EUCHARYSTIA JAKO PAMIĄTKA «MIRABILIA DEI»

Katecheza podczas audiencji generalnej 4 października 2000 r.

1. Pośród różnych aspektów Eucharystii wyróżnia się szczególnie aspekt «pamiątki», wiążący się z niezmiernie ważnym tematem biblijnym. Czytamy na przykład w Księdze Wyjścia: «Bóg (...) pamiętał bowiem o swym przymierzu z Abrahamem, Izaakiem i Jakubem» (2, 24). Natomiast Księga Powtórzonego Prawa mówi: «Pamiętaj o Panu, Bogu twoim» (8, 18). «Pamiętaj, co uczynił Pan, Bóg twój» (7, 18). W Piśmie Świętym pamięć o Bogu i pamięć o człowieku nawzajem się przeplatają i stanowią zasadniczy rys życia narodu wybranego. Nie chodzi jednak o zwyczajne wspominanie minionej już przeszłości, lecz o zikkarôn, czyli «pamiątkę». «Pamiątka nie jest tylko wspominaniem wydarzeń z przeszłości, lecz głoszeniem cudów, jakich Bóg dokonał dla ludzi. W liturgicznej celebracji tych wydarzeń stają się one w pewien sposób obecne i aktualne» (KKK, 1363). Pamiątka przypomina o więzi przymierza, które się nigdy nie kończy: «Pan o nas pamięta: niech nam błogosławi» (Ps 115 [113 B]

, 12).

Wiara biblijna wiąże się więc z wyrazistą pamięcią o wspaniałych dziełach zbawczych. Wymienione są one w «Wielkim Hallelu» — w Psalmie 136, który najpierw mówi o stworzeniu i wyzwoleniu Izraela podczas Wyjścia, a potem stwierdza: «On o nas pamiętał w naszym uniżeniu, bo Jego łaska na wieki. I uwolnił nas (...). On daje pokarm wszelkiemu ciału, bo Jego łaska na wieki» (Ps 136 [135]

, 23-25). Podobne słowa znajdziemy w Ewangelii na ustach Maryi oraz Zachariasza: «Ujął się za sługą swoim, Izraelem, pomny na miłosierdzie swoje (...) i wspomni na swoje święte Przymierze» (Łk 1, 54. 72).

2. W Starym Testamencie liturgia paschalna Wyjścia była w najwyższym stopniu «pamiątką» dzieł Bożych dokonanych w dziejach: za każdym razem, kiedy naród izraelski celebrował Paschę, Bóg ofiarowywał mu rzeczywisty dar wolności i zbawienia. Tak więc w obrzędzie paschalnym splatały się dwa wspomnienia, Boskie i ludzkie, to znaczy łaska zbawcza i pełna wdzięczności wiara: «Dzień ten będzie dla was dniem pamiętnym i obchodzić go będziecie jako święto dla uczczenia Pana. (...) Będzie to dla ciebie znakiem na ręce i przypomnieniem między oczami, aby Prawo Pana było w ustach twoich, gdyż ręką potężną wywiódł cię Pan z Egiptu» (Wj 12, 14; 13, 9). Dzięki temu wydarzeniu, jak twierdził żydowski filozof, Izrael będzie stanowił zawsze «wspólnotę zbudowaną na pamięci» (M. Buber).

3. To splatanie się pamięci o Bogu i pamięci o człowieku stanowi również centrum Eucharystii, która jest w najwyższym stopniu «pamiątką» chrześcijańskiej Paschy. «Anamneza», to znaczy akt wspomnienia, stanowi serce celebracji: ofiara Chrystusa, jedyne w swym rodzaju wydarzenie, dokonane efápaks, to znaczy «raz na zawsze» (Hbr 7, 27; 9, 12. 26; 10, 12), wypełnia swą zbawczą obecnością czas i przestrzeń ludzkich dziejów. Wyraża to końcowy imperatyw, zamieszczony przez św. Łukasza i św. Pawła w przekazie odnoszącym się do Ostatniej Wieczerzy: «To jest Ciało moje za was [wydane]

. Czyńcie to na moją pamiątkę! (...) Ten kielich jest Nowym Przymierzem we Krwi mojej. Czyńcie to, ile razy pić będziecie, na moją pamiątkę!» (1 Kor 11, 24-25; por. Łk 22, 19). Przeszłość «Ciała wydanego za nas» na krzyżu żyje w chwili obecnej i, jak stwierdza św. Paweł, otwiera się na przyszłość ostatecznego odkupienia: «Ilekroć bowiem spożywacie ten chleb albo pijecie kielich, śmierć Pana głosicie, aż przyjdzie» (1 Kor 11, 26). Tak więc Eucharystia jest pamiątką śmierci Chrystusa, lecz uobecnia również Jego ofiarę i antycypuje Jego chwalebne przyjście. Jest sakramentem nieustannej zbawczej bliskości zmartwychwstałego Pana w dziejach. Dlatego możemy zrozumieć sens wezwania skierowanego przez Pawła do Tymoteusza: «Pamiętaj na Jezusa Chrystusa, potomka Dawida! On (...) powstał z martwych» (2 Tm 2, 8). Pamięć ta w sposób szczególny jest żywa i czynna w Eucharystii.

