PUNCTUM V. De impedimentis dirimetnibus.

60. Innuuntur impedimenta dirimentia.

61. I. De impedimento erroris circa personam, et circa qualitatem.

62. II. Conditionis. III. Voti. IV. Cognationis.

63. V. Criminis.

64. VI. Disparitatis cultus. VII. De violentia, et metu.

65. VIII. De imped. Ordinis. IX. LIgaminis. X. Publicae honestatis.

66. XI. Aetatis.

67. XII. Affinitatis.

68. De impedimento ad petendum.

69. Quinam dispensare potest in hoc impedimento.

70. et 71. XIII. De clandestinitate, et de assistentia testium. De parochi assistentia.

72. De vagis, et exteris.

73. Quaenam assistentia parochi requiratur.

74. et 75. XIV. De impotentia.

76. XV. De raptu.

60. Impedimenta dirimentia (praeter defectum consensus) sunt sequentia:

I. Error, 2. Conditio, 3. Votum, 4. Cognatio, 5. Crimen. 6. Cultus disparitas, 7. Vis, 8. Ordo, 9. Ligamen, 10. Honestas. 11. Aetas, 12. Affinis, 13. Si clandestinus 14. et impos. 15. Raptave sit mulier, nec parti reddita tutae.

Haec socianda vetant connubia, facta retractant.

61. Sermo sit de singulis sigillatim. 1. Error: Error circa personam lege naturae irritat matrimonium, licet sit vincibilis, et etiamsi concomitans, qui causam non dedit contractui, adeo ut etiam cognito errore, pariter nuptiae contractae fuissent³. Error contra circa personae qualitatem, v. gr. si illa iudicata fuerit nobilis, virgo, aut dives, et talis non reperiatur, certe non irritat matrimonium; et hoc currit iuxta communem sententiam, et veriorem cum Sanch. Mol. Laym. Nav. Conc. Hab. Ronc. Less. Gon. Salm. etc. cum s. Thoma⁴, contra Pontium, et alios paucos, etiamsi error dederit causam contractui; nam intercessit iam consensus circa substantiam matrimonii, quae consistit in verificatione personae; alioquin si verificandae essent omnes qualitates a sponsis apprehensae, innumerabilia matrimonia restarent dubia, et litibus obnoxia⁵. Qualitas tamen si redundaret in sustantiam, communiter dicunt dd. tunc errorem circa qualitatem irritare matrimonium. Tres dantur regulae quibus dignosci possit quando error circa qualitatem redundet in substantiam. Prima cum quis actu intendit, aut prius, voluntate numquam mutata, intellexit non contrahere, nisi sub illius qualitatis conditione:

Sanch. Pont. Castr. Salm. et alii communiter¹. Secunda, cum qualitas est propria et individualis alicuius certae personae, v. gr. si quis intendit contrahere cum primogenita regis Galliae; ita Castr. Petrocor. Habert Laym. Holzm. et Spor. Secus autem si intenderet contrahere cum una filiarum regis, quia tunc qualitas non est individualis, sed communis aliis filialibus, et tanto minus si intenderet contrahere cum filia regis, nisi esset quod principaliter intenderet non contrahere, nisi cum persona regali², ut dicemus mox infra in tertia regula. Tertia, cum contrahens principaliter intendit qualitatem, et minus principaliter personam, ut si diceret: Volo ducere nobilem, qualem puto esse N. N. Secus autem esset, si diceret: Volo ducere N. N. quam puto esse nobilem; ita Sotus Silv. Abul. Holzm. Cabass. et alii cum s. Thoma³.

62. II. Conditio: Per conditionem intelligitur servilis; unde si ex ignorantia cum serva contrahitur, matrimonium nullum est⁴, et hoc etiamsi ignorantia esset crassa, ut probabilius dicunt Sanchez Conin. Salm. etc. contra Sotum⁵. Secus autem si iam sciret illam esse servam, tunc enim valide contraheret, fieret tamen irregularis ex Can. Si quis, dist. 34.⁶. Sict etiam esset validum matrimonium, si ipse esset servus, uti probabilius tenent cum s. Thoma⁷ Sanch. Salm. Bonac. etc.⁸. Idem currit, prout probabilius dicunt Sanch. Salm. Bon. etc. contra Castropalaum⁹, si serva ob matrimonium fieret libera ut evenit cum Dominus ipsemet chirographum dotale dat servae, aut eam in uxorem dat alteri ignoranti esse servam. III. Votum: intelligitur solemne castitatis vel ob Ordinis sacri susceptionem: vel ob religiosam professionem spontaneam; dicitur spontaneam, nam illa emissa metu, nulla est¹⁰. An autem Papa possit dispensare in voto in professione emisso, probabilissimum est posse, cum s. Thoma¹¹, s. Antonin. Suar. Castr. Less. Sanch. Caiet. Pont. etc.¹². Et idem dicitur de voto sacri Ordinis¹³. IV. Cognatio: Triplex est cognatio: legalis, quae oritur ex adoptione perfecta, nempe facta principis supremi rescripto; et haec dirimit matrimonium inter adoptantem et adoptatum; et inter uxorem et descendentes adoptati, et inter uxorem adoptantis, ac inter eius consanguineos in primo gradu; ita ex c. Per adoptionem 3. q.3. et ex c. Diligere 30. q. 3.¹⁴. Spiritualis est illa quae oritur ex Baptismo, aut ex Confirmatione; et haec dirimit matrimonium inter baptizantem et baptizantum, et parentes baptizati, ut ex c. 1. de Cogn. spir. in 6. et ex Trid. sess. 24. c. 2.¹⁵. Vide dicta Tract. 14. n. 33. et 53. Tertia denique est carnalis, quae provenit ex consanguinitate personarum quae ex eodem stipite descendunt: et haec in linea transversali lege ecclesiastica matrimonium dirimit usque ad quartum gradum; sed in linea recta semper¹⁶. An autem in linea recta hoc sit lege naturae, an Ecclesiae, quaestio est: caeterum probabile est in primo dumtaxat gradu lege naturae prohibitum esse matrimonium in linea recta, adeo ut in reliquis gradibus possit Papa dispensare, ita Less. Lug. Sanch. Salm. Ronc. etc. Vide dicta tract. 9. n. 18. Ad distinguendos gradus consanguinitatis, hae traduntur regulae: 1. In linea recta tot sunt gradus, quot sunt personae, dempto stipite, qui nunquam in numero computatur. II. In linea transversali aequali quot gradibus sponsus distat a communi stipite sponsae, tot distant

