Rozdział VIII Rozum, wola i uczuciowość w determinowaniu ludzkich działań

         Poprzednie rozważania domagają się wyjaśnienia na temat roli rozumu, woli i uczuciowości w relacjach pomiędzy błędem a namiętnością.

         Mogłoby się wydawać, że twierdzimy, iż każdy błąd jest wymyślany przez rozum dla usprawiedliwienia jakiejś nieuporządkowanej namiętności. W ten sposób moralista, który potwierdzałby liberalne maksymy, byłby zawsze pobudzany przez liberalną tendencję.

         Nie to mamy na myśli. Moralista może dojść do liberalnego wniosku jedynie przez słabość rozumu dotkniętego grzechem pierworodnym. W takim razie czy musiałoby to być moralne przewinienie innej natury, na przykład zaniedbanie? Jest to pytanie przekraczające zakres naszego studium.

         Twierdzimy, historycznie rzecz ujmując, że ta Rewolucja ma swoje ostateczne źródło w najgwałtowniejszym fermencie namiętności. Dalecy jesteśmy od zaprzeczania wielkiej roli błędów doktrynalnych w tym procesie.

Wybitni autorzy — de Maistre, de Bonald, Donoso Cortes i wielu innych — napisali liczne prace na temat tych błędów i sposobu w jaki jeden był wyprowadzany z drugiego, od XV do XVI w. i tak dalej, aż do XX w. Zatem nie jest naszym zamiarem, aby kłaść tutaj nacisk na to zagadnienie.

         Wydaje nam się jednak szczególnie dogodnym, skupienie się na znaczeniu czynników „namiętnościowych” i ich wpływie na ściśle ideologiczne aspekty procesu rewolucyjnego, w którym się znajdujemy. Ponieważ, naszym zdaniem, zwraca się niewielką uwagę na to zagadnienie, powoduje to, że nie widzi się Rewolucji w całości i w konsekwencji stosuje się nieodpowiednie metody kontrrewolucyjne.

         Dodamy teraz coś na temat sposobu, w jaki namiętności wpływają na idee.