nascuntur filii.

46. Si alter petat in mortali.

47. Si velit vir seminare extra vas.

48. Si petat cum veniali.

49. Si petat amens, vel ebrius. De impedimento petendi ob incestum. Si immineat damnum sanitatis, aut prolis.

50. Si coniux cohibeat seminationem. Si uxor surgit, aut mingit. An puella oppressa possit semen expellere. Si senex saepe effundit extra vas.

51. De cohabitatione, et de alimentis uxori debitis.

43. Distinguere hic oportet petitionem a redditione. In quantum ad petitionem spectat, per se loquendo, neuter coniugum tenetur petere, nisi praevideat in se, vel in altero periculum incontinentiae. Sufficit tamen ut uxor tacite petat, ut vir teneatur ad eam accedere, ita omnes cum d. Thoma² qui ait: Quando vir percipit per aliqua signa, quod velelt debitum, tenetur reddere. Contra vero dicunt Sanch. Sot. etc. ex eod. d. Thoma, uxorem non teneri copulam praestare, nisi vir expresse petat. Excipe 1. cum Sanchez s. Antonin. Nav. etc., si potius erubescentia esset ex parte viri, puta si mulier esset ferae conditionis, vel magnae auctoritatis³. Excipe 2. si vir esset in periculo incontinentiae, ut diximus; sed quia tunc probabilius, iuxta Sanchez Coninch. Palud. etc., ex sola charitate uxor petere teneretur, facile posset excusari, si in petendo magnam pateretur verecundiam⁴.

44. In quantum autem ad redditionem, coniux negans alteri debitum ordinarie graviter peccat. Sed dubitatur 1. an sit mortale, semel vel bis debitum negare? Si alter remisse petat, vel facile cedat precibus negantis, ex communi sententia non est mortale (et ne veniale quidem, si adsit causa), nisi alter sit in periuclo incontinentiae, nec contra adsit gravis causa negandi. Si tamen ille serio et instanter petat, Castr. Tamb. Boss. Croix etc. putant gravem esse materiam, nisi petat immoderate, puta quater in eadem nocte. Alii vero levem, ut Pont. Sanchez Sa Bonac. Hurtad. Ledesm. etc. et non videtur omnino improbabile, si alter non sit in periculo incontinentiae. Sic etiam Pontius Sanch. et alii communissime excusant a mortali coniugem qui differt reddere a die noctem, vel a nocte ad mane⁵.

45. Dubitatur 2. an sit causa iusta negandi debitum, si plures nascantur filii quam ali possint? Alii negant, Laym. Ronc. et Spor., quia procreatio prolis spectat ad praecipuum finem coniugii; affirmant vero Sanchez Pontius Boanc. Boss. etc., quia in ojmnibus debitis magna difficultas excusat a solutione. Excipiunt tamen nisi in petente sit periculum incontinentiae; hinc quia periculum hoc vix poterit abesse, primae sententiae magis puto ahaerendum⁶.

46. Dubitatur 3. an coniux teneatur, aut possit reddere alteri petenti cum peccato gravi. Hic distinguendum: Si culpa se tenet ex parte actus, puta si vir petat in loco sacro, vel cum periculo abortus, scandali, aut sanitatis alterutrius, tenetur uxor negare sub gravi; tunc enim vir non habet ius ad petendum; ita communiter Sanch. Pont. Conc. Bonac. Salmant. etc. cum d. Thoma⁷. Si vero culpa se tenet ex parte petentis, puta si habeat votum, aut petat ob pravum finem, prima sententia cum Pont. La-Croix et aliis paucis tenet non licere ei reddere, nisi sit in potestate petenti se a culpa eximere, puta si peteret ob voluptatem aut alium malum finem; sed communis

et probabilior sententia cum Suarez Lugo Tourn. Conc. Laym. Bonacina Salm. Castr. etc., docet posse et teneri ad reddendum, quia vovens retinet ius ad petendum¹. Tenetur tamen reddens, ut advertunt Sanch. Boss. Coninch. etc., ex charitate alterum monere ut desistat; at si desistere nolit, expedit ut ipse petitionem anticipet; sed merito ait Salm. uxores ad id raro teneri². Si vero petat coniux incestuosus qui iam privatus est iure petendi, alter non tenetur quidem, sed bene potest ei reddere, cum ipsi semper competat ius tam petendi quam reddendi: ita Sanch. Castrop. Bonac. Laym. s. Anton. Salm. etc.³.