inter se. III. In linea transversali inaequali quot gradibus consanguineus remotior distat a stipite, tot distant inter se¹. An autem debeat in dispensatione exprimi gradus proximior, vide seq. n. 86.

63. V. Crimen: Crimina matrimonium dirimentia sunt homicidium, adulterium et raptus. De raptu dicetur infra n. 76. Loquendo igitur hic de homicidio, et adulterio, hoc impedimentum tribu sin casibus incurritur, nimirum, 1. Utroque patrante (to patrante respicit solum homicidium, non vero adulterium). 2. Uno patrante. 3. Nemine patrante. Et 1. utroque patrante intelligitur cum ambo sponsi conspirarunt (sed sine adulterio) in coniugis mortem, quocum alter eorum matrimonio ligatus erat, fine matrimonii ineundi cum eo²; saltem cum alter sponsorum talem habuit finem et complici communicavit, ut probabilius tenent Pont. Vasq. Peyr. Diana Salm. etc. contra Sanch. et Castrop. qui affirmant impedimentum incurri, etiamsi finis praedictus matrimonii parti alteri participatus non fuerit. Caeterum ego puto sufficere, seu saltem requiri ut iudiciis sufficientibus manifestatus sit, v. gr. donis, litteris amatoriis, aut aliis signis amoris et fmailiaritatis quae inter partes intercesserunt³. II. Uno patrante, cum una pars tantum, altera inscia, coniugem suum dedit morti; sed amplius adulterium commisit cum parte cui nubere cupit, ut ex can. Si quis vivente 5. Caus. 31. q. 1. et cap. Propositum 1. de eo qui duxit etc. Sed ad incurrendum hoc impedimentum requiritur 1. ut adulterium praecedat homicidium; 2. ut adulterium sit perfecte consummatum cum seminatione intra vas non tantum ex parte viri, sed etiam mulieris, iuxta sententiam s. Bonav. Innoc. Hostiens. Viguer. et P. Concina, qui tradit eam ut communem; et merito probabilem voacnt Sanchez Castrop. Ronc. Salm. etc. Ratio, quia hoc impedimentum habet rationem poenae, et quaevis poena non incurritur, nisi crimen sit perfecte consummatum in suo genere; ut autem adulterium sit perfecte consummatum, requiritur ut adulteri fiant una caro per utriusque seminationem mixtionemque seminum; ait enim d. Thomas, (cuius verba proferemus infra n. 68. in fin.) quod tantum per mixtionem seminum vir. et foemina efficiuntur una caro⁴. Requiritur 3. ut uterque adulter sint conscii prioris matrimonii; quare probabiliter (ut dicunt Sanch. Rebell. Aversa Bus. et Salm.) excusat ignorantia etiam cuplabilis, si non sit affectata⁵. Requiritur 4. ut occisio sit patrata eo fine, ut ducere possit adulteram, et talis finis sit ei manifestatus (saltem signis supra narratis); ita Sanch. Pont. Vasq. Salm. Perez etc.⁶. III. Neutro patrante, intelligitur cum non intercessit homicidium, sed tantum adulterium cum matrimonii promissione; ut habetur ex cap. fin. de Eo qui duxit, etc. Ad incurrendujm hoc impedimentum requiritur primo ut adulterium et promissio intercesserint vivente coniuge. Secundo ut promissio non sit revocata ante adulterium. Tertio ut promissio sit acceptata. Haec certa apud omnes habentur⁷. Alia sunt dubia, quocirca dicimus 1. probabile esse cum Sanch. Castrop. Gutt. (contra Pont. etc.) ad acceptationem non sufficere solam adulterae taciturnitatem⁸. Dicimus 2. probabilius et communius esse cum Laym. Bon. Salm. Holz. Croix Spor. etc. (contra Sanch. Castr. etc.) non sufficere promissionem fictam, dum textus citatus requirit promissionem, qualis non est promissio ficta⁹. Dicimus 3. non sufficere conditionatam promissionem; cum enim agatur de poena, pro promissione a textu allata,

