Przezwyciężyć rozpacz

Jako jedno z największych zagrożeń współczesności encyklika wymienia pokusę rozpaczy (91). Straszliwe doświadczenie zła, jakiego doświadczyła nasza epoka, doprowadziło do odrzucenia tych optymistycznych propozycji, które wcześniejsze generacje odnajdywały w pozytywistycznej fascynacji techniką czy w bezkrytycznym racjonalizmie traktującym historię jako zwycięski pochód rozumu. Aby przeciwdziałać rozpaczy i pesymizmowi, które w wyjątkowej dawce niesie kultura współczesna, trzeba złączyć otwarcie na objawioną prawdę z racjonalną refleksją filozofii, tak by na tej drodze podjąć zarówno wielkie pytania nurtujące odwiecznie człowieka, jak i konkretne kwestie dotyczące takich współczesnych problemów jak "pokój, sprawiedliwość społeczna, rodzina, ochrona życia i środowiska naturalnego" (99). Biskupi, których misję Sobór Watykański II wyznaczył określeniem "świadkowie prawdy", podejmując troskę o harmonijne zespolenie prawd wiary z racjonalną refleksją, mają za zadanie "przywrócić człowiekowi naszych czasów szczerą ufność we własne zdolności poznawcze" i równocześnie ukazać wyraźną rolę refleksji filozoficznej w kształtowaniu chrześcijańskiej wizji świata (6). W pejzaż intelektualny, w którym tak często celebruje się rozczarowania i niepewność, przesłanie encykliki wnosi mocny ton optymizmu. Bóg obdarzył nas zdolnością intelektualnego odkrywania podstawowych prawd. Wiele tajemnic niedostępnych dla naszego umysłu objawił nam w misji Jezusa Chrystusa. Nie ma więc powodów, byśmy czuli się zagubieni w gąszczu domysłów i hipotez. Trzeba tylko, "aby u progu trzeciego tysiąclecia ery chrześcijańskiej ludzkość wyraźniej uświadomiła sobie, jak wielkimi zdolnościami została obdarzona" (6). Trzeba ufać, iż mimo zmęczenia i rozczarowań człowiek wiary, "znajdując oparcie w Bogu, pozostaje zawsze i wszędzie ukierunkowany na to, co piękne, dobre i prawdziwe" (21).

By przezwyciężyć pesymizm poznawczy niosący pokusę łatwej rezygnacji z prawdy, Jan Paweł II wzywa do zespolenia wysiłków filozofii i teologii. W zespoleniu tym wiara staje się obrońcą rozumu, strzegąc go zarazem przekonująco i z przekonaniem (56). Nasze racjonalne predyspozycje oraz obecność Boga, objawiającego prawdy fundamentalne dla ludzkiej egzystencji, mogą przynieść przezwyciężenie łatwej rezygnacji przez ustanowienie "harmonijnej i owocnej więzi między teologią a filozofią" (63). W supermarkecie nie należy jednak pytać o dział z transcendentaliami. By odnaleźć te ostatnie i podjąć pytania o prawdę, dobro i piękno, trzeba dostrzec tę rzeczywistość, która rozciąga się poza przestrzenią supermarketu.