47. Dubitatur 5. an liceat uxori petere vel reddere viro volenti seminare extra vas post copulam incoeptam? Alii negant, quia tenetur impedire peccatum viri; alii affirmant, quia ipsa dat operam rei licitae. Sed puto distinguendum inter petitionem, et redditionem: In reddendo, etsi probabile est cum Ronc. et Elbel, quod uxor possit negare debitum, et eitam teneatur, si potest sine suo gravi incommodo iuxta primam sententiam; quia vir, cum sit abusurus re debita, non habet ius ad illam; tamen probabilius est cum Sanch., quod post monitionem teneatur reddere, cum culpa se teneat non ex parte actus, sed personae, ut supra mox diximus. In petendo vero, dicimus cm Ronc. et Elbel, uxorem non posse petere ab huiusmodi viro, quia tenetur ex charitate illius peccatum impedire. Excipe nisi gravem haberet causam petendi, nempe si esset in periculo incontinentiae, vel si alioquin perpetuo abstinere deberet a suo iure petendi; charitas enim cum tanto onere non obligat; unde non videtur teneri ad abstinendum, nisi per paucas vices⁴; vide dicta in simili casu Tr. 4. n. 28. in fine.

48. Dubitatur 5. an coniux teneatur reddere petenti cum culpa veniali? Alii affirmant, alii negant; sed pariter ut supra distinguendum puto: Si copula est illicita ex parte petentis, nempe si petat ob voluptatem, vel mane ante Communionem, tenetur alter reddere; si vero ex parte actus, puta si petit situ innaturali, vel tempore menstrui, aut puerperii, etc., tunc alter potest quidem reddere, si aliqua adist causa v. g. ne incurrat illius indignationem; non tamen tenetur, nisi petens iustam habeat causam petendi tali modo, aut tempore⁵.

49. Deinde plura hic sunt notanda. Notandum 1. quod iuxta communissimam sententiam non est obligatio reddendi debitum amentibus, vel ebriis, cum hi sint incapaces iure dominii, excipe nisi sint in periculo prodigendi semen, vel si non sint universe amentes, aut omnino ebrii; ita probabilius Sanch. Castropal. Bonac. Conc. Laym.an Soto Croix Busemb. Con., etc. contra Navarr. et Sylv. Caeterum communiter admittitur posse istis reddi, si absit periculum scandali, aut abortus, puta cum uxor esset furiosa⁶. Notandum 2. quod si vir rem habuit cum consanguinea alterius in primo vel secundo gradu, tenetur reddere, sed amittit ipse ius petendi ex cap. Si quis 1. De eo qui cognov., etc. et sic contra⁷. Ut autem quis contrahat hoc impedimentum petendi, requiritur ut sciat legem, non tantum divinam sed etiam ecclesiasticam vetantem incestum: et probabiliter, ut sciat etiam huiusmodi poenam, ut dicunt Bon. Wigandt Castrop. Boss. Elbel Sanch. Laym., etc.⁸. Notandum 3. quod si coniux timeat damnum tantum leve sanitatis ex redditione, tenetur reddere; et hoc est certum apud omnes. Si vero timet grave damnum, nec tenetur, nec potest, nisi ipse vel petens sit in proximo