debet intelligi absoluta, et probabilius etiam dicunt Laym. Conin. Perez Holzm. contra Sanch. Tourn. etc. Dicimus 4. contra probabilius, et communius esse cum Sanch. Bonac. Castr. Sot. Coninch. Silv. etc. adversus Bellarm. Laym. Holzm. Elbel, etc. non requiri mutuam promissionem; nam in c. 1. et 6. de Eo qui duxit, etc. nulla mentio fit repromissionis, sed tantum fidei datae¹. Praeterea notandum est ad tria illa crimina addendum esse quartum, ex quo etiam oritur impedimentum, et est adulterium cum matirmonio attentato, nempe cum vir vivcente uxore aliam cognoscit, ac intendat cum illa contrahere: hoc matrimonium est nullum, sive copula praecesserit, sive sequatur attentatum, ut habetur ex c. 2. 4. 5. et 9. de Eo qui duxit, etc.². Qui autem, vivente uxore, daret fidem ducendi aliam, sed snie adulterio, et sine matrimonio attentato, non incurreret hoc impedimentum, sed non excusaretur a culpa gravi, ut communiter dicunt Sanch. Laym. Bon. Castr. Elbel etc. et deducitur ex c. fin. de Eo qui duxit3.

64. 6. Disparitas cultus: intelligitur disparitas religionis. Haec dirimit matrimonium inter baptizatum, et non baptizatam; sed inter baptizatos, nempe inter catholicum, et haereticam dispairtas non dirimit, sed tantum impedit matrimonium, et reddi tillicitum, nisi Papa dispenset, ut ex c. 1. de Divort. et ex Bulla Bened. XIV. Matrimonia, data 4. Nov. 1741.⁴. 7. Vis: intelligitur non solum vis proprie dicta, sed etiam metus, qui dirimit matrimonium tam lege Ecclesiastica: ex c. Significavit, c. Veniens et c. Consultationi, de Eo qui duxit, etc. quam lege naturali⁵. Et dirimit, licet iuramento sit firmatum, modo iuramentum non sit praestitum ad liberum praebendum consensum, quia tunc certo obligat, ut ait p. Viva⁶. Sed ad hoc ut metus irritet matrimonium, 1. debet esse gravis, quia levis satis non est, ut tenendum est cum sententia communissima Pont. Castr. Sanch. Sot. Tamb. Boss. Vivae (contra Lugo et Nav.) cum s. Thoma⁷, qui dicit: Coactio metus, quae cadit in constantem virum, tollit matrimonium, et non alia. Ratio est, quia neque lege naturae, nec positiva habetur quod metus levis tollat matrimonium⁸. Pro metu gravi intelligitur periculum mortis, exilii, carceris, infamiae, aut amissionis gravis bonorum, aut excommunicationis, aut alius damni gravis, quod contrahens timeret sibi, aut sibi coniunctis usque ad quartum gradum: ita communiter dd.⁹. Solus metus reverenialis erga parentes, avos, dominos, praelatos, et tutores (addunt Ronc. Sanch. Boss. etc. etiam erga patruos, et fratres natu maiores) dicimus cum sententia communi Lessii Sot. Sanch. Suar. Mol. Layman Conc. Pont. etc. cum quadam decisione Rotae rom. contra aliquos canonistas, quod non satis sit ad irritandum matrimonium, nisi cum additur timor gravis mali, ut diuturni odii, aut indignationis, aut verberum, etc.; nam, ut recte ait Pont., metus mere reverentialis non est proprie metus, sed simplex reverentia quae secum nullius mali affert timprem, sed solam quamdam erubescentiam, quae potius ab intrinseco quam ab extrinseco ortum habt, sicut mox infra explicabitur¹⁰. 2. Metus iste debet esse ab extrinseco incussus, nempe ab alio: et non sufficit ut sit ab intrinsece, ut si quis contraheret, ut ab aliquo liberetur damno, a nemine incusso, sed a seipso apprehenso; ita communiter Sanch. Pont. Sotus Ronc. Salm.¹¹. 3. Debet ese iniuste incussus; unde si forte sponsus, facta matrimonii promissione ex

timore carceris, quem ei iuste minitatus est iudex, contrahat, aut timore ne sponsa eum accuset, tunc matrimonium est validum. 4. Debet incuti metus ad finem contrahendi matrimonii; quare si stuprator ducit corruptam incussus timpre minarum illius coniunctorum, matrimonium est nullum; secus vero si parentes minantur ei mortem ob vilationem puellae, et ille, ut a periculo liberetur, matrimonium est nullum; secus vero si parentes minantru ei mortem ob violationem puellae, et ille, ut a periculo liberetur, matrimonium contrahit; ita communiter Sanch. Bonac. Ronc. et alii¹. Dubitatur autem an irrito facto matrimonio metus causa, licera restet etiam pars quae metum incussit? Affirmant probabiliter Sanch. Sot. Castr. Busemb. Hurtad. etc.; sed probabilior videtur opposita Pontii Nav. Coninch. Salm. etc. uti deducitur ex c. 1. de eo qui duxit, quia nemini commodum de suo facinore comparandum est. Imo dicimus cum Castrop. eum, qui metum incussit, omnino teneri mulierem ducere, cum non posset alio medio illius honori consulere².

