CAP. II. De peccatis.

PUNCTUM I. De peccatis in genere.

22. et 23. De peccato mortali, et veniali.

24. ad 39. De advertentia.

40. ad 45. De consensu.

46. De peccato philosophico.

22. Peccatum definitur a s. Augustino, et a s. Thoma² Dictum, factum, vel concupitum contra legem aeternam. Dicitur contra legem aeternam; quia in hoc consistit tota formalis malitia peccati; ideoque haec definitio comprehendit tum peccata commissionis, tum omissionis; etenim omnia divinam legem offendunt; et comprehendit etiam transgressiones legis humanae; cui etiam ipsa lex divina iubet, ut obediatur, Qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit. Rom. 13. 2.

23. Quodlibet peccatum grave est Dei offensa non effective, quia ut loquitur Angelicus³, Deus incapax est nocumenti; sed affective, et est vera iniuria, et contemptus in divinam Maiestatem, quae postponitur creaturae. An autem peccatum veniale debeat etiam dici divinae legis transgressio, affirmamus cum Estio, Soto, Azorio, et aliis, quia licet s. Thomas⁴ dicat, quod veniale non est contra, sed praeter legem, nihilominus

hoc est intelligendum in quantum sit tantum contra ordinem, non contra finem legis, qui est charitas. Sed hic ordo legis observandae est etiam praeceptum: Noli velle mentiri, Eccli. 7. 14. Non iurare omnino, Matth. 5. 34. Igitur veniale etiam est contra legem, cum sit expresse a lege vetitum.

24. Pro certo habendum, ut dictum est n. 2., peccatum, ut sit imputabile, debere esse voluntarium, et ut voluntarium sit peccatum mortale debet esse pleno consensu patratum. Itaque I. requiritur plena et perfecta advertentia ad malitiam obiecti, ideoque motus concupiscentiae primo primi dicti, qui penitus rationem praeveniunt, carent culpa. Motus secundo primi, qui cum semiadvertentia fiunt a semidormientibus, aut alio distractis ad summum possunt esse venialia. Motus vero deliberati, quorum plene, aut saltem in confuso intellectus advertit malitiam, et voluntas eis consentit, hi sunt mortalia, ita communiter theologi cum s. Thoma¹, qui dicit quod peccatum mortale ex suo obiecto potest evadere veniale ob imperfectionem actus moralis, cum non sit deliberatus, sed subitus². Unde alio loco sic ait: Si quis subito ex aliqua passione in verba imaginata prorumpat, quorum significationem non considerat, et tunc est peccatum veniale, et non habet propriam rationem blasphemiae3. Praeterea alibi dicit: Qui ex lapsu linguae iurat, siquidem advertat se iurare, et falsum esse quod iurat, non excusatur a mortali. Si autem hoc non advertat, a crimine periurii excusatur4. Hinc concluditur, cum sententia communi, ad peccatum mortale non sufficere semiplenam advertentiam, sed requiri plenam et perfectam. Et ratio est (recte inquit cardinalis Gotti), quia peccatum mortale debet esse plene voluntarium et liberum, et consequenter cum plena advertentia committi⁵.

25. Sed magna quaestio est; an ad peccatum mortale requiratur advertentia actualis et expressa malitiae actus, vel sufficiat virtualis, et interpretativa? Prima sententia, quam olim tenuere Caietanus,⁶ ac Medina, Lopez, Serra, Prado, et alit apud Salm.⁷, atque enixe tuentur Concina, Continuator Tournely, Angelus Franzoia, Antoine, et alii recentiores⁸, dicit minime requiri advertentiam actualem: sed satis esse virtualem et interpretativam, quae in hoc consistit, quod homo teneatur, et possit malitiam actionis cognoscere, quamvis actualiter non advertat: alias (ut aiunt) reputandi essent immunes a culpa omnes scelesti homines, qui a suis passionibus, aut pravis consuetudinibus obcaecati plura mala patrant ad nihil advertentes.