periculo incontinentiae; aut nisi alias magna formidet dissidia, modo morbus quo infiicari veretur, non sit proxime tendens ad mortem; ita Pontius Sanch. Laym. et alii passim. Dixi potest, sed non tenetur, quia charitas eo casu excusat si reddat, sed non obligat¹. Solum autem periculum prolis nasciturae, nempe quod ex tali coitu defectuosa nascatur, non excusat ab obligatione reddendi, ut verius docent d. Thomas² cum aliis, quia (ut ait) melius estproli sic esse, quam penitus non esse3. Notandum 4. quod non tenetur coniux reddere, si laborat febri: Bon. Sanch. Per. Bus., etc.⁴. Neque uxor, si experta sit non posse parere sine mortis periculo, ut communiter docetur⁵. An autem possit reddere, si experta sit filios parere mortuos? Affirmat Layman, sed communius negant Bonac. Bossius Rodriq. Victor, etc., nisi adsit periculum incontinentiae, ut addunt Boanc. et Sanchez: quod periculum (ait Sanchez) maxime aderit, si ob hanc causam perpetuo deberent abstinere coniuges ab usu matrimonii⁶.

50. Notandum 4. peccare mortaliter coniugem, si cohibeat seminationem, altero seminante: vel si post suam seminationem se retrahat, antequam alter seminet, quia hoc modo impeditur generatio. Tantum poterit permitti copulam interrumpere, cum immineat scandalum aliorum, aut mortis periculum⁷; vide dicta n. 40. Sic pariter peccat uxor, si statim post copulam surgit aut mingit, animo impediendi generationem, nisi hoc faciat ut supra ad scandalum, aut mortem vitandam. Dixi statim, quia non tenetur diu immota manere; ita Sanch. Pont. Salm. Bonac. Boss., etc. contra Tambur.⁸. Puella autem oppressa extra matrimonium non potest sine peccato semen viri expellere, postquam illud iam recepit in matricem; tantum ipsa poterit impedire ne immittatur, ut rectius Pontius Tamb. Escob. et Leandr. (contra Sanch. et Boss.), quia nunquam potest semen receptum inmatricem eiici sine iniuria generationi humanae⁹. An autem liceat viro copulari, si ob senectutem, aut aliam infirmitatem saepe extra vas semen effundat? Licet, ut dicunt communissime Sanch. Laym. Bonac. Bossius La-Croix, etc. semper ac adest probabilis spes effundendi intra, quia tunc adhuc possidet ius ad copulam¹⁰.

51. Notandum 6. quod coniuges ratione debiti reddendi tenentur cohabitare, non solum quoad domum, sed etiam quoad torum; nisi separentur ex consensu, absitque tunc periculum incontinentiae, et damnum educationis. Vir autem licite potest suscipere aliquam brevem peregrinationem ex causa devotionis, vel alia honesta, etiam invita uxore: sed non uxor, invito viro. Potest imo vir etiam diu abesse, si id oporteat ad bonum publicum, vel familiae: ita communiter Sanch. Castr. Bos. Laym. etc. Dicit autem Boss. cum Tolet. Sayro, quod vir tenetur tunc secum ducere uxorem, si commode possit¹¹. Quando vero uxor teneatur sequi virum, et vir eam ducere, vide dicta de quarto praecepto Decalogi Tr. 7. n. 13. Notandum 7. quod ob dotem non solutam nequit vir negare debitum, aut choabitationem; sed non tenetur uxorem alere, si dos non solvatur culpa promittentis (et idem currit si uxor renuat cohabitare), nisi nulla extiterit promissio facta dotis; vel nisi uxor non habeat unde ali, et sine sua culpa dos non solvatur, aut nisi omittat cohabitare absque sua culpa¹². Casu vero quo vir deprehenderit uxorem fuisse adulteratam, bene poterit ei alimenta denegare, modo negare possit sine illius infamia,

puta si crimen iam est notorium; ita communius et probabilius Sanch. Soto Salm. Trull.; etc. Idem dicunt Salm. cum aliis, si uxor admiserit oscula ab alio notoria, et etiam occulta, si fuerint nimis lasciva, vel si ipsa sit nobilis¹.