65. 8. Ordo: intelligitur sacer, quo dirimitur matrimonium, non quidem lege divina, ut volunt nonnulli, sed ecclesiastica sicut probabilius docent Sanch. Pont. Suar. Bellarm. etc. cum s. Bonav. et s. Thoma³ qui dicit: Sed quod (Ordo) impediat matrimonium ex constitutione Ecclesiae habet; quia votum simplex castitatis ex se non irritat certe matrimonium; si igitur irritat certe matrimonium; si igitur irritat, est quia est solemne, sed talis solemnitas dmtaxat provenit ex lege Ecclesiae: ideoque bene potest Papa in eo dispensare⁴. 9. Ligamen: intelligitur de eo qui alio matrimonio ligatus est, propter quod cum nemine alio contrahere potest, nisi certe constet de prioris coniugis morte: qui si comparet, tenetur, qui aliud contraxit matrimonium, ad priora redire vota⁵. 10. Honestas: nempe publica honestas, qua nullum redditur matrimonium illius qui, sponsalibus celebratis cum una, matrimonium contrahit cum consanguinea illius in primo gradu, sicut novissime statuit Tridentinum, quia iure antiquo tale impedimentum extendebatur usque ad quartum⁶. Hic notandum 1. tale impedimentem non oriri ex sponsalibus cump ersona incerta initis (v. g. cum una ex filiabus Petri), uti constat ex c. uno de sponsal. in 6., neque ex sponsalibus conditionatis, si adhuc conditioni non fuerit eventus, ut dicunt communiter Sanchez Castrop. Bonac. Salmant. et certum est ex declaratione Bonifac. VIII. apud Tourn. Notandum 2. ex matrimonio rato oriri impedimentum publicae honestatis usque ad quartum gradum, licet matrimonium fuerit nullum, modo nullitas non provenerit ex defectu consensus, quia in hoc ius antiquum correctum non est a Concilio; ita communiter Sanchez Pont. Castrop. Salmant. Sed hic quaeritur an adsit impedimentum, cum nullitas oritur ex defectu consensus? Affirmant Sanch. pont. et alii, quoties defectus est occultus (et idem dicunt de sponsalibus nullis ob quemcumque defectum occultum, cum valida sunt in foro externo); sed probabilius negant Castr. Bon. Conc. Salm. Coninch. etc. quia in textu citato universaliter dicitur quod ex matrimonio nullo defectu consensus non oritur impedimentum; et ita refert Barbosa declarasse S. C. Quoad autem sponsalia, indistincte dixit Trident. sess. 24. c. 3. de Reform. matrim. Ubi Sponsalia quacumque ratione valida non erunt, sancta Synodus prorsus tollit (impedimentum)⁷. Notandum 3. sponsalia licet mutuo consensu soluta, aut alia ex iusta causa, parere impedimentum, uti recte dicunt Sanch. Tourn. Conc. Sot. Laym. Bonac. Salmant. etc. (contra Pont. Castrop.). Ratio est quia ex sponsalibus validis, iuxta Trid. iam oritur

impedimentum; unde hoc non potest deinde tolli sponsorum voluntate, aut alia causa superveniente; et haec sententia (uti recte ait La-Croix) est omnino tenenda ex approbatione S. C. approbata ab Alex. VII. die 6. Iulii 1668. ubi prohibitum fuit, ne hoc deinceps amplius in dubium revocaretur¹. Notandum 4. ex matrimonio nullo, ex eo quod fuit clandestinum, etiam oriri impedimentum publicae honestatis, ut recte dicunt Pont. Castrop. Pign. Ronc. Tourn. Conc. Laym. etc. (contra Sanch. Nav. et Coninch.), et ita declaravit S. C.². Insuper hic advertendum matrimonium ratum cum una sorore, sed invalidum ob publicam honestatem, non inducere impedimentum in praeiudicium alterius sororis, cum qua contracta sunt sponsalia, uti ex cit. c. unic. de spons. in 6.³.

66. 11. Ætas: intelligitur, si sponsus sit minor natus quam 14. annos completos, et sponsa 12., matrimonium est nullum, uti habetur ex c. 7. 10. et 14. de Despons. impub., modo malitia non suppleat aetatem, ut excipitur ex c. de illis 9. eod. tit.; sed hoc intelligitur de illis qui non solum potentes sunt ad generationem, sed etiam sunt capaces ad intelligendas consequentias coniugalis vinculi, ad quod contrahendum perfecto opus est rationis usu, ut dicunt Sanchez Sotus et alii cum s. Thoma⁴. Quaeritur hic, an matrimonium sit nullum, si pueri etiam completa aetate coire nequeant? Alii affirmant, sed communiter negatur cum Navar. Castr. Sanch. Silvest. etc.; nam nulla lege cavetur quod matrimonium inter puberes pueros sit nullu, si adhuc potentia generandi careant; dum impotentia tunc potius iudicanda est temporalis,quam perpetua. Itaque tunc, ut communius dicunt Castr. Pont. Sanch. Silvest. Escob. etc. quoad marem expectanda est aetas usque ad annum 18., quoad mulierem saltem usque ad 14.⁵. Notandum hic matrimonium hic matrimonium senum aetatis decrepitae etiam esse validum, modo coire possint arte medica; ita communiter Sanch. Salm. et alii cum s. Thoma⁶.