26. Secunda vero sententia communior affirmat requiri actualem advertentiam malitiae, aut periculi illius, aut saltem obligationis illam advertendi. Et hanc tenent Sylvius, Suarez, Tapia, Sanchez, Sayrus, Palaus, Salas, Bonac. Salmant. tam scholastici, quam morales, Gamachaeus, Isambert, Du-Val, item Vasquez cum Lyrano, Tostato, Adriano VI. Cariel, Victoria, Corduba, et aliis⁹. Item s.

Antonius, WIgandt, Sainte Beuve, et card. Gotti, quorum loca et verba infra afferentur. Hi dicunt ad omne peccatum mortale requiri aliqualem advertentiam, sive suspicionem malitiae actus, vel in se, vel in sua causa, saltem in confuso. Ratio eorum est, quia nihil volitum, nisi praecognitum; unde nequit ignorantia imputari ad culpam, nisi de malitia obiecti habeatur saltem aliqua confusa apprehensio; ille enim qui nullo modo advertit malitiam suae actionis, vel obligationem advertendi, nullo modo peccat adversus illam agendo.

27. His positis, meum proferam sensum, et dico quod sistendo intra limites iusti, praefatae sententiae facile conciliari possunt. Nam si dicatur ad omnia peccata mortalia necessario exposci actualem et expressam advertentiam, hoc utique falsum est, quia multipliciter evenire potest, quod plura mala, quamvis actualiter et expresse non advertantur, bene tamen imputantur ad culpam ea patrantibus, si ipsorum ignorantia sit aliquo modo voluntaria, vel ob negligentiam, vel ob passionem, aut pravum habitum, vel ob voluntariam inconsiderationem in operando.

28. Primo igitur modo ignorantia fit voluntaria ob negligentiam, ut docet s. Thomas (1. 2. q. 76. a. 3.) qui regulam ibi praemittit dicens: Ignorantia quae est causa actus, quia causat involuntarium, de se habet quod excuset a peccato, eo quod voluntarium est de ratione peccati. Deinde subdit ignroantiam posse esse voluntariam duobus modis, vel directe, sicut cum aliquis studiose vult nescire, ut liberius peccet, vel indirecte, sicut cum aliquis propter laborem, vel alias occupationes negligit addiscere id per quod a peccato retraheretur. Talis enim negligentia facit ignorantiam ipsam esse voluntariam, et peccatum, dummodo sit eorum, quae quis scire tenetur et potest. Et ideo talis ignorantia non totaliter excusat a peccato. Si vero sit talis ignorantia, sive quia est invincibilis, sive quia est eius quod quis scire non tenetur, talis ignorantia omnino excusat a peccato. Nota, talis enim negligentia facit ignorantiam ipsam esse voluntariam. Praeterea nota hic Angelicum ultimis verbis relatis non dubitare, quod bene possit dari invincibilis ignorantia etiam eorum, quae quis scire tenetur. Idem scribit alibi (de malo q. 3. a. 7. ad 7): Ignorantia, quae est omnino involuntaria, non est peccatum. Et hoc est quod Augustinus dicit: Non tibi imputatur ad culpam, si invitus ignoras, sed si scire neglexeris. Per hoc autem quod addit, sed si scire neglexeris, dat intelligere, quod ignorantia habet quod sit peccatum ex negligentia praecedente, quae nihil est aliud, quam non applicare animum ad sciendum ea, quae quis debet scire. Eodemque loco addit s. Thomas, quod tum ignorantia reputatur voluntaria, cum homo propter laborem addiscendi, vel ne impediatur a peccato quod diligit, scientiam recusat; et sic ignorantia est a voluntate quodammodo imperata. Hisce igitur locis s. Doctor minime quippe culpabilem reputat ignorantiam eius, qui non advertitt, sed eius qui negligit, sive recusat actu quodammodo a voluntate imperato animum applicare ad ea addiscenda, quae scire tenetur circa praeceptum quod urget, ut expressius declarat in corpore praedicti articuli 3. inquiens: Causa ignorantiae est animum ad sciendum non applicare, et hoc ipsum non applicare animum ad sciendum id quod quis debet scire, est peccatum omissionis.

