B. Protestanckie monarchie i katolickie republiki

         Można by postawić naszym tezom taki zarzut: jeżeli powszechny ruch republikański jest owocem ducha protestanckiego, to dlaczego jest tylko jeden król katolicki w dzisiejszym świecie ¹⁷, gdy jednocześnie tak wiele krajów protestanckich jest nadal monarchiami?

         Wyjaśnienie jest proste. Anglia, Holandia i narody skandynawskie z wielu historycznych, psychologicznych i innych powodów mają wielkie przywiązanie do monarchii. Kiedy wtargnęła do nich Rewolucja, to nie udało jej się powstrzymać tego monarchicznego sentymentu przed „zakrzepnięciem”. W ten sposób ustrój monarchiczny uparcie trwa nadal w tych krajach, pomimo że Rewolucja przenika coraz głębiej wszystkie dziedziny. „Przetrwały...” tak, o ile powolne umieranie możemy nazywać przetrwaniem. Monarchia angielska zredukowana w maksymalnym stopniu do roli zwykłej ozdoby i inne monarchie protestanckie, przekształcone w praktyce w republiki, których głowy sprawują dożywotnio dziedziczny urząd, znajdują się w powolnej agonii.Jeżeli ten stan rzeczy będzie trwał dalej, to wygasną one po cichu.

         Nie zaprzeczając, że inne przyczyny mają swój udział w tym przetrwaniu, pragniemy jednak podkreślić ten bardzo ważny czynnik, który wchodzi w zakres naszego wykładu.

         Przeciwnie, w narodach romańskich umiłowanie zewnętrznej i widocznej dyscypliny oraz silnej i poważanej władzy publicznej jest z wielu powodów znacznie mniejsze.

         W następstwie tego Rewolucja nie znalazła w nich tak głęboko zakorzenionego sentymentu monarchicznego i łatwo zmiotła ich trony. Lecz z kolei nie była wystarczająco silna, aby obalić religię.