67. 12. Affinis: Affinitas illa quae oritur ex copula habita ab uno sponsorum cum consanguineis alterius. Haec dirimit matrimonium usque ad quartum gradum, si ex copula licita nata est: usque ad secundum, si ex illicita; ita ex Trid. sess. 24. c. 4. Notandum hic quod affinitas non parit affinitatem, unde duo fratres possunt ducere duas sorores; et vitricus potest ducere uxorem sui privigni, ut declaravit S. C.⁷.Insuper notandum quod si quis cognoscit sororem sponsae suae, neutram sine dispensatione ducere potest; sed obtenta dispensatione, si iterum eamdem sororem sponsae cognoscit, nova dispensatione non indiget; et hoc etiamsi dispensatio executioni data sit, ut dicunt probabilius Sanchez Tourn. Anacl. Guttier. etc. contra Habert. et Elbel cum Declaratione S. C. quia illa affinitas iam per dispensationem sublata est ad effectum contrahendi matrimonium. Et ita revera respondit s. Poenitentiaria 21. Sept. 1752. cuidam rescripto quod authenticum ego vidi. Advertit autem Lambertini⁸ cum Fill. Cleric. et Tamb., quod si postea impedimentum, super quo in foro conscientiae dispensatum est, detegatur in foro externo et coniuges non possunt ad probandam dispensationem aliquam probationem adducere, tunc Episcopus aut parochus debet quiescere, si confessarius testetur de obtenta dispensatione⁹.

68. Praeterea notandum praefatum affinitatis impedimentum tunc dirimere matrimonium, cum illud praecessit;

sed si post matrimonium coniux rem habet cum consanguineo alterius in primo aut secundo gradu, ille privatur iure petendi debitum, ut habetur ex c. Si quis 1. de Eo qui cognov. etc. et ex Declaratione Gregorii XIII.¹. Advertendum autem: ab hoc impedimento 1. excusat metus, v. g. si uxor metu gravi coacta cognoscitur a consanguineo viri: ita communiter et probabilius Navar. Bonac. Rebel. Elbel cum Layman Sotus Castropal. et Salmant. qui hoc probabile vocant, quia sicut metus gravis a lege humana, ita etiam excusat a poena². 2. Excusat ignorantia: haec ignorantia potest esse aut facti, aut iuris, aut poenae. Si est facti, nempe si coniux ignorat illam personam, cum qua copulam habet, esse consanguineam sui coniugis, ab omnibus excusatur, licet ignorantia esset crassa, ut dicunt Sanch. Pont. Nav. Castr. etc., cum illa poena sit imposita, ut legitur in textu citato, scienter peccantibus3 Nec incurritur ab eo qui ignorat legem ecclesiasticam, quae praeter divinam id prohibet; dum non potest incurri poena illius legis, cuius nulla habetur notitia; ita communissime Suar. Navar. Bonac. Wigandt Pont. Salm. etc. contra pauciores⁴. Et est etiam probabile non incurri ab eo, qui licet sciat legem ecclesiasticam, ignorat tamen poenam: ita tenent Bon. Wigandt Castrop. Boss. Coninch. et alii; quia hoc impedimentum (ut dicunt) habet verae poenae rationem; alias etiam incurreretur ab eo qui citra culpam committeret incestum; et cum sit poena extraordinaria, ei non subiicitur ignorans, uti dicetur Tr. 19. n. 8. loquendo de Censuris⁵. 3. Non incurritur praefatum impedimentum, nisi copula sit ex utraque parte consummata cum seminatione, ut probabiliter dicunt Castrop. Silv. Sanch. Bonac. Salm. et alii cum s. Bonav. et s. Thoma⁶, qui dicit: Vir et foemina efficiuntur una caro per commistionem seminum: unde.... nisi mixtio seminum sequatur, non contrahitur affinitas. Advertendum tamen quod in dubio semper praesumenda est copula fuisse perfecta, et consummata ab utraque parte⁷.

69. Huic impedimento, communis est sententia eum Merb. Castr. Lay. Pont. Sanch. Boss. Wig. Anacl. etc. contra aliquos pauciores, posse dispensare Episcopos ex potestate sua ordinaria, at saltem ex consuetudine iam introducta⁸. Et possunt delegare etiam aliis facultatem dispensandi, cum ipsa annexa sit dignitati episcopali; ita etiam communiter Barbosa, Pont. Sanch. Castrop. Sal. Bon. etc.⁹. Item possunt dispensare omnes confessarii mendicantes ratione privilegiorum suoru, ut referunt Sanch. Pont. Spor. Sal. etc. contra Concinam¹⁰. Ad hoc autem ut regulares confessarii possint super hoc impedimento dispensare, alii volunt ut illi habeant licentiam suorum Generalium, aut Provincialium; alii absolute id negant; caeterum recte dicunt Salm. cum aliis non requiri, sed sufficere licentiam Superioris localis, dum privilegium concessum Benedictinis Vallisolitanis a Martino V. et a Iulio II. concessum fuit Priori monasterii¹¹.

70. XIII. Si clandestinus. Advertendum clandestinitatem, loquendo de matrimonio, bifariam accipi posset primo cum fiunt nuptiae omissis denuntiationibus, et de hac iam actum est num. 55. Secundo cum celebratur matrimonium sine parochi, et testium assistentia, et de hac est sermo. Trid. sess. 24. c. 1. declaravit nullum fore matrimonium, nisi contrahatur coram parocho, aut alio sacerdote de eius licentia, et coram duobus saltem testibus; et hoc currit (si in locis ubi Trident. receptum est,

versatur) etiamsi aliqua urgeat necessitas quae oppositum expostularet, et etiamsi matrimonium sit contractum ex ignorantia; ita communiter dd. (quicquid dicant aliqui cum Scot.), dum Concilium declaravit omnino inhabileseos qui aliter contrahunt¹. Quoad testes, notandum quod quilibet testes in hoc sufficiunt, etiam mulieres, pueri (modo sint rationis capaces), infideles, infames, parentes, servi, et etiam illi qui casu illac transeunt, aut vi detinentur; ita communiter Sanch. Barb. Castrop. Lay. Bon. etc.².

