Między absurdem a rozpaczą

Jako centralna wartość przesłania encykliki pojawia się prawda odkrywana we wspólnym wysiłku poznawczym filozofów i teologów. Prawda ukazywana przez chrześcijaństwo nie jest abstrakcyjną prawdą, o której można prowadzić czysto akademickie dyskusje w Piłatowym stylu. Ma ona konkretny, osobowy charakter, dzięki temu, że na szlaku pielgrzymowania Kościoła Jezus Chrystus, w konkrecie swej egzystencji, ukazuje się nam jako "droga, Prawda i życie", które prowadzą do domu Ojca, w stronę najwyższych wartości (2). Kościół przypomina o tym, prowadząc dzieło ewangelizacji, aby bronić prawdy o godności człowieka stworzonego i odkupionego przez Boga. Motyw godności ludzkiej, tak istotny dla pierwszej encykliki Jana Pawła II, przewija się wielokrotnie w nowej encyklice jako centralna prawda w chrześcijańskim orędziu zbawienia (102).

Dzięki poszukiwaniu prawdy człowiek może wyrwać się z kręgu iluzji, który niosą nowe utopie. Dzięki wierze w sens może przezwyciężyć pokusę bezmyślności generowaną przez reklamowy slogan. W wizji, którą ukazuje Fides et ratio, człowiek jawi się jako istota poszukująca prawdy i podejmująca wielkie pytania o sens życia, o naturę dobra i zła moralnego, o hierarchię wartości, które powinny inspirować ludzkie poszukiwanie szczęścia.
U podstaw doświadczenia intelektualnej więzi człowieka ze światem znajdowało się przeżycie głębokiego zadziwienia rzeczywistością. Poszukiwanie racjonalnych odpowiedzi na pytania wynikające z tego zadziwienia dało początek filozofii w starożytnej Grecji. Ważnym zagrożeniem dla tej postawy intelektualnej, przejętej przez chrześcijaństwo z dziedzictwa Hellady, okazuje się współczesny chaos myślowy, w którym podaje się w wątpliwość możliwość dojścia do obiektywnej prawdy.

W niektórych prądach myślowych współczesności usiłuje się wręcz przedstawiać prawdę jako wartość negatywną. Jezusowym słowom "Prawda was wyzwoli" (J 8,32) przeciwstawia się dziś popularny slogan "prawda was zniewoli". Ma on ostrzegać przed tzw. imperializmem prawdy, podkreślając, iż w imię prawdy można praktykować zwyczajny fanatyzm, usprawiedliwiać nienawiść lub przemocą narzucać innym swoje przekonania.Nie sposób negować, iż każdą prawdę można wykorzystać niewłaściwie, obracając ją przeciw bliźnim. Już wynalazek ognia mógł być wykorzystany do rywalizacji o wpływy w okresie wspólnoty pierwotnej. Energią atomową można posłużyć się zarówno do ogrzewania miejskich metropolii, jak i do obracania ich w gruzy. Nie upoważnia to jednak do kwestionowania prawdy jako wartości, ani do traktowania jej jako narzędzia zniewolenia. Uczy natomiast naszej wspólnej odpowiedzialności za prawdę w świecie, w którym centralną wartość stanowi osoba ludzka odkupiona przez Chrystusa. Na współczesnych Areopagach tak często można spotkać zagubionych ludzi, którzy nie potrafią już szukać prawdy, gdyż w przyśpieszonym nurcie życia czują się "jako owce pozbawione pasterza" (Mk 6,34). W ich stronę kieruje swą pasterską troskę Jan Paweł II, dostrzegając współczesny dramat "fałszywej skromności człowieka, [który] zadowala się prawdami cząstkowymi i tymczasowymi oraz nie próbuje już stawiać zasadniczych pytań o sens i najgłębszy fundament ludzkiego życia" (5).

W ewangelicznym opisie rozmnożenia chleba Jezusowi słuchacze zapominali o fizycznym głodzie, aby ukoić przede wszystkim głód sensu odnajdywanego w Jezusowym słowie. Ten głód sensu pozostaje także i dziś potrzebą nie mniej istotną niż głód chleba. Otwierając się na nowe problemy powstające w sercu współczesnej kultury, Papież stara się ukazać drogę prowadzącą do sensu i prawdy tym wszystkim, którzy czują się dziś w szczególny sposób zagrożeni przez absurd, zniechęcenie i rozpacz. Wielkie dziedzictwo refleksji, która inspirowała zarówno klasyczne wzorce piękna, jak i wielkie pytania średniowiecza, pozostało niezmiennie bliskie fundamentalnych zainteresowań człowieka współczesnego. Tym, którzy chcieliby traktować współczesność przede wszystkim jako epokę wielkich kryzysów, także kryzysu wiary w rozum, Jan Paweł II ukazuje propozycję wielkiej harmonii poznawczej zespalającej wysiłek filozofów i teologów. W perspektywie tej nasze poszukiwanie sensu nie jest bynajmniej formą wysiłku Syzyfa. Prowadzi ono do wielkiej przygody intelektualnej, dzięki temu, że filozofia przyczynia się "swą refleksją racjonalną i krytyczną do tego, by teologia jako rozumienie wiary była owocna i skuteczna" (108).