29. Secundo modo ignorantia fit voluntaria ob passionem, quam quis vult deliberate sequi; illi enim, qui secundum suam passionem operatur, bene imputabitur omnis pravus effectus tali passioni connexus, licet in particulari non agnoscatur, quia

cum homo passionem aliquam amplexatur, consequenter ipse amplectitur omnes effectus communiter ex illa passione provenientes, qui etsi in particulari non praevidentur, praevidentur saltem in confuso; volens enim aliquam explere passionem, puta vindictam, admittit consequenter saltem in confuso quaecumque perversa media, quae ad explendam passionem illam conducunt. Unde effectus provenientes, quamvis non sint voluntarii in se, sunt tamen voluntarii in sua causa, nimirum in adhaerendo in passionem. Ita etiam docet s. Thomas (1. 2. q. 6 a. 8.) ubi ignorantiam huius operantis per passionem vocat ignorantiam malae electionis, dicens: Alio modo dicitur ignorantia voluntaria eius, quod quis potest scire et debet; sic enim non agere, et non velle, voluntarium dicitur. Hoc igitur modo dicitur ignorantia, sive cum aliquis actu non considerat, quod considerare potest et debet, quae est ignorantia malae electionis, sive ex passione vel ex habitu proveniens. Idem repetit in Opusc. de malo q. 3. a. 10. ubi ait: Ligatio rationis per passionem non imputatur ad culpam, nisi forte quoad principium talis passionis; quod fuit voluntarium, poterat enim voluntas a principio impedire ne passio in tantum procederet. Praeterea alibi (1. 2. q. 77. a. 7.) dicit: Quandoque vero passio non est tanta, quod totaliter intercipiat usum rationis, et tunc ratio potest passionem excludere, divertendo ad alias cogitationes, vel impedire ne suum consequatur effectum.

30. Tertio modo ignorantia fit voluntaria ratione pravi habitus, ut etiam habetur ex s. Thoma loco supra citato (1. 2. q. 6. a. 8.); et tunc actus mali qui ex malo habitu proveniunt, sunt pariter voluntarii, vel in sua causa, scilicet cum in principio prava consuetudo voluntarie contrahitur, vel potius quia, ut sentio cum Antoine, et auctore libri cui titulus, Instruz. de' novelli confessori, huiusmodi peccatores male habituati, quamvis habeant cognitionem minus expeditam quam alii, semper tamen habent cognitionem aliquam actualem suorum criminum sufficientem ad reddendos actus deliberatos et mortales; cum enim ipsi parvipendand peccatum, non fit in eorum animis illa sensibilis et memorabilis impressio, quae fit in alio habente conscientiam minus depravatam; et hinc evenit, quod in eorum memoria non remanet vestigium actualis illius cognitionis, quam satis habuerunt antea de peccato, aut vestigium est adeo leve, ut interrogati de facili respondeant, quod non adverterint; sed cautus confessarius non debet ipsis fidem praestare. Et idem videtur dici etiam posse de operantibus secundum suas pravas passiones, quibus non iam defuit omnis cognitio materiae suarum culparum, sed cognitio est in eis tam obscura, ut vix discerni possit.

31. Quarto demum modo ignorantia fit voluntaria et culpabilis, ut dicunt Tannerus, et Antoine¹ cum s. Antonino, si homo in agendo advertenter negligit adhibere considerationem, quam res agenda meretur; illi enim qui iam advertit (ut recte ait Antoine) aliquid amplius considerandum, et tamen vult praecipitanter operari, merito imputantur omnes errores, quos committit.

32. Contra vero mihi omnino tenendum videtur, si ignorantia nullo ex praedictis modis fuerit voluntaria, et homo nullam habuerit actualem advertentiam malitiae, vel periculi, nec directe, nec indirecte, neque in se, neque in sua causa, tunc nullo modo imputantur ei errores quos non advertit. Ratio, quia ut imputentur alicui effectus cuiusdam causae, debet necessario praecedere (saltem in principio) advertentia actualis et expressa malitiae obiecti; advertentia

enim interpretativa, ut recte loquuntur Salmanicenses¹, fundatur super aliquam advertentiam expressam, sicut voluntarium indirectum fundatur super directum. Praeterquam quod advertentia interpretativa supponit obligationem, et potentiam advertendi; sed deficiente omni advertentia expressa, non est potentia adversandi, et ideo nec obligatio, cum nulla obligatio liget, nisi prius quodammodo agnoscatur.