71. Quoad parochum autem, plura notanda sunt. Notandum 1. nomine parochi intelligi non solum Episcopum, et Vicarium capitularem Sede vacante, sed etiam Abbatem iurisdictionem quasi episcopalem habentem, Vicarium generalem Episcopi, licet ei hoc Episcopus prohibuisset, cum non possit hic impedire quominus parochus, aut Vicarius, suus generalis matrimoniis assistat, ut pluries declaravit S. C.³. Peccaret tamen graviter parochus, si assisteret postquam ei ab Episcopo iurisdictio vetita sit, ut communiter dicunt dd. Notandum 2. parochum etiam irregularem, aut suspensum, aut excommunicatum, licet vitandum, valide assistere, ut dicunt communiter Sanch. Pont. Salm. etc. et Fagn. cum Decreto S. C.; ibi enim non exercet iurisdictionem, sed tantum uti testis assistit⁴. Licet, assistente vitando, non excusarentur a culpa gravi nec ipse nec sponsi, modo casus non accideret quo gravissima causa urgeret, ut citius matrimonium contraheretur; et non suppeteret tempus Episcopum adeundi, ut dicunt probabilius Contin. Pont. Suar. Vasq. Bonac. etc. contra Sanch. Boss. etc.⁵. Contra probabilius dicunt Sanch. Castrop. Barb. Pont. Bonac. Caiet. Salm. etc. (contra Laym. et alios) parochum vitandum recte dare posse alteri sacerdoti licentiam assistendi; nam licentiam dare non est actus iurisdictionis, sed potestatis sibi a Concilio concessae, non uti parocho, sed uti testi, cum facultate delegandi alium sacerdotem⁶. Bene potest etiam assistere, aut licentiam dare parochus non sacerdos infra annum, quo sacerdotio initiandus est; et etiam post annum (saltem valide), sicut declaravit S. C.⁷. Et ita pariter sacedos qui titulo colorato parochus haberetur⁸, aut errore communi, iuxta dicta tr. 16. n. 90. Notandum 3. sufficere licentiam parochi etiam tacitam, modo sit praesumpta de consensu praesenti; non iam ratihabitione futura, ut dicunt communiter Sanch. Pont. Bonac. Salm. etc. Et sufficit etiam dolo aut timore extorta, et oretenus tantum data, ut addunt iidem aa. citati⁹.

Notandum 4. assistere debere matrimonio parochum illius parochiae, in qua sponsi domicilium habent; sed si domicilium in duabus parochiis haberent, communissime docent Sanch. Pont. Bonac. Coninch. Ronc. Salm. etc., posse contrahere coram parocho alterutrius; modo in utraque (moraliter loquendo) aeque incoluerint¹⁰. Sed advertit p. Zaccharia pluries declarasse S. C. quod si sponsi ficte in aliam parochiam domicilium transferrent, ibi contrahendo, invalide contraherent. Sed contra validum esset matrimonium, si eo revera domicilium transferrent, licet in fraudem Fagnano, Barb. Sanch. Silv. Boss. et alii¹¹. Notandum 5. ad matrimonii valorem sufficere assistentiam parochi alterutrius sponsi, etiam extra parochiam, et dioecesim: quare valet matrimonium, si in parochia sponsae assistit parochus sponsi, ut declaravit multoties S. C. accedente etiam Pontificis approbatione¹². An

autem peccet parochus assistendo extra parochiam? alii affirmant; sed communius eum excusant Sanch. Cast. Salm. Barb. Coninch. Boss. etc., dicendo (ut supra) assistere non esse actum iurisdictionis¹. Quaeritur an in aliam parochiam proficiscens non animo eodem transferendi domicilium nec ex transitu, sed ut ibi per maiorem anni partem moretur, possit ibi contrahere nuptias? Alii probabiliter negant; sed probabilius affirmant Sanch. Pont. Bon. Silv. Castrop. et Salm. Imo dicit Lambertini cum Laym. et Nav. sufficere ut ibi moretur per aliquam notabilem anni partem occasione alicuius occupationis, ut medici, iudicis, servi, cauponis etc.²; vide dicta tr. 14. n. 17.

72. Notandum 6. vagos posse contrahere coram quocumque parocho, licet tantum alter sponsorum sit vagus. Tenetur tamen tunc parochus investigare diligenter, an alibi contraxissent; et istis assistere non debet sine speciali Episcopi licentia, ut docent Sanch. Barb. Salm. etc. Quoad exteros, hi non possunt matrimonio coniungi extra patriam, nisi ostendant fidem authenticam. Ordinarii proprii de statu eorum libero, uti constat ex instructione S. C.³. Sed ut declaravit etiam S. C. exteri in carceribus detenti non possunt ibi contrahere. Et idem docet Lambert. dicendum (iuxta instrucitonem S. C.) de exteris infirmis in xenodochiis, excepto casu praecisae necessitatis, in qua possunt caeteroquin contrahere, etiam sine attestatu de statu libero; sed antequam de eo constet, non possunt matrimonium consummare. Puellae vero expositae, quae in conservatoriis versantur contrahere debent coram parocho ipsiusmet loci uti declaravit S. C. Et idem dicit Lambertini ex antiqua consuetudine, quae adest, de illis puellis quae vivunt in conservatoriis, a quibus aluntur, et dotantur; sed illae quae ibi educantur, debent contrahere coram parocho domicilii paterni, materni, aut fraterni, si adest, alioquin coram parocho loci conservatorii: et idem dicunt de famulis qui domi dominorum vivunt⁴. Praeterea circa matrimonia militum adsunt multae Decis. S. C.⁵, nempe quod non possunt contrahere sine Pontificis licentia coram capellano castrorum, sive in praesidiis, sive in stationibus hyemalibus, aut aestivis, et ne in castris quidem, licet in oppostium inveniam apud Pittonium⁶ quoddam Decretum S. C. ubi dicitur quod ipsi capellani possunt assistere matrimoniis militum, cum hi in actuali expeditione reperiuntur. Sed cum sunt exteri semper opus habent fide suorum Ordinariorum de statu libero⁷.

