5. Jest procesem

         Kryzys ten nie jest jakimś spektakularnym, odizolowanym epizodem. Przeciwnie, stanowi on krytyczny proces trwający już pięć wieków. Jest to długi łańcuch przyczyn i skutków, który wyłoniwszy  się w pewnym momencie z wielką siłą w najgłębszych zakątkach duszy i kultury człowieka Zachodu, wywołuje kolejne konwulsje począwszy od XV wieku. Słowa Piusa XII o subtelnym i tajemniczym wrogu Kościoła mogą być trafnie użyte dla opisania tego procesu:

         Można go znaleźć wszędzie i wśród wszystkich; potrafi być gwałtowny i przebiegły. Przez ostatnie stulecia usiłował dokonać intelektualnego, moralnego i społecznego rozkładu jedności w mistycznym ciele Chrystusa. Pragnął natury bez łaski, rozumu bez wiary, wolności bez władzy, a czasami władzy bez wolności. Jest to „wróg”, który coraz bardziej się ujawnia nie mając jakichkolwiek skrupułów: Chrystus tak, Kościół nie; następnie Bóg tak; Chrystus nie; a w końcu bezbożny okrzyk: Bóg umarł, a nawet, Bóg nigdy nie istniał! A oto teraz próba budowania struktury świata na fundamentach, których nie wahamy się wskazać jako głównych przyczyn zagrożenia, jakie zawisło nad ludzkością: gospodarka bez Boga, prawo bez Boga, polityka bez Boga. ²

         Ten proces nie powinien być postrzegany jako całkowicie przypadkowy szereg przyczyn i skutków, które wydarzyły się nieoczekiwanie. Już u swego zarania kryzys ten był wystarczająco silny, aby zaktywizować wszystkie swoje potencjały. W naszych dniach zachowuje on nadal dość siły, żeby za pomocą ostatecznych konwulsji spowodować finalne zniszczenia, które są jego logicznym następstwem.

         Podlegając wpływowi i będąc warunkowanym na różne sposoby przez wszelkiego rodzaju czynniki zewnętrzne (kulturowe, społeczne, ekonomiczne, etniczne, geograficzne, i inne), przebiega on drogi, które mają czasami kształt sinusoidy. Niemniej jednak nie przestaje się on rozwijać w kierunku swojego tragicznego końca.