4. Ewangelista Jan wyjaśnia nam głęboki sens «wspominania» słów Chrystusa i wydarzeń z Nim związanych. Przypominając gest Jezusa, który wypędził ze świątyni kupców i zapowiedział, że zostanie ona zniszczona i wzniesiona na nowo w ciągu trzech dni, dodaje: «Gdy zmartwychwstał, przypomnieli sobie uczniowie Jego, że to powiedział, i uwierzyli Pismu i słowu, które wyrzekł Jezus» (J 2, 22). Owa pamięć, budząca i ożywiająca wiarę, jest dziełem Ducha Świętego, «którego Ojciec pośle w (...) imieniu» Chrystusa: «On was wszystkiego nauczy i przypomni wam wszystko, co Ja wam powiedziałem» (J 14, 26). Istnieje więc wspomnienie «skuteczne»: wspomnienie wewnętrzne, prowadzące do zrozumienia słowa Bożego, oraz wspomnienie sakramentalne, urzeczywistniające się w Eucharystii. Są to dwie rzeczywistości zbawcze, które św. Łukasz połączył we wspaniałym opowiadaniu o uczniach z Emaus, uwypuklając w nim wyjaśnianie Pism i «łamanie chleba» (por. Łk 24, 13-35).

5. A więc «wspominać» to przywoływać w sercu, myślą i uczuciem, ale również celebrować obecność. «Eucharystia, prawdziwe upamiętnienie paschalnej tajemnicy Chrystusa, zdolna jest zachować w nas żywą pamięć Jego miłości. I to jest przyczyna, dla której Kościół nie przestaje czuwać; gdyby bowiem nie poruszała go Boża skuteczność ustawicznego i słodkiego przypominania, gdyby nie czuł przenikającej mocy zwróconego ku sobie spojrzenia swego Oblubieńca, łatwo zapomnienie i gnuśność doprowadziłyby go do niewierności» (List apostolski Patres Ecclesiae, III: «L'Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 3/1980, s. 16). To wezwanie do czuwania sprawia, że nasze liturgie eucharystyczne są otwarte na ostateczne przyjście Pana, na pojawienie się niebieskiego Jeruzalem. W Eucharystii chrześcijanin umacnia nadzieję na ostateczne spotkanie ze swym Panem.

Apel o pokój w Afryce

Od kilku tygodni napływają z Gwinei niepokojące informacje o krwawych napaściach na miejscową ludność oraz na uchodźców z Liberii i Sierra Leone. W imię Boga proszę, aby zaprzestano aktów przemocy i szanowano prawa wszystkich, zwłaszcza uchodźców, którzy i tak żyją w warunkach ciągłego zagrożenia.

Apeluję też usilnie o uwolnienie dwóch ksawerianów — ks. Franco Manganellego i ks. Victora Mosele, uprowadzonych 6 września tego roku z misji w Pamalap w regionie Forecariah.

Z bólem modlę się również za dwóch głosicieli Ewangelii, okrutnie zamordowanych w ostatnich dniach: ks. Raffaele Di Bari, kombonianina, zabitego w Ugandzie, i Antonio Bargiggię, świeckiego misjonarza ze zgromadzenia Braci Ubogich, który poniósł śmierć w Burundi. Niech Bóg obdarzy pokojem tych, którzy wiernie Mu służyli i zginęli pełniąc Jego «największe przykazanie» — przykazanie miłości.

Do Polaków uczestniczących w audiencji generalnej:

«To czyńcie na moją pamiątkę» — powiedział Pan Jezus ustanawiając Eucharystię i codziennie te słowa powtarzamy. «Na moją pamiątkę» — tak mówi kapłan sprawując Eucharystię. Co znaczy ta «pamiątka»? Znaczy nie tylko wspomnienie wydarzenia, które miało miejsce w przeszłości, znaczy uobecnienie tego wydarzenia, tego misterium. Dlatego kapłan zaraz potem powiada: «Oto wielka tajemnica wiary». «Wielka tajemnica wiary» wyraża się w uobecnieniu tego, co Chrystus uczynił podczas Ostatniej Wieczerzy. To samo sprawujemy w sakramencie Eucharystii za każdym razem mocą Ducha Świętego, którego Chrystus dał Kościołowi dla sprawowania sakramentów.

Dla wszystkich pielgrzymów z Polski: «Szczęść Boże» i błogosławieństwo na październik!