73. Notandum 7. ad hoc ut matrimonium sit validum, requiritur praesentia non tantum materialis, sed etiam moralis parochi et testium, adeo ut ipsi testari possint tam de personis contrahentibus, quam de matrimonio contracto; quare recte ait Pontius (contra Sanch.) apud Croix⁸, quod si parochus non bene intelligeret consensum sponsorum, quia forte alterius sunt idiomatis, non sufficit unus interpres qui affirmet. Contra sufficit si parochus intelligit eorum consensum, licet eos non videat (modo eorum voces dignoscat), et licet nihil ipse proferat; ut decisum affert Fagnanus a S. C. et ut comuniter dicunt dd., imo etiamsi vi detentus sit et contradicat, ut communiter etiam dicunt Sanch. Bon. Filliuc. Conc. Busemb. etc.⁹, et iuxta plures Decis. S. C.¹⁰. Sed in hoc non excusarentur sponsi a mortali, et in aliquibus dioecesibus incurrerent excommunicationem; nisi

esset casus, uti dicunt Castr. Con. Salm. etc., quo parochus iniuste renueret assistere, et contra ades necessitas contrahendi¹. Parochus vero tenetur sciscitari consensum a sponsis, et proferre verba: Ego vos coniungo in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Licet probabiliter dicunt Sanch. Coninc. Pont. Castrop. Salm. Bon. etc., quod si ea verba non proferret, peccaret tantum venialiter, quoties factus esset certus de consensu manifestato, sed forte probabilius Boss. Rebell. Barb. et alii non excusant eum a peccato mortali, cum defectus sit circa materiam gravem².

74. XIV. Impos: Hoc impedimentum est frigiditas sponsorum, aut impotentia habendi copulam per se aptam ad generandum. Impotentia haec, si est perpetua, et antecedit nuptias, nec auferri possit nisi per miraculum, aut peccatum, aut cum periculo mortis, de iure naturae illas irritat, ex cap. Fraternitatis, de frigid. et malef. Impotentia autem oriri potest 1. ex maleficio: et tunc, si maleficium intra triennium nequit removeri sine peccato, dirimitur matrimonium, ex cap. fin. eod. tit. Oriri potest 2. ex frigiditate: et tunc pariter, si intra triennium nequit inter coniuges perfici copula idonea ad generationem, matrimonium irritum est. Idem docet d. Thomas³ casu quo vir talem habeat erga mulierem abominationem, ut nullo modo possit per triennium cum ea copulari, sicque pariter sentiunt Albert. M. Sanch. Silvest. Ang. Tab. Turrecr. contra Sotum⁴. Oriri potest 3. ex improportione membrorum, nempe si foemina haberet vas nimis arctum; et tunc, si ipsa nequeat apta fieri, nisi per incisionem cum periculo mortis, vel gravis morbi (in quo moraliter semper inest mortis pericuolum, ut recte apud Sanch. et Ronc.), matrimonium est invalidum ex cit. cap. Fraternitatis, etc. ubi dicitur tum matrimonium esse nullum, cum nequit haberi copula, nisi per incisionem, aut alio modo violenti asibi inferatur..., fore tam gravis, ut ex ea mortis periculum timeatur⁵.

75. Hic autem insuper tria sunt notanda. Notandum 1. quod mulier eo casu, quamvis non teneatur incisionem pati cum periculo gravis mortbi, ut recte tenent (contra aliquos) communiter Pont. Castr. Tournely, Pontas, Sanch. Ronc. Salm. Bonac. Soto, Croix etc., quia nunquam censetur ipsa ad tantum periculum se voluisse obstringere: tenetur tamen illam pati cum aliqua gravi molestia et dolore, ut communissime et probabilius tenent Sanchez, Bonac. Ronc. Spor. Salm. Croix, Soto, Escob. etc. (contra Pontium, Castr. et Tourn.), quia ad id videtur obligari ex contractu inito, cum id sit necessarium, ad servandum viro ius ad copulam⁶. Verumtamen, si incisio non posset fieri nisi per manum chirurgi, non videntur improbabiliter dicere Coninch. Tourn. cum Pontas, quod mulier non tenetur eam perferre cum tanta verecundia, quod esset onus moraliter intolerabile⁷. Quod si vir debilis sit ad scindendum virginale claustrum, an tunc mulier teneatur pati fractionem per aliquod instrumentum? Negant Pont. Castr. et alii, quia cum defectus sit ex parte viri, uxor non tenetur nisi ad tradendum corpus suum modo ordinario et naturali, non extraordinario scindendum. Sed probabilius affirmant Sanch. Vega, Angles, etc., quia huiusmodi molestia, licet non sit modo naturali in eo casu perferenda, tamen non debet dici extraordinaria, cum ex una parte sit ipsa omnibus nuptis ordinaria, et ex alia videtur necessario toleranda, cum desit alias modus ut mulier apta fiat ad tradendum usum sui corporis, cuius dominium