33. Dices: Omnis ignorantia in eo, qui tenetur et potest suam obligationem advertere, est vincibilis, et propterea culpabilis. Sed recte respondent Sylvius et Suarez, quod ille qui omnino ignorat malitiam obiecti, et adhuc obligationem advertendi, habet quidem potentiam remotam, sive physicam ad advertendum, sed caret potentia proxima et expedita, quae homini necessaria est ad cognoscendam deformitatem suarum actionum. Quis nesciat non esse in hominis potestate, quod sciat? ait s. Augustinus, lib. de spir. et lit. c. 35. n. 63. in fin. Unde nequit ipse naturaliter, ac humano modo suam vincere ignorantiam. Agnoscet quidem suam actionem qua actio est, sed ignorabit eam qua mala est; sola enim cognitio obiecti in esse physico non est sufficiens principium ad discernendum, nec ad inquirendum obiectum in esse morali, quod equidem prorsus differt a physico. Quando nulla (sapienter ait p. Suarez) talis cogitatio in mentem subiit, qua possit voluntas excitari ad quaerendam scientiam, non est in potestate hominis se ad illam movere, et consequenter non potest talis ignorantia homini imputari2. Et hoc est quod docet s. Thomas (1. 2. q. 76. a. 2.) dicens: Unde propter negligentiam ignorantia eorum, quae aliquis scire tenetur, est peccatum. Non autem imputatur homini ad negligentiam, si nesciat ea quae scire non potest: unde horum ignorantia invincibilis dicitur, quia studio superari non potest. Studium autem hoc sive diligentia adhibenda ad expellendam ignorantiam, ut recte advertit Sylvius cum Medina, et Richardo³, non debet esse summa, sed sufficit si sit moralis, et talis quam prudentes communiter adhibere solent in re gravi; superveniente enim dubio indoctus debet consulere peritos: doctus vero consulere libros, vel cum aliis doctis rem conferre.

34. Hanc denique sententiam observo communiter teneri ab auctoribus, nons olum probabilistis (qui eam non iam ut probabilem, sed tanquam certissimam apud omnes agnoscunt, sicut scribit Suarez), at etiam antiprobabilistis; etenim de Sainte Beuve doctor sorbonicum sic ait: Si advertatur tantum in actum materialiter sive physice consideratum et non formaliter seu moraliter, erit tantum volitus actus, ut est quid physicum, et non ut est quid morale, ergo non ut malum; et in hoc non erit malitia4. Cardinalis Gotti scribit: Dico secundo, ad peccatum mortale sufficere advertentiam implicitam seu virtualem malitiae actionis vel eius periculi. Etenim eo ipso quo quis dubitat aut suspicatur de malitia suae actionis, vel malitiae periculo, et tamen rei veritatem inquirere negligens actionem ponit, censetur interpretative et ipsam malitiam velle⁵. P. Wigandt pariter inquit: Dico 1. Deliberatio, seu advertentia est duplex: una est plena et perfecta, quae adest quando homo advertit, non solum ad operationem quoad entitatem naturalem eius, v. g. ad esum carnium, sed etiam ad eius malitiam, aut periculum transgressionis legis: alia est imperfecta, etc. Dico 2. Ut aliquid in individuo

imputetur ad culpam mortalem, debet adfuisse plena et perfecta deliberatio1. Consentit his s. Antoninus, qui ad peccandum mortaliter in delectatione morosa requirit, non solum deliberationem, sed etiam animadversionem periculi, his verbis: Aut ergo manet talis complacentia post sufficientem deliberationem, et animadversionem periculi, et tunc est mortale2. Alio loco inquit: Defectus recti iudicii ad considerationis vitium pertinet, prout scilicet aliquis in recte iudicando deficit, ex eo quod contemnit vel negligit attendere ea ex quibus rectum iudicium procedit3. Consentit etiam continuator Tournely, qui sic concludit: Itaque, ut intra veri limitis gradum sistamus, existimamus eum, qui ita non advertit ad peccati malitiam, ut vel naturali raptus distractione, vel ob similem causam advertere non possit, peccato non teneri. Sic excusabitur poenitens, qui iniunctam poenitentiam prae oblivione non implet. Verum aliter dicendum de actionibus, quas eliciunt aut omittunt viri terrenis rebus absorpti, passionibus suis servientes, assueti ut nequidem cogitent se non cogitare4. Sed idem iam nos admisimus supra n. 28. ad 31. Consentit eitam Antoine, qui agens de ignorantia dicit, inadvertentiam sive inconsiderationem esse culpabilem in eo, qui debitam diligentiam omittit, vel qui praecipitanter agit iam advertens rem indigere maiore consideratione, vel qui actu positivo vult sequi passionem quae advertentiam impediat. E contra (dicit) si inadvertentia sit invincibilis in homine habente cognitionem habitualem debitam, est prorsus inculpabilis, et excusat a peccato ea que ex illa fiutn contra legem; quia malitia actus tunc nullatenus ne interpretative quidem est voluntaria; nam sine potestate cognoscendi non potest esse volitio⁵.

35. Hinc concludendum, quod opinio eorum (si forte adsunt) qui dicunt operanti adversus legem imputandos esse omnes errores quos committit, etiamsi nulla unquam intercesserit actualis advertentia, nec directa, nec indirecta, in se, vel in causa, saltem in confuso, sed tantum adfuerit advertentia interpretativa, in hoc dumtaxat consistens, quod ipse debuit et potuit sola potentia physica et remota malitiam advertere: haec opinio nullo modo sustineri potest; alias sequeretur quod plurimi homines multis mortalibus culpis gravatos se invenirent, quin circa illas ullam cognitionem unquam habuerint. Dicent quod homines illi in poenam aliarum culparum, puta ob cupiditates suas non repressas, obligationes proprii status non impletas, cxeterasque negligentias merentur subtractionem lucis qua alioquin bene advertissent operationum suarum malitiam, et ideo omnes sui errores imputantur ad culpam. Sed ut illatio haec valere posset, prius probanda esset supposita propositio, quae nobis minime probatur: nam ratione aliorum defectuum Deus privabit aliquem sua ulteriore luce, qua tentationibus et passionibus propriis restitisset, nisi defecisset in aliis, itaque subtractio illa efficiet quod talis homo incidat in culpas, quas satis adfertit ut culpas: sed non efficiet quod ei imputentur errores, quos nullo modo, neque expresse, neque in confuso ut culpas agnoscit: quia ubi non est cognitio, non est libertas; et ubi non est libertas, non est peccatum. Instabunt. Sed s. Thomas (Lect. 7. in cap. I. epist. ad Rom.) dicit: Si ignorantia causatur a culpa, non potest subsequentem culpam excusare. At hoc dicimus sane intelligendum de ignorantia voluntaria aliquo ex modis, ut supra ab eodem Angelico explicatis. Praeterquam

quod s. Doctor loquitur ibi de infidelibus, quibus errantibus in fide, ob eorum certe culpabilem ignorantiam, merito imputantur ad culpam omnia mala quae patrant.

36. Praeterea si absque ulla advertentia imputantur homini omnes sui errores, quamvis ipse, debita diligentia iam adhibita, recte operari iudicet, sequeretur quod ad honeste operandum non suddiferet sequi sententias (si sint minus tutae) nec probabiliores, nec probabilissimas, nec etiam moraliter certas. Sed hoc dici nequit, cum ab Alexandro VIII. damnata sit prop. 3. quae dicebat: Non licet sequi opinionem vel inter probabiles probabilissimam.