iam in virum transtulit¹. Notandum 2. quod soluto matrimonio ob arctitudinem foeminae, si ipsa cum alio nuptias iniret, non ex eo quod per usum coniugii apta facta sit primo viro, ideo primum matrimonium validum est reputandum, sed id coniiciendum a similitudine secundi viri cum primo: ita (quicquid alii dicant) recte docent d. Antonin. Sanch. Silv. Ang. Turrecr. Durand. etc. Idque clare colligitur ex d. cap. Fraternitatis, ubi dictum fuit ideo teneri mulierem redire ad primum virum, cum pateat (verba textus) ex post facto, quod cognoscibilis erat illi, cuius simili commiscetur2. notandum 3. quod cum impotentia est certa, non est iam expectandum triennium; tunc enim statim potest altera pars ab impedita libere discedere (imo tenetur, si adsit periculum incontinentiae), et ad alias nuptias transire, etiam ex propria auctoritate, si non adsit scandalum; si vero adsit, ut communiter accidit, debet omnino ad iudicem ecclesiasticum recurrere, et impedimentum probare³ quando autem impotentia est dubia, tunc si dubium antecessit nuptias, pars dubitans de sua potentia (intellige positive ex aliquo iudicio probabili, non autem negative, cum ordinarie quisque habilis praesumitur) nequit contrahere, nisi dubium alteri parti manifestet, et sit saltem probabiliter potens, ut dicunt Dicast. Elbel. et Viva⁴. Si autem dubium superveniat matrimonio, tunc datur triennalis experientia (quae incipit a copula intentata), et experientia permittitur, licet coniuges semen (sed praeter intentionem) extra vas effundant, ut communiter docent Sanch. Castr. Soto, Tourn. Salm. etc. ex d. Thoma⁵. Et in dubio an impotentia nuptias antecesserit, vel supervenerit, probabilius dicunt Bon. Sylv. Tourn. Salm. etc. (contra Sanch. Castr. Mazz. etc.) iudicandum quod antecessit, nisi forte post matrimonium aliquis supervenerit morbus, ex quo impotentia praesumatur successisse⁶. Quod autem ad forum externum pertinet, observa quae in Opere adnotantur⁷. Ibique etiam vide quae dicuntur de matrimoniis, quae contrahuntur inter haereticos, vel cum haereticis⁸.

76. XV. Rapta: Raptui etiam a Tridentino (sess. 24. c. 6.) impositum est impedimentum. Ad contrahendum hoc impedimentum requiritur 1. ut mulier rapta sit ab uno ad alium locum exportata, vel saltem ab una ad aliam domum per aliquos passus dissitam (sed non sufficit ab uno ad aliud eiusdem domus cubiculum), ubi illa manet sub raptoris potestate, licet ibi illa ab eo cognita non sit; ita communiter Sanch. Salm. Conc. etc.⁹. 2. Ut raptus sit patratus solo fine matrimonii: unde, uti probabilius tenent Sanch. Coninc. Holzm. Castr. Salm. etc. (contra Bonac. Busemb. etc.) non contrahit hoc impedimentum, qui alio fine eam raperet, etiamsi ad libidinem explendam; nam Concilium hoc impedimento nihil aliud intellexit, quam matrimonii libertati favere¹⁰. 3. Ut raptus fiat dissentiente muliere; secus est si, dissentientibus propinquis, mulier assentiatur, raptor licet incursurus sit alias poenas in raptores latas, non autem impedimentum, uti communiter docent Sanch. Castr. Conc. Holz. Concinc. Aversa, Salm. etc.¹¹. Et idem constat ex c. penult de Rector. ubi dicitur: Iste raptor dici non debet, cum habuerit mulieris assensum, et prius eam desponsaverit, quam cognoverit, licet parentes reclamarent. Notandum hic 1. quod iuxta Trid. praeter hoc impedimentum, raptor et caeteri omnes, qui ad id auxilium suum praestant, incurrunt excommunicationem ipso facto; reliquae vero poenae impositae a Concilio non incurruntur,

nisi post sententiam; Castr. Sanch. Salm. etc.¹. 2. Quod raptor mulieris invitae incurrit impedimentum, et poenas, licet cum illa prius contraxerit sponsalia, uti recte ducent Castr. Escob. Sa, Sanch. Conc. Corn. Salm. etc. (contra aliquos), cm constet ex Concilio incurri impedimentum, quoties mulier invita rapitur². Dubium fit autem, an in casu raptus etiam sponsalia invalidentur? Affirmant Bonac. Pont. Sanch. Dicast. Salm. et alii communius.Verum opposita quam tenent La-Croix, et Holzm.³ cum Perez, Pichler, Krimer, et aliis, mihi probabilior videtur; quamvis enim leges poenales extendantur ad casus in quibus eadem currit adaequata ratio, prout dictum est tract. 2. n. 78; in nostro tamen casu non eadem ratio militat, nam matrimonium non est rescindibile sicut sponsalia sunt.