37. Remanet obiectionibus prolixis adversariorum satisfacere, sed nos brevi expediemur. Opponunt I. illud in reg. 13. iuris in 6. ubi dicitur: Ignorantia facti, non iuris excusat. Sed huic bene respondet Sylvius¹ id intelligi de statutis forensibus, uti iam explicat Glossa ibidem; in foro enim iudiciali post legis promulgationem ignorantia transgressorum ordinarie praesumitur vincibilis; nisi adsit aliqua ratio, quae contrarium praesumere faciat, ut habetur in cap. In tua tit. Qui matrim. accus., etc.

38. Opponunt II. quod si ad omnia peccata requireretur actualis advertentia, inculpabiles reputandi essent Iudaei crucifigentes Dominum, Pagani occidentes martyres, et Haeretici innumera crimina perpetrantes. Sed uno verbo his omnibus respondetur, nempe quod horum omnium ignorantia fuit et est omnino crassa. Loquens enim Christus Dominus de Iudaeis, dixit: Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit, peccatum non haberent. Ioan. 15. 24. Idem quippe dicendum de Infidelibus, et Haereticis, quibus ob suam malitiam vel supinam negligentiam omnes sui errores iuste imputantur ad culpam.

39. Opponunt III. quod sententia requirens aliquam advertentiam actualem non differt ab ea, quae peccatum philosophicum tuebatur a culpa theologica immune. Sed respondetur, quod ideo praefata opinio proscripta fuit ab Alexandro VIII., quia ille qui operatur contra rectam rationem, ut supponitur in peccato philosophico, etiamsi non reputet laedere Deum, reipsa iam laedit, offendendo enim naturam rationabilem, offendit simul ipsius naturae Auctorem. Sed in tali peccato semper requiritur, ut homo advertat suam actionem rectae rationi adversari. Quid ergo commune est inter peccatum philosophicum, et actionem illam, qua quis nullo modo, ne in confuso quidem advertit esse malam, et forte aliquando bonam reputat?

40. Praeterea ad hoc, ut peccatum sit mortale, requiritur plenus consensus voluntatis, ut communiter omnes dd. catholici docent, Contensonius, Tournely, Gonet, Wigandt, Gotti, Concina, Sanch. Salmant. Cardenas, etc. ex s. Thom. 1. 2. q. 88. a. 6. Ratio est, quia ad peccatum consummatum requiritur perfectum voluntarium, quod idem est, ac plenus consensus². Potest tamen voluntas assentiri gravi culpae cum consensu indirecto, nempe cum vult causam praevidens effectum, ut superius dictum est; sed hoc intelligitur cum adest obligatio impediendi effectum, nam si in aliquo casu non adest talis obligatio, excusabitur quidem (causam ponendo) a malitia effectus, cum positive non vult, licet illum praevideat³.

41. Notandum I. post intellectus advertentiam, tribus modis posse voluntatem ferri circa obiectum peccaminosum sibi propositum, 1. positive in illo consentiendo, 2. positive resistendo, 3. negative se habendo, nec consentiendo, nec resistendo. Hinc fit quaestio, an graviter peccet, qui negative se habet, et

positive non resistit appetitus sensitivi motibus circa obiectum graviter malum? Generaliter loquendo iuxta sententiam veriorem Gerson., Sanch., Castrop., Salmant. cum s. Thoma et aliis, iste leviter peccat, non vero graviter; nam periculum consensus, quod potest esse in non resistendo, non est proximum, sed tantum remotum¹.

42. Sed secus procedit in delectatione carnali, cui (iuxta sententiam communem DD.) tenemur sub gravi positive resistere, quia istae, cum sunt vehementes, de facili possunt sibi trahere voluntatis consensum, si ipsa positive non resistit².

43. Quomodo autem huiusmodi carnis tentationibus resistendum sit, auctor quidam modernus quoad fraenandam externam et sensualem commotionem dicit, multum prodesse, vestibus tegere, et comprimere partes commotas. Quoad praeservandam animam a consensu, iuvant devotae cogitationes super Iesu Christi morte, super inferno, aut morte: et valde quoque proderit animo revolvere conscientiae remorsus, quos anima, patrato peccato, sensitura erit cum advertet Deum amisisse. Sed maxime quoque iuvat, imo necesse est in huiusmodi tentationibus ad orationem confugere; nam (teste Sapiente) castitas obtineri non potest, nisi a Deo, et per orationem: Et ut scivi, quod aliter non possem esse continens, nisi Deus det, adii Dominum, et deprecatus sum. Sap. 8. 21. Invigilet confessarius ad insinuandas poenitentibus praecipue recidivis, istas considerationes, ne eorum sequatur exemplum, quibus satis est ab ore poenitentis audivisse, se amplius nolle peccare, et nullo alio interposito sermone, eos absolvunt. Prae caeteris eos moneat, ut in turpibus tentationibus, ne cum eis mente sermocinentur, sed propositum renovent se mori potius esse paratos, quam assentiri Dei offensae, et ut inde statim invocent pluries cum fiducia SS. Nomina Iesu, et Mariae, hac invocatione intendentes eorum auxilium exposcere. Dixi, ne mente cum tentationibus sermocinentur; omnes enim spiritus magistri advertunt quod in huiusmodi sensus tentationibus, sicut etiam in illis contra fidem, satius esset mentem alio divertere, quam manu cum eis (ut dici solet) conflictari; contrariis voluntatis actibus obsistendo, et rationes exquirendo, quibus sibi suadeat, cur consentire non debeat. Cum vero motus sunt leves, melius erit, quin resistat, si eos contemnat³.

44. Et insuper advertatur non esse obligationem resistendi tentationibus, et motibus carnalibus, cum adest iusta causa positive non resistendi, puta si quis expertus esset, resistendo magis augeri motus, et contra contemnendo cessari: aut si motus proveniant ex aliqua necessaria, at utili actione, sicut est ab audiendis confessionibus, aut a legendis libris, ut discatur disciplina moralis, aut medica, aut a tactibus necessariis in medendo, et similibus. Nam tunc (ut docent DD.) non tenemur opus omittere propter huiusmodi involuntarios motus, nec resistere positive, si illi motus durarent, et magnae esset molestiae debere semper eos positive repellere. Satis tunc erit dare operam, ne consentiat: dum haec ipsa diligentia erit sibi sufficiens reluctatio. Ita Tolet. Caiet. Laym. Tournely, Azor, Sanch. La-Croix, etc.⁴.

45. Notandum II. peccata omissionis requirere actum positivum, et deliberatum voluntatis in consentiendo omissioni operis praecepti, ut bene docent Gonet, Filliuc. et Salm. quidquid dicant alii⁵. Insuper advertendum omissiones, quae proveniunt a causa prius posita, non imputari ad peccatum tunc, cum omittitur praeceptum, sed cum ponitur

causa, ut recte dicunt Sanch. Becan. Filliuc. contra alios. Hinc qui causam ponit praevidens effectum, exemp. gr. qui ebriatur praevidens se omissurum Sacrum, etsi accideret, ut postea Sacro adesset, etiam ei confitendum esset peccatum omissionis, quia praestitit consensum, cum causam posuit, nempe ebrietatem¹. Nihilominus si peccato consummato annexa sit censura, et quis, antequam effectus sequatur, se retractaret, tunc esset reus effectus praecogniti, sed non incurreret censuram; quia censura requirit contumaciam eodem temporis momento, quo peccatum consummatur². Si quis omitteret Sacrum, ut iret venatum, aut ut ludo vacareet, sat erit si tantum confiteatur Missae omissionem; quia ideo ludus, et venatio sunt illi peccatum mortale, quia sut causa omissionis Sacri³.

46. Notandum III. propositionem, quae dicebat non esse mortale, nec mereri poenam aeternam peccatum philosophicum, nempe illam culpam, quae dignoscitur esse contra rationem, sed non contra legem divinam, quae his verbis adnotatur: Quod in eo, qui vel Deum ignorat, vel de Deo actu non cogitat, sit grave peccatum, sed non offensa Dei, neque peccatum mortale dissolvens amicitiam Dei; neque aeterna poena dignum, merito fuisse damnatam ab Alexandro VIII., quia qui advertit opus suum esse naturae rationabili adversum, advertit saltem in confuso iniuriam quae irrogatur naturae auctori, qui est ipse Deus.